Giáo trình Chẩn đoán và nội khoa thú y

Nội dung text: Giáo trình Chẩn đoán và nội khoa thú y

1. Hình 1.9B. Phương pháp c đnh ln ln Hình 1.10. Phương pháp c đnh ln con (túm chân ln kp gia hai đùi) * C đnh chó: Ngưi ta thưng dùng phương pháp đeo r mõm hoc buc mõm chó. - Phương pháp buc mõm chó: Đu tiên phi đeo r mõm hoc bc mm chó, sau đó dùng dây vi cho vào mm, phía trong răng nanh, ri buc hàm dưi li, vòng dây buc lên hàm trên, cui cùng tht nút li phía sau c (hình 1.11) - Phương pháp đeo r mõm chó: Hình 1.11A. Phương pháp buc mõm chó Hình 1.11B. Phương pháp đeo r mõm chó * C đnh gà - Đi vi gà ln: Dùng bàn tay trái lun xung dưi lưn ri nhc gà ra khi chung. Hoc dùng tay phi túm ly 2 chân gà nhc ra khi lng. Sau đó đt gà xung, tay phi c đnh 2 chân gà. Tay trái nh nhàng m cánh gà ra đ ngưi th 2 làm các thao tác (tiêm, chng vacxin). 13
2. - Đi vi gà con: Đt gà con trong lòng bàn tay trái, dùng ngón tr và ngón cái c đnh c gà đ đu gà hưng lên trên cho tin vic nh thuc vào mt, mũi gà hoc cho gà ung thuc. 1.5. CÁC PHƯƠNG PHÁP KHÁM BNH Đ khám bnh cho gia súc có rt nhiu các phương pháp khác nhau. Các phương pháp khám bnh cho gia súc đưc chia làm hai nhóm gm: các phương pháp khám cơ bn: nhìn, s, nn, gõ, nghe và các phương pháp khám bnh đc bit (xét nghim, X - quang, siêu âm, ni soi, ) Phn ln triu chng đưc phát hin nh các phương pháp khám cơ bn. Tuy nhiên khi mc bnh con vt còn có nhng biu hin phi lâm sàng, nhng biu hin này ch có th phát đưc nh các phương pháp khám đc bit như đã nêu trên. 1.5.1. Các phương pháp khám cơ bn a. Phương pháp quan sát (nhìn) Đây là phương pháp khám bnh đơn gin nhưng chính xác, đưc s dng rng rãi trong lâm sàng thú y, là phương pháp đưc s dng trưc tiên trong chn đoán bnh gia súc. Qua phương pháp này ta có th bit đưc trng thái gia súc, cách đi đng, màu sc và tình trng lông, da, niêm mc và các triu chng khác ca con vt. Đng thi quan sát giúp ta đánh giá đưc cht lưng đàn gia súc, sàng lc đưc nhng con có nghi vn mc bnh. Hình 1.12. Phương pháp quan sát Khi quan sát tùy theo mc đích và v trí nhìn mà ta đng xa hay đng gn gia súc. Nhìn chung ta nên quan sát t xa đn gn, t tng quát đn tng b phn (hình 1.12). - Nhìn toàn thân: là quan sát trng thái, thái đ, c đng, tình hình dinh dưng, dáng điu, ca gia súc. - Nhìn cc b: nhìn ln lưt t trưc ra sau, t trái qua phi, ln lưt các cơ quan b phn như đu, c, lng ngc, vùng bng, bn chân, đ phát hin nhng bin đi bt thưng nu có như vt thương, vt loét, mn, nt, nưc mt, nưc mũi, d, lông rng, Nên quan sát nh ánh sáng ban ngày, nu bui ti hoc thiu ánh sáng có th s dng ánh sáng đin hoc đèn chiu. Cn quan sát đi chiu, so sánh gia hai b phn 14
3. tương ng ca con vt: hai bên mông, hai bên thành bng, hai bên ngc, hai bên chân, và có s so sánh gia cơ quan t chc đau vi cơ quan t chc lành đ thy đưc nhng bin đi bt thưng. b. Phương pháp s nn S nn là phương pháp dùng cm giác ca ngón tay, bàn tay đ kim tra ch khám, xác đnh nhit đ, đ m, trng thái, và s mn cm ca t chc cơ th gia súc. S nn cũng bit đưc cm giác ca con vt khi đau. Qua s nn ngưi khám còn xác đnh đưc tình trng mch ca gia súc, s nn đ đo huyt áp, đ khám trc tràng. Do vy, s nn là phương pháp thưng dùng trong thú y (hình 1.13). S nn có hai cách sau: Hình 1.13. Phương pháp s nn - S nn nông: là vic s nn nhng cơ quan b phn nông đ bit đưc ôn đ, đ m ca da, lc căng ca cơ, tn s hô hp, nhp tim, - S nn sâu: dùng đ khám các khí quan, t chc sâu trong cơ th gia súc (ví d: S nn d c trâu bò). Khi s nn kim tra các khí quan, t chc ca cơ th gia súc, nh cm giác tay ta có th nhn bit các trng thái sau: - Dng rt cng: Như s vào xương. - Dng cng: Như s vào gan, thn. - Dng bt nhão: Cm giác mm như bt, n tay ri b ra đ li vt. Dng này thưng do t chc b thm ưt (ví d: b thy thũng). - Dng ba đng: Khi s thy cm giác lùng nhùng, di đng, n vào gia thì lõm xung. Dng này là do t chc mt đàn tính vì thm đy nưc (Ví d: Các t chc b mưng m). - Dng khí thũng: S vào thy cm giác mm, cha đy khí. n mnh vào t chc nghe thy ting kêu lép bép do khí ln sang phn t chc bên cnh. Dng này có th do t chc tích khí hoc có túi không khí. S nn là phương pháp khám bnh đơn gin, tuy nhiên đ s nn mang li hiu qu cao đòi hi ngưi khám phi nm vng v v trí gii phu và có kinh nghim trong chn đoán bnh. 15
4. c. Phương pháp gõ Gõ là phương pháp khám bnh cơ bn, mà cơ s ca nó là âm hưng, âm thanh do các vt th chn đng to ra. Các vt th khác nhau, trong các trng thái khác nhau khi gõ s cho các âm thanh khác nhau. Do vy, các khí quan t chc khác nhau trong cơ th gia súc có cu to và tính cht khác nhau nên khi gõ s phát ra các âm thanh khác nhau. Trong trng thái bnh lí, các cơ quan t chc cũng thay đi v tính cht, khi đó âm phát ra khi gõ s thay đi. * K thut gõ Tùy theo gia súc cn khám bnh ln hay nh mà ta có th áp dng các phương pháp gõ sau: Gõ trc tip: dùng ngón tr và ngón gia ca tay thun gõ theo chiu thng đng (vuông góc) vi b mt ca t chc khí quan cn khám. Vi cách gõ này, lc gõ không ln, âm phát ra nh, thưng áp dng vi gia súc nh. Hình 1.14. Búa gõ và bn gõ Gõ gián tip: là các phương pháp gõ qua mt vt trung gian - Gõ qua ngón tay: dùng ngón gia và ngón tr tay trái đt sát lên b mt t chc khí quan cn khám ca gia súc, ngón gia và ngón tr ca tay phi gõ lên vuông góc vi hai ngón tay trái. Phương pháp này thưng áp dng đ khám cho các loài gia súc nh ( dê, cu, chó, mèo, ) - Gõ bng búa qua bn gõ: Búa gõ có kích thưc và trng lưng khác nhau tùy theo vóc dáng ca gia súc. Đi vi gia súc nh thưng dùng loi búa có trng lưng nh t 60 - 75 gam, gia súc ln dùng loi búa nng hơn 120 - 160 gam (hình 1.14) Bn gõ đưc làm cùng vt liu vi búa gõ, có th bng g, sng, nha hay kim loi. Bn gõ có loi hình vuông, hình tròn dài, hình ch nht, sao cho thun tin, d thao tác, áp sát đưc vào thân con vt. Cách gõ: Tay trái cm bn gõ (phin gõ) đt sát lên b mt khí quan t chc ca gia súc cn khám. Tay phi cm búa gõ, gõ dt khoát tng ting mt. Lc gõ mnh hay nh ph thuc vào t chc cn gõ to hay bé, nông hay sâu. Khi gõ mnh, các chn đng có th lan trên b mt cơ th t 4 - 6cm, sâu đn 7cm, còn nu gõ nh các chn đng lan 2 - 3cm và sâu 4cm. Khi gõ nên đ gia súc nơi yên tĩnh, không có tp âm đ tránh làm ln tp vi âm gõ. Do vy, nên đ gia súc trong phòng có din tích phù hp và đóng kín ca. * Nhng âm gõ Tùy theo đc đim và tính cht ca các t chc, khí quan mà có các âm gõ sau: 16
5. - Âm trong: âm này vang mnh, âm hưng kéo dài Ví d: khi gia súc khe mnh nu ta gõ vùng phi và vùng manh tràng thí âm phát ra s trong. - Âm đc: âm này có ting vang yu và ngn Ví d: khi gõ vùng gan hoc vùng có bp cơ dày s phát ra âm đc. Khi phi b thùy ph viêm giai đon gan hóa ta gõ cũng s nghe thy có âm đc. - Âm đc tương đi: là âm phát ra khi ta gõ vùng rìa phi, vùng quanh tim hoc vùng phi b xung huyt (do t chc phi va cha nưc, va cha khí), - Âm trng: là nhng âm to nhưng không vang Ví d: âm phát ra khi ta gõ vào vùng d c hoc vùng manh tràng gia súc nhai li khe mnh. d. Phương pháp nghe Nghe là phương pháp dùng trc tip tai hoc qua dng c chuyên dng đ nghe nhng âm phát ra t các khí quan b phn ca ca cơ th gia súc như tim, phi, d dày, rut, đ bit đưc trng thái và s hot đng ca các cơ quan, b phn đó. * Các phương pháp nghe: có hai phương pháp nghe Nghe trc tip: là cách dùng trc tip Hình 1.15. Nghe tim bò tai, áp sát vào cơ th gia súc đ nghe, ngưi nghe có th dùng mt ming vi hoc ming khăn sch ph lên vùng cn nghe trên cơ th gia súc đ gi v sinh. Khi nghe phn ngc ca gia súc thì ngưi nghe quay mt v phía đu gia súc, còn khi nghe phn bng ca gia súc thì ngưi nghe quay mt v phía sau ca con vt. Khi nghe tay bên trong ca ngưi nghe đt lên sng lưng ca con vt. Nghe gián tip: Đây là phương pháp nghe qua ng nghe. Hin nay ngưi ta thưng dùng ng nghe hai loa có đ phóng đi âm thanh ln, s dng thun li và âm nghe đưc rõ, không ln tp âm (hình 1.15). * Điu kin nghe - Đ gia súc nơi yên tĩnh, tránh gió to, không làm gia súc rung da, gia súc phi đng tư th thoi mái. - Nghe ln lưt t trên xung dưi, t trái qua phi, mi v trí phi nghe lâu đ xác đnh rõ âm thanh nghe đưc. 17
6. - Khi nghe phi có s so sánh đi chiu gia hai bên ngc, nu mun nghe rõ thì cho gia súc vn đng trong vài phút. 1.5.2. Các phương pháp khám đc bit Trong nhiu trưng hp, các phương pháp khám cơ bn không th đưa ra nhng kt lun chn đoán chính xác hoc cn phi có thêm căn c đ kt lun v bnh thì vic s dng các bin pháp khám đc bit là cn thit. Các phương pháp khám đc bit bao gm các phương pháp sau a. Xét nghim Trong mt s bnh c th cn phi tin hành mt s xét nghim cn lâm sàng (trong phòng thí nghim) như các xét nghim máu, phân, nưc tiu, sa, b. X - quang Chn đoán X - quang là nhng phương pháp dùng tia Rơnghen đ khám xét các khí quan trong cơ th. Nhng phương pháp đó da vào: Hình 1.16. Chp X - quang - Tính cht đâm xuyên sâu ca tia Rơn-ghen. - S hp th tia Rơn-ghen khác nhau ca các phn t trong cơ th. Do các mô hp th tia Rơn-ghen khác nhau nhiu hay ít nên nó to ra nhng hình X - quang đm hay nht. Vì tia Rơn-ghen không tác dng trên võng mc mt nên đ thy các hình nh đó, ngưi ta phi dùng các phương pháp đc bit sau: - Phương pháp chp X - quang: dùng phim nh đ chp (hình 1.16). - Phương pháp chiu X - quang hay chiu đin: dùng màn chiu huỳnh quang hoc dùng tăng sáng truyn hình. Hin nay, ngưi ta không dùng chiu X - quang dưi màn huỳnh quang mà ch chiu X - quang dưi tăng sáng truyn hình đ gim liu nhiu x, bo v cho thy thuc và cơ th bnh, đng thi cho cht lưng hình nh tt hơn. Khi cn thy rõ chi tit cu to ca mt b phn c th ca cơ th như: xương, phi, ngưi ta s dng phương pháp chp X - quang. Tuy nhiên, khi mun khám xét các b phn theo đ mi hưng và mun thy s chuyn đng ca các cơ quan như: nhu đng ca d dày rut, ngưi ta dùng phương pháp chiu X - quang. Hai phương pháp trên không mâu thun vi nhau mà đưc s dng kt hp vi nhau nhm góp phn nâng cao cht lưng và hiu qu ca công tác chn đoán bnh. 18
7. c. Siêu âm * Nguyên lý J. Curie (1880) và Lippman (1981) đã tìm ra sóng siêu âm trên cơ s hiu ng áp đin. Trên cơ s tinh th áp đin ép vào, giãn ra dưi nh hưng ca dòng đin xoay chiu to ra năng lưng âm hc, ngưi ta ch to ra các đu dò phát và thu sóng siêu âm. Các sóng âm đưc phát ra t đu dò xuyên qua các t chc cơ th, di li mt phn năng Hình 1.17. Siêu âm chn đoán bnh lưng nu gp các t chc kháng âm ca t chc khác nhau. Phn sóng âm còn li tip tc truyn đi và di li ti khi không còn năng lưng. Các sóng âm di li tr v đu dò phát sóng đưc đưa vào b phn tip nhn khuch đi ca máy siêu âm đ xut hin trên màn hin sóng. Tín hiu ghi nhn trên màn hin sóng phn ánh cu trúc ca t chc khi sóng siêu âm truyn qua như kích thưc, đ dày, biên đ di đng, khong cách gia các cu trúc, Siêu âm là nhng sóng âm có tn s cao hơn 20.000 Hz, có đc tính: - S phát x ca siêu âm - Tính dn truyn ca siêu âm. - S phn hi ca siêu âm khi truyn qua môi trưng khác nhau ca các cơ quan. - S suy gim ca siêu âm * Tính ưu vit ca siêu âm - Phương pháp thăm dò không chy máu - Không đc hi cho cơ th nên thăm dò đưc nhiu ln đ theo dõi din bin bnh. - S dng d dàng và có kt qu nhanh chóng. Hình 1.18. Ph ng pháp n i soi d. Ni soi ươ khí qun gia súc Đ chn đoán bnh nht là bnh đưng tiêu hoá, hin nay trong y hc dùng các phương pháp ni soi: soi d dày - tá tràng, soi đi tràng, soi hu môn - trc tràng, soi bng (hình 1.18) 19
8. Soi d dày - tá tràng là phương pháp thăm dò bên trong ng tiêu hoá t thc qun đn tá tràng nh máy ni soi d dày tá tràng ng mm. Soi đi tràng, hu môn - trc tràng là phương pháp chn đoán có s dng ng soi mm đưa t hu môn đi ngưc lên manh tràng đ quan sát tn thương ca t hu môn lên đi tràng. Soi bng là phương pháp thăm dò trc tip v hình thái mt s cơ quan trong bng, đánh giá tình trng bt thưng và mi liên quan gia các cơ quan đó. Qua soi bng có th sinh thit đ chn đoán bnh. Phương pháp này đòi hi s vô trùng tuyt đi, tuân theo nhng ch đnh và chng ch đnh đ hn ch nhng tai bin có th xy ra, nguy him đn con bnh (Ví d: nhim trùng, chy máu, ). Ngày nay, ngưi ta áp dng ni soi điu tr đ thay th mt s phu thut thưng qui ngày càng đưc áp dng rng rãi các cơ s ni khoa, ngoi khoa, sn khoa. Phu tht qua ni soi có nhiu ưu đim: thi gian ngn hơn, chăm sóc sau phu thut đơn gin hơn, có li cho sc kho con bnh. 20
9. Chương 2 TRÌNH T KHÁM BNH Tóm tt ni dung: - Trình t khi khám mt vt nuôi mc bnh, tác dng ca bnh án và bnh lch v mt nghiên cu khoa hc và hành chính pháp lý, cách hi bnh đi vi ch vt nuôi - Cách tin trình khám tng th mt con bnh như kim tra niêm mc, khám lông và da, khám thân nhit, Mc tiêu: - Cung cp cho sinh viên nhng kin thc v cách lp h sơ bnh, cách ghi chép tng phn trong h sơ bnh đm bo tính khoa hc và trung thc - Giúp cho sinh viên có nhng k năng khám tương ng vi mi mt cơ quan nht đnh và có nhng kin thc tng th vè cách khám, đánh giá mt cơ quan mc bnh theo s biu hin khác nhau ca các triu chng. 2.1. HI BNH (hi ch nhà v con vt m) Vic hi ch nhà s giúp ta có nhng thông tin quan trng ban đu v biu hin bnh trên con vt m, v phương thc chăn nuôi và các lý do khác làm cho con vt m. 2.1.1. Hi thông tin v con vt * Ngun gc vt nuôi: loài, ging, xut x? (ging mua t đâu v hay t gia đình sn xut đưc?). Rt nhiu bnh có liên quan đn các thông tin này. Ví d: gà ta thưng ít mc bnh so vi gà công nghip. Còn v xut x: nu ging mua nơi khác v thì có th mang bnh theo hoc b mc bnh trong quá trình vn chuyn, * Tui: vt nuôi còn non, trưng thành, hay đã già? Bi vì có rt nhiu bnh ch xy ra mt đ tui nào đó. Ví d: bnh ln con a phân trng, bnh giun đũa bê nghé. * Tính bit: đc hay cái? Nu là gia súc cái: thi gian phi ging, cha, đ, sy thai hoc các vn đ khác như th nào? Nhiu bnh có liên quan đn tính bit ca vt nuôi. Ví d: bnh xy thai, viêm vú ch có gia súc cái. 21
10. * Tình trng hin ti ca vt nuôi: con vt còn ăn hay b ăn? có đng, đi li đưc hay nm l, Qua các thông tin trên có th bit đưc bnh nng hay nh và có hưng can thip kp thi. 2.1.2. Hi biu hin ca bnh - Bnh xy ra t khi nào? - Tin trin ca bnh nhanh hay chm? - Con vt m có biu hin gì khác thưng k t khi bt đu m cho đn khi kim tra? - Triu chng con vt m? - Có bao nhiêu con cht trong tng đàn vt nuôi ca gia đình? - Bnh đã tng xy ra bao gi chưa? - Các loi vt nuôi khác trong nhà có b bnh không? Vt nuôi nhà hàng xóm có b bnh như th không? Qua đó ta có th bit đưc mc đ nng nh (cht nhiu hay ít), bnh cp tính (tin trin nhanh) hay mn tính (tin trin chm), mc đ lây lan nhanh hay chm?. 2.1.3. Hi thông tin v môi trưng xung quanh - Thc ăn, nưc ung: cho vt nuôi ăn thc ăn gì? Thc ăn có thay đi gì không? Thc ăn có đ không? Cách cho ăn? Nưc ung có đ sch s không? - Phương thc chăn nuôi: nuôi nht hay th rông? - Chung nuôi: có khô ráo không? có v sinh sch s? có thưng xuyên tm chi cho vt nuôi không? mt đ nuôi, nht có quá đông không? - Có nhp đàn vt nuôi mi không? - Có mua tht hoc sn phm chăn nuôi ch mang v nhà không? - Có khách đn tham quan không? Qua các thông tin trên, ta có th đnh hưng đưc: liu có phi là bnh do nguyên nhân chăm sóc, nuôi dưng và s dng, hoc có th do bnh lây lan t xung quanh qua ngưi hoc đng vt khác (nht là đi vi các bnh truyn nhim). 2.1.4. Tác đng ca ch vt nuôi - Đã phòng vacxin cho con vt chưa? tên vacxin? ai tiêm và tiêm khi nào? - Có cách ly con vt m không? - Có điu tr bng thuc không? dùng thuc gì? mua thuc đâu? ai cha? liu lưng th nào? 22
11. Qua đó ta có th loi b kh năng xy ra ca các bnh đã đưc phòng bng vacxin cũng như không lp li phác đ điu tr ca ngưi trưc và giúp đnh hưng cho vic chn đoán, điu tr vi kt qu cao. 2.2. KHÁM CHUNG 2.2.1. Quan sát bên ngoài con vt m Quan sát đ xem tình trng con vt ti chung nuôi và các biu hin khác thưng ca nó, đng thi kim tra li nhng thông tin đã đưc cung cp t ch vt nuôi. a. Tình trng hin ti - Tư th ca con vt: đi đng có bình thưng không? có chân nào b lit hay b đau không? đau ch nào? Trong trưng hp con vt b viêm khp hoc tn thương các cơ quan vn đng hay b bnh l mm long móng thì đi li rt khó khăn và con vt có biu hin đau. - Con vt có còn tnh táo hay mt mi, nm l, rũ? (hình 2.1) Nu nm bt mt ch thì tư th nm như th nào? Hình 2.1 Con vt rũ - Con vt gy hay béo? Trong mt s bnh mn tính, bnh do ký sinh trùng và bnh do dinh dưng thì con vt s gy còm, m yu. - Bng con vt như th nào? Có b chưng bng không? Ví d: trâu bò b chưng hơi d c thì bng bên trái s phình to lên. - Các l t nhiên (mt, l mũi, l đái, hu môn, ) ca con vt có dch viêm chy ra không? Trong nhiu bnh, nht là khi b Hình 2.2. Chy nưc mũi viêm nhim, các l t nhiên s có dch viêm, m, thm chí ln c máu chy ra. Ví d: khi b bnh nhit thán, các l t nhiên ca trâu bò thưng chy máu đen khó đông, khi b viêm phi nưc mũi chy nhiu (hình 2.2) b. Lông, da - Mưt hay xơ xác? Sch hay bn? 23
12. - Da có ch nào b sưng không? - Màu sc ca da có thay đi gì không? - Da có đim, đám t huyt hay xut huyt không? - Có tn thương gì trên da không? - Có ký sinh trùng ngoài da không? Trong nhiu bnh, trên da s có Hình 2.3. Xut huyt dưi da các du hiu rt đin hình. Ví d: ln b 1 trong 4 bnh đ thì trên da s có các đim t huyt hoc xut huyt (hình 2.3) c. Hô hp Con vt th như th nào? có khó th không? cách th ra sao? nhp th nhanh hay chm? Có b ho không? Các triu chng trên thưng có mt s bnh v đưng hô hp. Ví d: khi b bnh viêm phi con vt thưng Hình 2.4. Th khó thè lưi khó th (hình 2.4) 2.2.2. Kim tra phân - Trng thái ca phân có bình thưng không? có b nhão? lng? táo. - Màu sc ca phân có thay đi không? - Trong phân có ln m, máu, màng nhy không - Trong phân có ln giun, sán không? - Trong phân có ln thc ăn chưa Hình 2.5. Ln a chy tiêu hoá không - Phân có mùi thi khm không? 2.2.3. Kim tra nưc tiu 24
13. - S lưng nưc tiu nhiu hay ít? - Trong nưc tiu có ln máu, m không? - Màu sc ca nưc tiu có thay đi không? (vt nuôi b xut huyt nng thn hoc b bnh ký sinh trùng đưng máu thì nưc tiu có màu đ hoc nâu đ). 2.3. S NN VÀ KHÁM CÁC CƠ QUAN 2.3.1. Khám hch lâm ba Khám hch lâm ba rt có ý nghĩa trong chn đoán bnh truyn nhim, nht là trong bnh lao hch, bnh t thư, bnh lê dng trùng, nhng bnh này s thay đi hch lâm ba rt đc hiu. Trong cơ th có rt nhiu hch lâm ba, nhưng ta ch khám đưc các hch nm dưi da. Khi gia súc m mt s hch s sưng to. a. Phương pháp khám: nhìn, s nn, chc dò khi cn thit - Trâu, bò: thưng khám hch dưi hàm, hch trưc vai, hch trưc đùi, hch trên vú. Hch trên vú: bò sa hch này nm dưi chân bu vú v phía sau (hình 2.6) Hch dưi hàm trâu, bò nm phía trong phn sau xương hàm dưi, to bng nhân qu đào, tròn và dp. Khi b lao hch c, hch trên l tai, hch hu ni rõ có th s đưc. - Nga: thưng khám hch dưi hàm, hch trưc đùi. nga hch dưi hàm hình bao dài, to bng ngón tay tr, nm dc theo mt trong hai xương hàm dưi hai bên, sau g đng mch dưi hàm. Khi có bnh hch bên tai, hch c, hch trưc vai ni rõ. Hình 2.6. V trí hch lâm ba ngoài bò 25