Bài giảng Sinh học động vật - Chương 5: Hệ nội tiết - Nguyễn Hữu Trí

Nội dung text: Bài giảng Sinh học động vật - Chương 5: Hệ nội tiết - Nguyễn Hữu Trí

1. Progesterone Progesterone ,Làm mềm sợi cơ trơn tử cung, ức chế sự co bóp Progesterone là hormone trợ thai quan trọng nhất ﻬ của thành tử cung, có tác dụng an thai. Thông chuẩn bị cho trứng làm tổ, tạo điều kiện cho phôi và thai thường nếu trứng rụng mà không được thụ tinh phát triển và cần thiết để mang thai trong một giai đoạn thì vào ngày thứ 17 của chu kỳ động dục 21 ngày nhất định. Lúc mang thai thiếu Progesterone thai không phát triển được. Progesterone có tác dụng làm cơ tử của gia súc thể vàng biến đi. cung phát triển, mềm, không co bóp; niêm mạc tử cung Nhưng riêng ở bò sự teo biến thể vàng hay gặp khó phát triển mạnh, các tuyến dài ra ngoằn ngoèo như hình ﻬ khăn, nên thường xuất hiện bệnh thể vàng tồn tại. ren thêu. Như vậy là Progesterone có vai trò quan trọng Can thiệp bằng cách dùng tay thò qua trực tràng, trong những biến đổi niêm mạc tử cung trong giai đoạn lần và bóp nát thể vàng, hoặc tiêm những thuốc phát triển hoàng thể và những biến đổi có chu kỳ ở cổ tử cung, âm đạo. làm tan thể vàng. Thuốc dùng phá thể vàng là prostaglandin F2α 23/02/2016 12:52 SA 61 Nguyễn Hữu Trí 23/02/2016 12:52 SA 62 Nguyễn Hữu Trí Progesterone • Tử cung đã có tác dụng của Progesterone có một phản ứng Tinh sào (Testis) đặc biệt, mỗi khi có kích thích tác động đến niêm mạc, gọi là phản ứng màng rụng. Chỗ bị kích thích xuất hiện quá trình tăng sinh các tế bào liên kết và xung huyết, phản ứng này thuận lợi cho trứng đã thụ tính chạm vào làm tổ trong niêm mạc tử cung. • Gây hiện tượng có mang giả trên động vật. Trên vật thí nghiệm có rụng trứng, sau trứng rụng hoàng thể được thành lập và bài tiết Progesterone Chu kỳ động dục lần sau chậm lại (nghĩa là ức chế hiện tượng động dục, ức chế rụng trứng, ức chế kinh nguyệt). Thời gian này là thời gian có mang giả. • Ức chế bài tiết LH (cơ chế tác dụng thuốc tránh thụ thai) và tăng cường tác dụng bài tiết prolactin. • Đối với tuyến vú: Làm phát triển những thuỳ, nang. Là tuyến pha, vừa nội tiết vừa ngoại tiết 23/02/2016 12:52 SA 63 Nguyễn Hữu Trí 23/02/2016 12:52 SA 64 Nguyễn Hữu Trí Nhau Thai (Placental) Tinh sào (Testis) Nhau cũng là một tuyến nội tiết :Tế bào kẽ Leydig nằm giữa các ống sinh tinh trong tiết ra ﻬ dịch hoàn tiết hormon sinh dục đực, gọi là androgene. Progesterone Nó bao gồm 3 hormon: testosterone, androsterone, HCG (Human Chorionic dehydroandosterone, trong đó: Gonadotropin ) kích dục tố Testosterone có hoạt tính mạnh nhất. Tạo nên đặc ﻬ tính sinh dục thứ cấp của con đực, biểu hiện các hành màng đệm duy trì thể vàng, kích vi dục tính của nó cũng như những phát triển của cơ thích tuyến yên tiết Prolactin thể như ngựa, mông nở mang, bờm lông phát triển, gà Lactogen kích thích tuyến vú trống cựa mọc dài, màu lông sặc sỡ. tiết sữa. Prostaglandin (vận chuyển theo tinh dịch) điều hòa Relaxin gây dãn cơ trơn, dây ﻬ hoạt động của tử cung chằng. 23/02/2016 12:52 SA 65 Nguyễn Hữu Trí 23/02/2016 12:52 SA 66 Nguyễn Hữu Trí 11
2. Hormon tan được trong nước Peptide hormone không đi vào trong tế ﻬ bào đích Kết hợp với thụ thể nằm trên màng tế ﻬ Cơ chế hoạt động của bào của tế bào đích, từ đó kết hợp với protein G. Như vậy protein thủ thể hormon chuyển tín hiệu của hormon ngoại bào thành tín hiệu nội bào 23/02/2016 12:52 SA 67 Nguyễn Hữu Trí 23/02/2016 12:52 SA 68 Nguyễn Hữu Trí Hormon nhỏ, hòa tan được trong lipid Steroid hormone, thyroid hormone có thể ﻬ đi qua được màng tế bào kết hợp với thụ thể có trong tế bào mục tiêu Phức hợp hormone–thụ thể hoạt hóa ﻬ hoặc ức chế quá trình phiên mã tổng hợp mRNA mã hóa cho những protein đặc biệt. 23/02/2016 12:52 SA 69 Nguyễn Hữu Trí 23/02/2016 12:52 SA 70 Nguyễn Hữu Trí Cơ chế hoạt động của steroid hormone Cơ chế hoạt động của thyroxine 1. Steroid hormone tan được trong lipid vì vậy nhanh chóng khuếch tán qua màng tế bào. 2 1 2. Chúng gắn vào thụ thể protein nằm trong tế bào chất hay trong. 3. Nếu steroid gắn vào một thụ thể trong tế bào chất, phức hợp hormone-thụ thể di chuyển vào trong nhân. Phức hợp hormone-thụ thể sau đó gắn vào một vùng đặc hiệu trên DNA, kích thích việc tổng 3 hợp mRNA trong nhân. 4. mRNA sau đó được dịch mã thành protein ở tế bào 4 chất 5. Protein được tổng hợp tham gia vào quá trình điều hòa hay chuyển hóa 5 23/02/2016 12:52 SA 71 Nguyễn Hữu Trí 23/02/2016 12:52 SA 72 Nguyễn Hữu Trí 12
3. Cơ chế hoạt động của thyroxine Chất truyền tin thứ nhất 1 Chất truyền tin thứ nhất (peptide ﻬ 1. Thyroxine (T4) có chứa 4 Iod, vì có kích thước nhỏ nó có thể đi qua màng tế bào hormone) truyền tín hiệu sang chất 2. Khi nó đi vào trong tế bào chất, thyroxine được truyền tin thứ hai. chuyển thành triiodothyronine (T3), với 3 Iod. 3. Hormone này di chuyển vào trong nhân và gắn với thụ thể trong nhân. 4. Phức hợp hormone-thụ thể sau đó gắn lên DNA 5. Phức hợp hormone – thụ thể hoạt hóa sự phiên mã gen mục tiêu tổng hợp mRNA. 23/02/2016 12:52 SA 73 Nguyễn Hữu Trí 23/02/2016 12:52 SA 74 Nguyễn Hữu Trí Chất truyền tin thứ 2 là AMP vòng Chất truyền tin thứ 2 khác Một số G proteins sử dụng dẫn xuất ﻬ G protein thúc đẩy hay ức chế enzyme tác phospholipid như một chất truyền tin thứ ﻬ động lên chất truyền tin thứ hai AMP vòng hai. Inositol trisphosphate (IP3) chất truyền tin ﻬ adenylyl cyclase = cAMP) (enzyme xúc) tác phản ứng chuyển ATP thành cAMP) thứ hai làm gia tăng nồng độ calci, ion calci kết hợp với calmodulin hoạt hóa enzyme 23/02/2016 12:52 SA 75 Nguyễn Hữu Trí 23/02/2016 12:52 SA 76 Nguyễn Hữu Trí Mạch máu Peptide Hormone Hormone Dịch ngoại bào Adenylyl Màng Chất truyền tin thứ 3 G protein cyclase plasma của Receptor tế bào đích Tế bào của tuyến nội tiết 1. Peptide hormone (chất truyền tin Cytosol Nhiều chất truyền tin thứ hai hoạt hóa thứ nhất) kết hợp với G Receptor GTP ﻬ nằm trên màng plasma của tế bào cAMP Chất truyền protein kinase là một enzyme của tế bào mục tiêu. G protein được hoạt hóa và ATP chất xúc tác cho việc gắn nhóm phosphat hoạt hóa enzyme adenylyl cyclase. tin thứ hai 2. Adenylyl cyclase chuyển ATP cAMP cAMP cAMP vào các protein đặc biệt trong tế bào từ đó thành cAMP (chất truyền tin thứ hai). Protein làm biến đổi tế bào được hoạt hóa 3. cAMP truyền tín hiệu; hoạt hóa kinase Protein Protein protein kinase hoặc một số protein khác đáp ứng trả lời tín hiệu. Biến đổi quá Tác động hoạt Mở hoặc đóng 4. Tế bào hoạt hóa được biến đổi. trình trao đổi hóa gen các kênh ion chất 23/02/2016 12:52 SA 77 Nguyễn Hữu Trí 23/02/2016 12:52 SA 78 Nguyễn Hữu Trí 13
4. Hoạt động của epinephrine Hoạt động của epinephrine (Peptide Hormone) ở tế bào gan (Peptide Hormone) tế bào gan 1. Epinephrine gắn vào protein thụ thể đặc hiệu trên bề mặt tế bào. 2. Hoạt động thông qua G proteins, hormon gắn vào thụ thể và hoạt hóa enzyme adenylyl cyclase, enzyme này chuyển ATP thành AMP vòng (cAMP). 3. cAMP được gọi là chất truyền tin thứ 2 và hoạt hóa protein kinase-A (một enzyme ở dạng bất hoạt). 4. Protein kinase-A được phosphoryl hóa và sau đó hoạt hóa các enzyme phosphorylase (enzyme xúc tác cho việc thủy phân glycogen thành glucose). 23/02/2016 12:52 SA 79 Nguyễn Hữu Trí 23/02/2016 12:52 SA 80 Nguyễn Hữu Trí Hệ thống chất truyền tin thứ hai IP3/Ca++ Hệ thống chất truyền tin thứ hai IP3/Ca++ (1) Epinephrine gắn vào protein thụ thể nằm trên bề mặt tế bào. (2) Hoạt động thông qua protein G, hormone gắn vào thụ thể hoạt hóa enzyme phospholipase C chuyển phospholipid màng thành inositol trisphosphate (IP3). (3) IP3 khuếch tán vào tế bào chất và gắn vào thụ thể trên mạng lưới nội chất. (4) Việc IP3 gắn vào thụ thể sẽ kích thích mạng lưới nội chất giải phóng Ca++ vào tế bào chất. (5) Một số Ca++ được giải phóng gắn với protein điều hòa có tên là calmodulin. (6) Phức hợp Ca++/calmodulin hoạt hóa các protein nội bào khác, kết quả là nồng độ các chất chuyển hóa trong tế bào cũng thay đổi. 23/02/2016 12:52 SA 81 Nguyễn Hữu Trí 23/02/2016 12:52 SA 82 Nguyễn Hữu Trí Hormon nhân tạo Precocene gây Precocene hormon nhân tạo gây biến thái côn trùng biến thái đặc biệt • Đặc điểm nổi bật của ấu trùng (larva) và thiếu trùng (nymph) côn trùng là phàm ăn và lớn nhanh còn thành trùng (imago) thì phát tán và sinh sản. • Có hoạt chất nhân tạo kích thích bọ cánh cứng biến thái sớm là Precocene (từ chữ precocious nghĩa là phát triển sớm). • Những con bọ cánh cứng thuộc giống Dysdercus khi bị xử lý bằng Precocene đã biến thái sớm thành thành trùng bất thụ không tiếp tục chu kỳ lột xác bình thường nữa. • Có thể đây là một biện pháp chống côn trùng. Tiến trình phát triển bình thường Thành trùng bất thụ do Precocene 23/02/2016 12:52 SA 83 Nguyễn Hữu Trí 23/02/2016 12:52 SA 84 Nguyễn Hữu Trí 14
5. Em bé nhẹ nhất thế giới - Emily 285 gr Amillia Taylor Indonesia 23/02/2016 12:52 SA 85 Nguyễn Hữu Trí 23/02/2016 12:52 SA 86 Nguyễn Hữu Trí Một em bé người Indonesia Jyoti Amge: (18 tuổi) cao 62,8cm nặng sinh ra đã nặng gần 9kg 5,5 kg (India) là người phụ nữ thấp nhất thế giới 23/02/2016 12:52 SA 87 Nguyễn Hữu Trí 23/02/2016 12:52 SA 88 Nguyễn Hữu Trí Leonid Stadnyk – Người cao nhất Thế giới • 33 tuổi • Cao 2,55m • Nặng 200kg • Đột biến về chiều cao sau một cuộc phẫu thuật não năm 14 Bao (China) cao 2,36m và người từng nắm giữ kỉ tuổi lục này với chiều cao 2,57m - Stadnyk (Ukraina) 23/02/2016 12:52 SA 89 Nguyễn Hữu Trí 23/02/2016 12:52 SA 90 Nguyễn Hữu Trí 15
6. Người lùn nhất thế giới Người đàn ông nặng nhất thế giới 635 kg Khagendra Thapa Magar, chàng trai bé nhỏ nhất thế giới (cao 56 cm và nặng 4,5 kg) Nepal 23/02/2016 12:52 SA 91 Nguyễn Hữu Trí 23/02/2016 12:52 SA 92 Nguyễn Hữu Trí Robert Wadlow đến Carol Yager đến từ từ Alton, Illinois Beecher, Michigan là người phụ nữ nặng nhất cao 2m72 ở tuổi 22. thế giới với kỉ lục nặng 545 Vấn đề về tuyến yên kg Cô cũng nhận được đã khiến anh không danh hiệu người giảm ngừng tăng chiều được nhiều cân nhất thế giới khoảng 235 kg chỉ cao của mình và trong 3 tháng Cô đã qua ông đã qua đời do bị đời năm 2006 ở tuổi 34 nhiễm trùng ở đôi chân 23/02/2016 12:52 SA 93 Nguyễn Hữu Trí 23/02/2016 12:52 SA 94 Nguyễn Hữu Trí TRẦN THÀNH PHỐ - Sultan Kosen, đến NGƯỜI CAO NHẤT VIỆT NAM từ Mardin, Turkey, sinh năm 1983 được Từ người cao coi là người đàn ông 1,68m, năng cao nhất thế giới 68kg Phố cao đang còn sống. Anh lên hơn 2m cao 2m45. Anh nặng 115kg và cũng là người giữ kỉ nay dừng lại ở lục bàn tay lớn nhất 2,28m, giảm thế giới. nặng còn 96kg 23/02/2016 12:52 SA 95 Nguyễn Hữu Trí 23/02/2016 12:52 SA 96 Nguyễn Hữu Trí 16
7. TRẦN THÀNH PHỐ - Yao Defen NGƯỜI CAO NHẤT VIỆT NAM Các bác sĩ kết luận: Người cơ thể Phố bị cường phụ nữ tuyến yên. Y học đã phải can thiệp bằng TQ cao hoá chất và chiếu xạ nhất thế vào người anh để giới kìm hãm sự tăng trưởng 2,36m 23/02/2016 12:52 SA 97 Nguyễn Hữu Trí 23/02/2016 12:52 SA 98 Nguyễn Hữu Trí Androgen – doping lợi ích trước Androgen có thể là doping mắt, tác hại lâu dài Ben Johnson, VĐV chạy nước rút (100m) Canada bị truất quyền thi đấu vì dùng doping là androgen (anabolic steroid – steroid kích thích quá trình đồng hoá). Androgen làm tăng sinh mô cơ, khả năng hoạt động thể lực và phục hồi, nhưng hậu quả là, nữ thì nghiện, khàn tiếng, nam hoá, hiếu chiến, phì đại âm vật, vô sinh; nam thì sẽ bị teo cơ, teo tinh hoàn, vô sinh 23/02/2016 12:52 SA 99 Nguyễn Hữu Trí 23/02/2016 12:52 SA 100 Nguyễn Hữu Trí 17