Giáo trình Bệnh nội khoa gia súc (Phần 1) - Phạm Ngọc Thạch

Nội dung text: Giáo trình Bệnh nội khoa gia súc (Phần 1) - Phạm Ngọc Thạch

1. Dogiasúcbịnhiễmlạnhđộtngột Dokếpháttừmộtsốbệnhkhác(kếpháttừbệnhgiunởphếquản, ) Dogiasúchítphảimộtsốkhíđộctrongchuồngnuôi(H2S,NH3, ) +Nguyênnhângâybệnhtruyềnnhiễmlvisinhvậtvchỉcómột.Vídụ:bệnhtụ huyếttrùngởgiasúcchỉdovikhuẩnPasteurellagâynên,bệnhphóth−ơnghnởgia súcchỉdovikhuẩnSalmonellagâynên. 2.Tínhchấtlâylan +Bệnhnộikhoa:khôngcósựlâylangiữaconvậtkhoẻvớiconvậtốmkhitiếpxúc vớinhau,hoặckhiconvậtkhỏetiếpxúctrựctiếpvớichấtthảicủaconvậtốm.Vídụở bệnhviêmruột,bệnhviêmphổi,bệnhviêmthận, +Bệnhtruyềnnhiễm:cósựlâylangiữaconvậtkhoẻvớiconvậtốmkhitiếpxúc vớinhau,hoặcconvậtkhỏetiếpxúcvớichấtthảicủaconvậtốmvdễdnggâynênổ dịchlớn.Vídụ:ởbệnhdịchtảlợn,bệnhlởmồmlongmóng,bệnhcúmg, 3.Sựhìnhthnhmiễndịch +ởbệnhnộikhoa:khôngcósựhìnhthnhmiễndịchcủacơthểsaukhiconvật bệnhkhỏibệnh.Dovậy,trongquátrìnhsốngconvậtcóthểmắcmộtbệnhnhiềulần.Ví dụ:bệnhviêmthậncấp,bệnhviêmruột,bệnhviêmphổi, +ởbệnhtruyềnnhiễm:hầuhếtcácbệnhtruyềnnhiễmcósựhìnhthnhmiễndịch củacơthểkhiconvậtbệnhkhỏibệnh.Dovậy,trongquátrìnhsốngconvậthiếmkhi mắclạibệnhđónữa.VídụkhigmắcbệnhNewcastlevkhỏibệnhthìcongđóhiếm khimắclạibệnhnynữa. 11
2. Giỏo trỡnh Bệnh nội khoa gia sỳc Đạic−ơngvềđiềutrịhọc I.Kháiniệmvềđiềutrịhọc Kháiniệmvềđiềutrịhọccóliênquanrấtmậtthiếtvớisựhiểubiếtcủaconng−ờivề nguyênnhânvcơchếsinhbệnh.Chínhvìvậy,cũngnh−cáckháiniệmkhác,kháiniệm vềđiềutrịluônthayđổiquacácgiaiđoạnpháttriểnkhácnhaucủalịchsửloing−ời. ởthờikỳmôngmuội:vớikhảnăngt−duyvhiểubiếtcủaconng−ờivớithếgiớitự nhiêncònhếtsứchạnchế,ng−ờitachorằngvạnvậtđềudođấngthầnlinh,siêunhiên tạora.Dođó,bệnhtậtlsựtrừngphạtcủađấngthầnlinh,lsựquấyphá,ámảnhcủa mat,quỷquái.Chínhvìvậy,quanniệmvềđiềutrịởthờikỳnyltếlễ,cúngkhấnv cầuxincácđấngthầnlinhhoặcnhờcácđấngthầnlinhxuađuổitmađểbanchođ−ợc khỏibệnh. Đâylnhữngquanniệmduytâmhếtsứcsailầmvềcácvậtvcáchiệnt−ợngtrong tựnhiêncũngnh−vềbệnh.Quanniệmnyhiệnnayvẫncòntồntạiởmộtsốcácthôn bảncủacácvùngmiềnnúi,hoặcmộtbộphậndânc−trongcácxhộivănminh. Đếnthờikỳvănminhcổđại:conng−ờiđbiếtsảnxuấtvsửdụngcáccôngcụlao độngbằngkimloại,từđóvớicáctrựcquancủamìnhng−ờiTrungQuốccổđạiđcho rằng:Vạnvậttrongtựnhiênđềuđ−ợccấuthnh5nguyêntố(kim,mộc,thuỷ,hoảthổ). Cácmốiquanhệnynằmtrongmốit−ơngsinhhoặct−ơngkhắcrngbuộclẫnnhauv cùngnhautồntại.Bệnhtậtlsựmấtcânbằnggiữacácmốiquanhệny.Từđóng−ờita chorằngđiềutrịllậplạimốicânbằnggiữacácyếutốnybằngcáchkíchthíchmặt yếu(bổ)vápchếmặtmạnh(tả). ở thờikỳhiệnđại:Khitrìnhđộkhoahọcđcónhữngb−ớcpháttriểnv−ợtbậctrên nhiềulĩnhvực,conng−ờiđcónhữnghiểubiếtngycngsâusắchơnvềbệnhnguyên họcvsinhbệnhhọcthìquanniệmvềđiềutrịcũngchuẩnxácvkhoahọchơn.Vtừ đóng−ờitađ−aranhữngkháiniệmvềđiềutrịhọccótínhkhoahọc. Điềutrịhọclmônhọcnhằmápdụngnhữngph−ơngphápchữabệnhtốtnhất,an tonnhấttácđộngđốivớicơthểbệnhđểlmchocơthểđangmắcbệnhnhanhchóng hồiphụctrởlạibìnhth−ờngvmanglạisứckhoẻvkhảnănglmviệc,nh−: + Dùng thuốc (nh− dùng kháng sinh trong điều trị nhiễm khuẩn, bổ sung canxi, phosphovvitaminDtrongbệnhmềmx−ơngvcòix−ơng, ). + Dùng hoá chất (nh− dùng xanh methylen trong điều trị trúng độc HCN, dùng Na2SO4hoặcMgSO4trongtẩyrửaruộtởbệnhviêmruộthaytrongch−ớnghơidạcỏ,tắc nghẽndạlásách). + Dùng lý liệu pháp (nh− dùng ánh sáng, dùng nhiệt, dùng n−ớc, dùng dòng điện, ). +Điềutiếtsựănuốngvhộlýtốt(nh−trongbệnhxetonhuyếtphảigiảmthứcăn chứanhiềuprotein,lipitvtăngthứcănthôxanh,trongbệnhviêmruộtỉachảyphải giảmthứcănxanhchứanhiềun−ớcvthứcăntanh, ). 12
3. II.Nhữngnguyêntắccơbảntrongđiềutrịhọc Điều trị học hiện đại l kế thừa sự nghiệp của các nh y học lỗi lạc (Bôtkin, Pavlop, ).Dựatrênquanđiểmcơbảnl“Cơthểlmộtkhốithốngnhất,honchỉnh, luônluônliênhệchặtchẽvớingoạicảnhvchịusựchỉđạocủathầnkinhtrung−ơng”. Vớisựtiếnbộkhôngngừngcủasinhhọc,yhọc,d−ợchọc,điềutrịhọcluônluônthay đổivềph−ơngphápvkỹthuật.Tuyvậy,vẫncónhữngnguyêntắckhôngthayđổiv luônluônđúngmng−ờithầythuốcphảinắmvững.Nhữngnguyêntắcchínhgồm: 1.Nguyêntắcsinhlý Chúngtathấyrằngmọihoạtđộngcủacơthểđềuchịusựchỉđạocủahệthầnkinh với mục đích l đểthích nghi với ngoại cảnh luôn luôn thay đổi, nâng cao đ−ợc sức chốngđỡvớibệnhnguyênmtagọichunglphảnxạbảohộcủacơthể(đólhiện t−ợngthựcbo,quátrìnhsinhtếbo,môbomới,hìnhthnhmiễndịch,giảiđộc, ). Dovậy,theonguyêntắcnytứclchúngtaphảitạochocơthểbệnhthíchnghitrong honcảnhthuậnlợiđểnângcaosứcchốngđỡbệnhnguyên,cụthể: +Điềuchỉnhkhẩuphầnthứcăn(vídụ:trongchứngxetonhuyếtphảităngl−ợng gluxitvgiảml−ợngprotein,lipittrongkhẩuphầnthứcăn;trongbệnhviêmruộtỉachảy phảigiảmkhẩuphầnthứcănxanhnhiềun−ớcvthứcăntanh, ). +Tạođiềukiệntiểukhíhậuthíchhợp(vídụ:trongbệnhcảmnóng,cảmnắngphải đểgiasúcnơithoángvmát). +Giảmbớtkíchthíchngoạicảnh(vídụ:trongbệnhuốnván,chódạithìphảitránh ánhsáng,n−ớc,cáckíchthíchtácđộngmạnh) +Tìmmọibiệnphápđểtăngsứcđềkhángcơthể,tăngc−ờngsựbảovệcủadav niêmmạc(bằngdùngvitaminA,vitaminC),tăngc−ờngthựcbocủabạchcầu,tăngsự hìnhthnhkhángthể,tăngsựgiảiđộccủaganvthận, 2.Nguyêntắcchủđộngtíchcực Theonguyêntắcnyđòihỏing−ờithầythuốcphảithấmnhuầnph−ơngchâm“chữa bệnhnh−cứuhoả”.Tứclphải: +Khámbệnhsớm +Chẩnđoánbệnhnhanh +Điềutrịkịpthời +Điềutrịliêntụcvđủliệutrình +Chủđộngngănngừanhữngdiễnbiếncủabệnhtheocácchiềuh−ớngkhácnhau (Vídụ:trongbệnhch−ớnghơidạcỏsẽdẫntớităngáplựcxoangbụngvchènépphổi lmchogiasúcngạtthởmchết.Dovậy,trongquátrìnhđiềutrịcầntheodõisựtiến triểncủaquátrìnhlênmensinhhơitrongdạcỏ. +Kếthợpcácbiệnphápđiềutrịđểthuđ−ợchiệuquảđiềutrịcao.Vídụ:trongbệnh viêmphổiởbê,nghécóthểdùngmộttrongcácbiệnphápđiềutrịsau: Dùngkhángsinhtiêmbắpkếthợpvớithuốctrợsức,trợlựcvcácthuốcđiềutrị triệuchứng. 13
4. Giỏo trỡnh Bệnh nội khoa gia sỳc DùngkhángsinhkếthợpvớiNovocainởnồngđộ0,250,5%phongbếhạchsao. Trong2ph−ơngphápnythìph−ơngphápphongbếcóhiệuquảđiềutrịvhiệuquả kinhtếcaonhất.Dovậytanênchọnph−ơngphápđiềutrịthứhai. 3.Nguyêntắctổnghợp(Điềutrịphảitondiện) Cơthểlmộtkhốithốngnhấtvchịusựchỉđạocủahệthầnkinh.Dovậy,khimột khíquantrongcơthểbịbệnhđềuảnhh−ởngđếntonthân.Chonêntrongcôngtácđiều trịmuốnthuđ−ợchiệuquảcaochúngtakhôngchỉdùngmộtloạithuốc,mộtbiệnpháp, điềutrịcụcbộđốivớicơthểbệnhmphảidùngnhiềuloạithuốc,nhiềubiệnpháp,điều trịtonthân.Vídụ:trongbệnhviêmruộtỉachảydonhiễmkhuẩnởgiasúc.Ngoiviệc dùngthuốcdiệtvikhuẩncònphảidùngthuốcnângcaosứcđềkháng,trợsức,trợlực,bổ sungcácchấtđiệngiảichocơthểkếthợpvớichămsóchộlýtốt. Trongbệnhbộithựcdạcỏ,ngoibiệnphápdùngthuốclmtăngnhuđộngdạcỏ cònphảidùngthuốclmnhothứcăntrongdạcỏ,trợsức,trợlựcvtăngc−ờnggiải độcchocơthểcònphảilmtốtkhâuhộlýchămsóc(cụthể:đểgiasúcởt−thếđầucao đuôithấp,xoabópvùngdạcỏth−ờngxuyên). 4.Nguyêntắcđiềutrịtheotừngcơthể(điềutrịphảiantonvhợplý) Cùngmộtloạikíchthíchbệnhnguyên,nh−ngđốivớitừngcơthểthìsựbiểuhiệnvề bệnhlýcókhácnhau(sựkhácnhauđóldosựphảnứngcủatừngcơthểvdocơnăng bảovệ,loạihìnhthầnkinhcủamỗiconvậtcókhácnhau).Dovậytrongđiềutrịcần phảichúýtớitrạngtháicủatừngconbệnhđểđ−araphácđồđiềutrịthíchhợp,tránh tr−ờnghợpdùngmộtloạithuốcchomộtloạibệnh,mộtloạithuốcchotấtcảcácloạicon bệnhkhácnhaumkhôngquakhámbệnh,tránhtr−ờnghợpnghebệnhrồikêđơn. Sửdụngthuốcnohoặcmộtph−ơngphápđiềutrịno,tr−ớchếtphảichúýđếnvấn đềanton(tr−ớchếtphảikhôngcóhại).Từlâuđờinaynóvẫnlmộtph−ơngchâm hngđầumỗikhitiếnhnhđiềutrị.Tấtnhiêntrongđiềutrịđôikhicũngcóthểxảyra nhữngbiếnchứnghoặcnhữngtácdụngphụkhôngmongmuốn,nh−ngphảil−ờngtr−ớc vphảihếtsứchạnchếsựxuấthiệncủachúngởmứctốiđachophépvphảicósự chuẩnbịđốiphókhichúngxuấthiện. Mỗikhitiếnhnhđiềutrịchobấtcứconbệnhno,phảicósựcânnhắckỹl−ỡng. Chothuốcgìphảidựatrêncơsởchẩnđoánbệnhchínhxácvtondiện,phânbiệtbệnh chínhvbệnhphụ,nguyênnhânvtriệuchứng,thểbệnhvbiếnchứng,cơđịavhon cảnhcủaconbệnh.Điềunylmđ−ợctốthaykhôngltuỳthuộcvođộchuyênmôn củang−ờithầythuốc,kiếnthứcvbệnhhọc,kinhnghiệmhnhnghềcủatừngng−ời. Chấtl−ợngđiềutrịphụthuộcphầnlớnvođộchínhxáccủachẩnđoán,sựtheodõisát saocủang−ờithựchiệnylệnhvkhảnăngđánhgiátiênl−ợngbệnhcủathầythuốc. Vídụ.Trongbệnhbộithựcdạcỏthuốccótácdụnglmtăngnhuđộngdạcỏmạnh nhấtlpilocarpin,nh−ngởgiasúccóchửathìkhôngdùngđ−ợc(vìnósẽgâysẩythai). Chonên,đểkhônggâysẩythaivconvậtvẫnkhỏibệnhthìng−ờibácsĩphảitrựctiếp khámbệnhvđ−araphácđồđiềutrịthíchhợp. Tómlạitheonguyêntắcny,ng−ờitađđ−aranhữngchỉđịnhvchốngchỉđịnh khidùngthuốc,liềul−ợngthuốcchotừngloại,từngcáthể,tuổicủagiasúc, Nhằm mụcđíchltạođiềukiệnchoconbệnhnhanhchóngtrởlạikhỏemạnhbìnhth−ờngv khônggâytáchạigìchocơthể. 14
5. 5.Điềutrịphảicókếhoạch Đánhtrậnphảicókếhoạchtácchiến,chiếnđấuvớibệnhtậtcũngphảicókếhoạch cụthể,tuỳtheotìnhtrạngbệnhnặnghaynhẹ,cấphaymạntính. Muốnlmkếhoạchđiềutrị,phảidựatrêncơsởbiếtbệnh,biếtconbệnh,biếtthuốc. 5.1.Biếtbệnh Lcóchẩnđoánrõrng,cótr−ờnghợpnguyênnhânbiếtđ−ợcngay,dễdngdođó cóthểđiềutrịngaynguyênnhân,đóltr−ờnghợplýt−ởng.Nh−ngcũngcótr−ờnghợp khó,ch−abiếtngaynguyênnhân,lúcnyphảicóh−ớngtìmbệnhngaytừlúcđầu,về sausẽđiềuchỉnhlạichẩnđoán.Biếtbệnhvềph−ơngdiệnđiềutrịhọccònlbiếtkhả năngcủayhọchiệnnaycóthểgiảiquyếtđ−ợcbệnhhaykhông.Nếultr−ờnghợpbệnh thuộcloại có thể điều trịkhỏihẳnđ−ợc thì lúcnynênkhẩntr−ơng điều trị. Nếul tr−ờnghợpbệnhch−acóthểchữađ−ợcchắcchắnthìphảicholoạithải 5.2.Biếtconbệnh Biếtbệnhcũngch−ađủđểđiềutrịmcòncầnphảibiếtconbệnh.Trongviệcđiều trịbệnh,ng−ờithầythuốccómộtvaitròquantrọng.Họphảicókiếnthứcyhọcrộng, phảinắmđ−ợcnhữngđiềucầnbiếttốithiểuvềcácchuyênkhoakhác,cónh−vậymới tránhđ−ợcthiếusóttrongcôngtáchngngy,nhấtlđốivớinhữngtr−ờnghợpcấp cứu. 5.3.Biếtthuốc Thầythuốcphảinắmvữngnhữngthuốcmìnhdựđịnhdùngtrongđiềutrị.Dovậy, biếtbệnh,biếtconbệnhcũngch−ađủmcầnbiếtrõthuốcvph−ơngphápđiềutrịđể ápdụngchođúngchỉđịnh,đạthiệuquảtối−u.Cụthểlcầnphảibiếtd−ợctính,liều l−ợng, khả năng tác dụng của thuốc, nắm chắc cách sử dụng thuốc nh− uống, tiêm, truyền,thuốcdán,thuốcđạn,thuốcnhỏ.Vềbiệtd−ợc(hiệnnaycórấtnhiều,từnhiều nguồn trong n−ớc v n−ớc ngoi) cần phải biết hoạt chất l gì, liều l−ợng tối đa, tối thiểu.Vềthuốcđộc,cầnbiếtthuốcbảngnocủaquychếthuốcđộc,liềul−ợngtốiđa chomộtlầnvcho24giờ. 6.Điềutrịphảiđ−ợctheodõichặtchẽ 6.1.Theodõitácdụngcủathuốc Phảitheodõichặtchẽđểxemthuốccótácdụnghaykhông,đặcbiệtchúýkhicho thuốcđúng quy cáchnh−ngbệnhkhông thuyêngiảm, khôngkhỏi.Trong tr−ờng hợp ny,nênkiểmtraxemchủconbệnhcóthựchiệnđúngnh−trongđơnthuốchaykhông, thuốccònthờihạnhayđquáhạn,đbịh−hỏng,thuốcphachếcóđúngtiêuchuẩn d−ợc điển hay không. Cũng nên kiểm tra lại chế độ ăn uống, chế độ nghỉ ngơi. Có tr−ờnghợpcầnxétlạichẩnđoánxemcóbiếnchứngmớixuấthiệnhaykhông. 6.2.Tr−ờnghợpdùngnhiềuthuốccùngmộtlúc Khidùngnhiềuthuốccùngmộtlúc,phảil−uýđếnkhảnăngt−ơngkịthuốc.T−ơng kịthuốclảnhh−ởngtácđộngqualạigiữahaihoặcnhiềuvịthuốcvớinhau,dẫntớisự biếnđổimộtphầnhoặctonbộcáctínhchấtlýhoácủathuốctrongđơnthuốchoặctác dụngchữabệnhcủanhữngvịthuốcchínhtrongđơnthuốcđó. 15
6. Giỏo trỡnh Bệnh nội khoa gia sỳc Tr−ớckhiphachếthuốc,cầnnghiêncứukỹxemcót−ơngkịgiữacácchấtkhông. Muốnvậycầnphảivậndụngnhữngkiếnthứcđnắmđ−ợccũngnh−kinhnghiệmtrong thựctếphachếđểcóthểkếtluậnđơnthuốccót−ơngkịhaykhôngvtừđóđềracách khắcphụcnếucóthểđ−ợc. 6.3.Việctheodõicáctaibiếncóthểxảyra Côngtácđiềutrịphảilmộtviệctínhtoánkỹl−ỡng,cânnhắcgiữanguyhiểmdo bệnhvnguyhiểmdothuốcgâyra.Cónhữngnguyhiểmbấtngờkhôngl−ờngtr−ớc đ−ợc.Cũngcónhữngnguyhiểmcóthểbiếttr−ớcđ−ợcnh−ngthầythuốcvconbệnhcó thểchấpnhậnđ−ợcvìkhôngthểcógiảiphápnohơnđ−ợc.Cónhữngtaibiếndothuốc quáliều.Đángchúýlnhữngtr−ờnghợpkhôngphảilquáliềutốiđaquyđịnhtrong d−ợclý,d−ợcđiểnmquáliềusovớitìnhtrạngconbệnh.Vìnhữnglýdotrên,khiđ tiếnhnhđiềutrịphảicótheodõisátsao. III.Cácph−ơngphápđiềutrị Trongquátrìnhđấutranhvớibệnhtật,conng−ờicómộtsốkinhnghiệmtruyềnlại từđờinyquađờikhácvớisựpháttriểncủayhọcnóiriêngvkhoahọcnóichung, nhữngkinhnghiệmđóđ−ợcsnglọcchođếnngynay.Nhữngph−ơngphápđiềutrị hiệuquảđ−ợccảitiếnvnângcaokhôngngừng.Nhữngph−ơngphápíthiệuquảhoặc cóhạiđ−ợcloạibỏdầndần,nhữngbithuốcvkỹthuậtphòngchữabệnhcngđadạng phongphú.Điềutrịhọclmônhọcđ−ợcthayđổi,bổsungnhiềunhấtvớithờigian. Cónhiềuph−ơngphápđiềutrị,nhìnchungcácnhđiềutrịhọcchialmhailoại dùngphổbiếnnhất,đólđiềutrịhọcbằngthuốcvđiềutrịhọcbằngvậtlý.Trongmỗi loạiđócónhiềukỹthuậtkhácnhau. 1.Điềutrịbằngthuốc 1.1.Thuốclấynguyênliệutừthảomộc Từrấtlâuđời,nhândânvthầythuốcđbiếtsửdụngnhữngthnhphầntừcâycỏ đểchữabệnh.Ng−ờitacũngđdùnglácây,rễcây,thâncây,vỏcây,nụvhoađểlm ra các thuốc chữa bệnh. Hiện nay vẫn còn sử dụng nguồn d−ợc liệu phong phú ny nh−ngvớitrìnhđộkhoahọccaohơn,ng−ờitađchiếtxuấthoạtchất,phốihợpcácloại thảomộcvớinhau,tạoranhữngdạngbochếthíchhợp.Ngaycảnhữngn−ớccómột nềncôngnghiệpd−ợcphẩmpháttriểnhiệnnaycũngcóxuh−ớngtrởlạisửdụngthuốc nguồngốcthảomộcd−ớidạnggiảnđơnmỗikhitìnhhìnhbệnhtậtchophép. 1.2.Thuốcsảnxuấttừhoáchất Trongyhọchiệnđại,hoátrịliệutiếnrấtmạnhvrấtnhanh,nhờnhữngthnhtựuto lớn trong khoa học. Xu h−ớng ny ngy cng phát triển vì nócho phép sản xuất tập trungcótínhchấtcôngnghiệpnênsảnl−ợngth−ờngrấtlớn,hoạtchấtlạihằngđịnhv dễl−ợnghoá.Khôngnhữngthếviệctổnghợpnhiềuchấtchophépnhânranhiềuchủng loạithuốc,tạođiềukiệnchosựpháttriểnnhiềuloạibiệtd−ợcphùhợpvớitừngthểloại bệnh.Việcbảoquản,vậnchuyểncácloạithuốcnydễdnghơnthuốcthảomộc.Đối vớiphầnlớnthuốcdosảnxuấtđ−ợcvớiquymôlớnnêngiáthnhcũngrẻ,gópphần đángkểvoviệcđiềutrịbệnhchođạiđasố. 16
7. 1.3.Thuốclấynguyênliệutừđộngvật Ngaytừcổx−a,ng−ờitađbiếtsửdụngcaox−ơng,sừngh−ơunai,têgiác,dùng cácphủtạngmộtsốđộngvậtđểchữabệnh.Mộtsốsảnphảmđộngvậtđ−ợcsửdụng nh−sữaongchúa,nọcong,nọcrắn,mậtgấu,tắckè, H−ớngsửdụngloạinguyênliệunguồngốcđộngvậtrấtthịnhhnhtrongyhọccổ truyềnyhọchiệnđạicũngdùngmộtsốphủtạngđộngvật,cóxửlýtheoph−ơngpháp hoáhọcđểchữatrịnh−tinhchấtgiáptrạng,caogan,huyếtthanhchữauốnván,bạch hầu,tinhchấtbothai. 1.4.Thuốccónguồngốchormon Hormonlcácchấtsinhhọccótácdụngrấtđặchiệu,đốivớicơthểd−ớidạngrất nhỏvớiliềul−ợngrấtthấp.Rấtnhiềunộitiếtđ−ợcchiếtxuấttừcáctuyếnnộitiếtcủa độngvật(Oestrogen,Insulin, )hoặctổnghợp(Corticoid)vđđemlạinhiềukếtquả tốt.Nhờtổnghợpđ−ợcnênthuốcrẻ,taibiếnngycngítsovớinhữnglầnđầutiên dùnghormonlấytừsinhvậtđểchữabệnh. 1.5.Thuốccónguồngốctừnấm Cácthuốckhángsinhlmộtphátminhvĩđạicủaconng−ờitrongviệcbảovệcơthể chốnglạivớivikhuẩn.Nóđánhdấumộtgiaiđoạnrấtquantrọngtrongviệcgiảiquyếtcác bệnhnhiễmkhuẩn,saukhiPasteurtìmracácvisinhvậtgâybệnhny.Chấtkhángsinh nấmđầutiênPenicillindoFlemingng−ờiAnhtìmranăm1942.Từđóđếnnayrấtnhiều thuốckhángsinhđ−ợcrađời.Việctìmkiếmcácthuốckhángsinhcónguồngốcvisinh vật,hoặctổnghợp,hoặcbántổnghợp.Sựrađờicủakhángsinhbêncạnhtácdụngtích cựccũngđặtranhiềuvấnđềmớimẻnhấtlhiệnt−ợngkhángkhángsinhcủavikhuẩn, hiệnt−ợngdịứngngycnghaygặplmchoviệcsửdụngphảirấtthậntrọng. 1.6.Cácvitamin Vitamin l những chất hữu cơ, có phân tử l−ợng thấp, cơ thể không tự tổng hợp đ−ợc,phầnlớnphảilấytừngoivo,cóhoạttínhvớil−ợngnhỏ,rấtcầnthiếtchosựtồn tại,chuyểnhoávđiềuho,pháttriển,sinhsản.Sốl−ợngvitamincầnthiếttuỳtheohoạt độngcủacáctổchức,hoạtđộngnylạibiếnđổituỳtheotuổi,tìnhtrạngthầnkinhtrung −ơng,sinhhoạt,chếđộănvtrạngtháiđặcbiệt,trạngtháibệnhlý.Cácvitaminđ−ợc sắpxếpthnhhainhómlớn,tuỳtheotínhchấthotancủachúng.Cóloạivitaminho tan trong dầu (nh− vitamin A, D, E, K, ). Có loại vitamin ho tan trong n−ớc (nh− vitaminB1,B2,B3,B6, ).Vitaminthamgiavohệthốngenzimlmxúctácchophản ứngoxyhoákhử,chuyểnamin,chuyểnaxetyl.Vitamincònhỗtrợtuyếnnộitiếtnh− vitaminCvớituyếnth−ợngthận,vitaminBvớihormonsinhdục.Cókhiđốilậpvớinội tiếttố,nh−vitaminAvớityroxin.Cácloạivitaminbảovệthầnkinhnh−vitaminA,B1, PP,B12, 2.Ph−ơngphápđiềutrịbằngvậtlý Điềutrịvậtlýlmộtchuyênkhoatrongyhọcdùngcácyếutốvậtlýđểphòngv chữa bệnh. Các ph−ơng pháp ny xuất hiện đ lâu đời. Vận động thể lực d−ới dạng Yoga,võthuật,khícôngđcótừrấtsớm,từ4000đến5000năm.Châmcứucótr−ớc công nguyên tới trên 2000 năm. Ng−ời Ai Cập cổ x−a đ dùng cách "phơi nắng" v "ngâmbùn"ởsôngNilđểchữabệnh.Ng−ờiHyLạpcổx−a−achuộngthểdụcthểthao, 17
8. Giỏo trỡnh Bệnh nội khoa gia sỳc phòngvchữabệnh.Cácph−ơngphápnhiệtvn−ớcrấtthịnhhnhởnhữngthếkỷđầu côngnguyên. Trongnhândâncácn−ớctừÂusangáđềucònl−ulạinhiềuph−ơngpháplýliệu dângiannh−xoabóp,chíchlể,ch−ờmnóng,đắplạnh.Nhữngđiềuđónóilênph−ơng phápvậtlýđgópphầnvoviệcgiữgìnvtăngc−ờngsứckhoẻchoconng−ời. Trongquátrìnhđiềutrịng−ờitath−ờngsửdụngcácyếutốvậtlýsau:ánhsáng, dòngđiện,nhiệtđộ,n−ớc, ,nhữngyếutốnythôngquaphảnxạthầnkinhlmtăng c−ờngtraođổichấtcụcbộ,tăngc−ờngtuầnhoncụcbộ,giảmđaucụcbộ,lmtiêu viêm, tăng quá trình hình thnh mô bo mới, do vậy lm vết th−ơng mau lnh. Các ph−ơngphápđiềutrịbằngvậtlýth−ờngdùngl 2.1.Điềutrịbằngánhsáng ánhsángởđâybaogồmtấtcảcácbứcxạcótrongánhsángmặttrời,gồmnhững bứcxạ"sáng"vnhiềubứcxạkhôngtrôngthấyđ−ợc(bứcxạtửngoạivhồngngoại). Điềutrịbằngánhsánglchữabệnh,phòngbệnh,nângcaosứckhoẻbằngcáchsửdụng ánhsángtonbộhoặctừngphầnhoặcvibaphầncủacácbứcxạtrongánhsáng,d−ới dạngthiênnhiênhoặcnhântạo. a.Dùngánhsángtựnhiên(ánhsángmặttrời) Cơchế Trongánhsángmặttrờicótiatửngoạicótácdụngchuyển7dehydrocholesterolở tổchứcd−ớidathnhvitaminD3,từđógiúpchoquátrìnhhấpthucanxivphosphoở ruộtđ−ợctốt.Ngoira,nócònlmsunghuyếtmạchquảnngoạibiên.Dovậy,lm tăngc−ờngtuầnhonmáu,từđólmtăngc−ờngquátrìnhtraođổichất.Hơnnữanó còncótácdụnglmđôngvónvphânhủyproteincủavikhuẩn.Dovậy,nócòncótác dụngdiệtkhuẩn. ứngdụng ánhsángmặttrờiđ−ợcứngdụngrộngritrongphòngbệnhvđiềutrịbệnhchovật nuôi,nh−:phòngtrịbệnhcòix−ơng,mềmx−ơng,bệnhlợnconphântrắng,sáttrùng chuồngtrại, Thờigiansửdụngánhsáng Tuỳtheomứcđộphânbốánhsángmặttrờicủatừngvùng,từngmùamthờigian sửdụngánhsángmặttrờikhácnhau.Cụthểởn−ớcta,thờigiansửdụngánhsángtừ30 phútđến5giờ. Mùahè: Buổisángthờigiansửdụngánhsángtừ6giờsángđến9giờsáng Buổichiềutừ4giờchiềuđến6giờchiều. Mùađông:Buổisángtừ811h. Buổichiềutừ13h. b.Dùngánhsángnhântạo Ng−ờitath−ờngdùngánhsángđiệnth−ờng,ánhsánghồngngoạivánhsángtử ngoại. DùngánhsángcủađènSoluse 18