Nghiên cứu sự biến động của một số dấu ấn ung thư vú hormon tuyến giáp ở nạn nhân chất da cam / dioxin

Nội dung text: Nghiên cứu sự biến động của một số dấu ấn ung thư vú hormon tuyến giáp ở nạn nhân chất da cam / dioxin

1. TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 8-2015 NGHIÊN CỨU SỰ BIẾN ĐỘNG CỦA MỘT SỐ DẤU ẤN UNG THƢ VÚ HORMON TUYẾN GIÁP Ở NẠN NHÂN CHẤT DA CAM/DIOXIN Trần Văn Khoa*; Nguyễn Duy Bắc*; Đặng Tiến Trường* TÓM TẮT Mục đích: khảo sát, đánh giá sự biến động về sức khoẻ, bệnh tật của những ngƣời phơi nhiễm chất da cam/dioxin có nồng độ dioxin máu cao dựa trên phân tích một số dấu ấn ung thƣ và hormon tuyến giáp (TG). Đ i tượng và phương pháp: nghiên cứu sự biến đổi dấu ấn ung thƣ và nội tiết trên 58 trƣờng hợp có nồng độ dioxin máu cao và 102 trƣờng hợp có nồng độ dioxin máu thấp trong 3 năm. Kết quả: trƣờng hợp có dấu ấn PSA tăng so với giới hạn bình thƣờng ở nhóm có nồng độ dioxin máu cao cao hơn so với nhóm có nồng độ dioxin máu thấp. Trong số các hormon TG, tỷ lệ bất thƣờng nồng độ T3 trong máu ở nhóm có nồng độ dioxin máu cao cao hơn nhóm có nồng độ dioxin máu thấp có ý nghĩa thống kê về. Kết luận: tăng tỷ lệ số có PSA và T3 ngoài giới hạn bình thƣờng của nhóm có nồng độ dioxin máu cao so với nhóm có nồng độ dioxin máu thấp. * Từ khóa: Dioxin; Dấu ấn ung thƣ; Hormon tuyến giáp. Study of Changes in Some Tumor Markers and Thyroid Hormone in Orange Agent/Dioxin Victims Summary Ojectives: To survey and assess the variation in health and disease of those exposed to agent orange/dioxin have high dioxin concentrations based on analysis of some tumor markers and thyroid hormones. Subjects and methods: Study variation of the some tumor markers and thyroid hormones over 58 cases of high dioxin levels and 102 cases of low dioxin levels over three years. Results: We found that the proportion of cases with PSA, increase over the normal limit of the group have high dioxin levels higher than those with low levels of dioxin. Regarding to In thyroid hormones, there is difference statistically significant levels of abnormal ratio of T3 in the high dioxin level group than that in low dioxin level group. Conclusions: There are increase in abnorrmal ratios and concentrations of PSA, T3 in the group having high dioxin levels in comparision with the low level group. * Key words: Dioxin; Tumor marker; Thyroid hormone. * Học viện Quân y Người phản hồi (Corresponding): Trần Văn Khoa (tvkhoabio@gmail.com) Ngày nhận bài: 30/08/2015; Ngày phản biện đánh giá bài báo: 28/09/2015 Ngày bài báo được đăng: 02/10/2015 55
2. TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 8-2015 ĐẶT VẤN ĐỀ ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU Trong cuộc chiến tranh ở Việt Nam, Mỹ đã rải xuống miền Nam Việt Nam hơn 1. Đối tƣợng nghiên cứu. 70 triệu lít chất da cam/dioxin, tƣơng Nhóm có nồng độ dioxin máu cao: 58 đƣơng khoảng 600 kg chất 2,3,7,8 - trƣờng hợp có nồng độ dioxin máu cao TCDD, gây hậu quả rất nghiêm trọng cho (>10 ppm), gồm 27 nam, 31 nữ. Trong đó con ngƣời và môi trƣờng. Nhiều công 48 trƣờng hợp đƣợc sàng lọc từ 600 đối trình khoa học liên quan đến tác động của tƣợng có tiền sử phơi nhiễm chất da dioxin ®Õn sức khoẻ con ngƣời và môi cam/dioxin ở 2 vùng nóng, sàng lọc bằng trƣờng của các nhà khoa học Việt Nam kỹ thuật DR Calux và 10 trƣờng hợp dựa và trên thế giới đƣợc nghiên cứu và công trên kết quả nghiên cứu trƣớc đây của bố [5, 6, 8]. Học viện Quân y, Trƣờng Đại học Y Hà Nội, Uỷ ban 10-80 chủ trì nhiều hội thảo Viện Công nghệ Sinh học, chính quyền quốc tế tại Việt Nam về dioxin vào các địa phƣơng. Tất cả đều đƣợc phân tích năm 1983, 1993. Năm 2002, đƣợc phép nồng độ dioxin bằng sắc ký khí khối của Chính phủ Việt Nam, Hội nghị Quốc phổ độ phân giải cao (HRGC/HRMS), mỗi tế về Chất độc Da cam/dioxin tổ chức tại năm/1 lần. Hà Nội, đồng tổ chức là Việt Nam và Mỹ. Uỷ ban Nghiên cứu Ảnh hƣởng đến sức Nhóm chứng: 102 đối tƣợng có xét khoẻ của cựu chiến binh Mỹ tham chiến ở nghiệm nồng độ dioxin dƣới ngƣỡng cho Việt Nam có tiếp xúc với chất diệt cỏ của phép, gồm 44 nam, 58 nữ, tuyển chọn Viện Y học - Viện Hàn Lâm khoa học Mỹ qua sàng lọc bằng kỹ thuật DR Calux. đã xem xét tất cả các nghiên cứu (khoảng * Địa điểm, thời gian: 700 công trình) từ đầu những năm 1980 Địa điểm: Biên Hòa - Đồng Nai, Đà Nẵng; đến những năm cuối 1999. Trên cơ sở một số tỉnh có nạn nhân dioxin đang cƣ các khảo sát này, Viện Hàn lâm Y học Mỹ trú. Thời gian từ 2012 - 2015. đã công nhận một số bệnh có chứng cớ chắc chắn liên quan với dioxin, một số 2. Phƣơng pháp nghiên cứu. bệnh có liên quan hạn chế và một số * Thiết ế nghiên cứu: nghiên cứu dọc khác chƣa đủ chứng cớ liên quan [8]. (3 năm), mô tả cắt ngang có phân tích. Tuy nhiên, các nghiên cứu trong nƣớc * Các chỉ tiêu nghiên cứu: mới chỉ là nghiên cứu cắt ngang, chƣa có - Xét nghiệm dấu ấn khối u: AFP, PSA, nghiên cứu sâu, nghiên cứu dọc về biến CEA, CA 19-9, CA 72-4, Cyfra 21. động của các dấu ấn ung thƣ và hormon - Xét nghiệm hormon TG: TSH, T3, T4, TG. Chính vì vậy, chúng tôi tiến hành FT3, FT4. nghiên cứu nhằm: Khảo sát, đánh giá sự biến động về sức hoẻ, bệnh tật của những * Phương tiện, dụng cụ nghiên cứu: người phơi nhi m chất da cam/dioxin c hóa chất và thiết bị xét nghiệm miễn dịch nồng độ dioxin máu cao dựa trên phân của Trung tâm Nghiên cứu Y Dƣợc học tích các dấu ấn ung thư, nội tiết. Quân sự. 56
3. TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 8-2015 - Máy xét nghiệm miễn dịch theo công * Xử lý s liệu: tính tỷ lệ trong giới hạn, nghệ điện hóa phát quang (Roche). ngoài giới hạn theo từng chỉ số phân tích, - Các hóa chất phục vụ xét nghiệm giá trị trung bình. Sử dụng phần mềm (Hãng Roche Diagnostic). STATA 12.0, thuật toán so sánh: X2 test. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ BÀN LUẬN Các dấu ấn ung thƣ ở trên có ý nghĩa dự báo khả năng mắc bệnh ung thƣ (ý nghĩa sàng lọc), tuy nhiên không phải khi các dấu ấn này tăng chắc chắn chuyển thành ung thƣ. Trong đó, CEA là dấu ấn ung thƣ đại trực tràng và ung thƣ phổi; AFP: dấu ấn ung thƣ gan nguyên phát; PSA: dấu ấn của ung thƣ tiền liệt tuyến; CA-19-9: dấu ấn một số ung thƣ đƣờng tiêu hóa; CA-15-3: dấu ấn của ung thƣ vú; CA-72-4: dấu ấn của ung thƣ dạ dày; CA-125: dấu ấn sàng lọc của ung thƣ buồng trứng; Cyfra21: dấu ấn ung thƣ phổi không tế bào nhỏ. Kết quả nhiều nghiên cứu cũng cho thấy ảnh hƣởng của dioxin đến các chức năng chuyển hóa. Để khảo sát ảnh hƣởng của dioxin đến chức năng này, chúng tôi tập trung phân tích nồng độ của hormon TG T3 và FT3, T4 và FT4, TSH. 1. Biến động qua x t nghiệm một số dấu ấn ung thƣ. Bảng 1: Kết quả xét nghiệm dấu ấn PSA. NỒNG ĐỘ DIOXIN MÁU CAO (%) NỒNG ĐỘ DIOXIN MÁU THẤP (%) PSA Năm 1 (1) Năm 2 (2) Năm 3 (3) Năm 1 (4) Năm 2 (5) Năm 3 (6) Trong giới hạn 56,90 58,62 58,62 79,41 78,43 73,53 Ngoài giới hạn 43,10 41,38 41,38 20,59 21,57 26,47 X ± SD 1,09 ± 0,28 1,27 ± 0,72 1,33 ± 0,69 4,41 ± 3,15 4,42 ± 3,36 4,15 ± 3,21 p p1,2 = 0,29 p2,3 = 0,11 p3,1 = 0,14 p4,1 = 0,002 p5,2 = 0,008 p6,3 = 0,05 Nồng độ trung bình của dấu ấn PSA, số trƣờng hợp có nồng độ dấu ấn PSA trong máu cao hơn giới hạn bình thƣờng ở nhóm có nồng độ dioxin máu cao, cao hơn rõ rệt so với nhóm có nồng độ dioxin máu thấp, khác biệt có ý nghĩa thống kê (p < 0,05). Không có sự biến động về nồng độ dấu ấn PSA trong máu ở cả hai nhóm nghiên cứu qua 3 năm theo dõi dọc. Kết quả này phù hợp với Karim và CS (2008) nghiên cứu trên đối tƣợng nhóm cựu chiến binh Mỹ có phơi nhiễm chất da cam/dioxin tham gia chiến tranh tại Việt Nam: tỷ lệ bị ung thƣ tiền liệt tuyến và dấu ấn PSA tăng so với nhóm không phơi nhiễm với những chất này [3]. 57
4. TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 8-2015 Bảng 2: Kết quả xét nghiệm dấu ấn CEA. NỒNG ĐỘ DIOXIN MÁU CAO (%) NỒNG ĐỘ DIOXIN MÁU THẤP (%) CEA Năm 1 (1) Năm 2 (2) Năm 3 (3) Năm 1 (4) Năm 2 (5) Năm 3 (6) Trong giới hạn 94,83 87,93 91,38 98,04 94,12 97,06 Ngoài giới hạn 5,17 12,07 8,62 1,96 5,88 2,94 X ± SD 2,06 ± 1,73 2,45 ± 1,88 2,07 ± 1,64 2,35 ± 1,66 2,56 ± 1,70 2,40 ± 1,86 p p1,2 = 0,28 p2,3 = 0,27 p3,1 = 0,98 p4,1 = 0,26 p5,2 = 0,17 p6,3 = 0,11 Không có thay đổi nhiều về nồng độ trung bình dấu ấn CEA cũng nhƣ số trƣờng hợp có nồng độ dấu ấn CEA trong máu cao hơn giới hạn bình thƣờng ở nhóm có nồng độ dioxin máu cao so với nhóm có nồng độ dioxin máu thấp (p > 0,05). Không có biến động về nồng độ dấu ấn CEA trong máu ở cả hai nhóm nghiên cứu qua 3 năm theo dõi dọc. Bảng 3: Kết quả xét nghiệm dấu ấn CA-19-9. NỒNG ĐỘ DIOXIN MÁU CAO (%) NỒNG ĐỘ DIOXIN MÁU THẤP (%) CA-19-9 Năm 1 (1) Năm 2 (2) Năm 3 (3) Năm 1 (4) Năm 2 (5) Năm 3 (6) Trong giới hạn 94,83 98,28 96,55 98,04 95,10 97,06 Ngoài giới hạn 5,17 1,72 3,45 1,96 4,90 2,94 X ± SD 13,27 ± 8,60 8,88 ± 7,91 9,87 ± 8,80 7,24 ± 7,43 7,55 ± 8,96 7,63 ± 8,58 p p1,2 = 0,01 p2,3 = 0,57 p3,1 = 0,06 p4,1 = 0,26 p5,2 = 0,31 p6,3 = 0,86 Không có thay đổi nhiều về nồng độ trung bình của dấu ấn CA-19-9 cũng nhƣ số trƣờng hợp có nồng độ dấu ấn CA-19-9 trong máu cao hơn giới hạn bình thƣờng ở nhóm có nồng độ dioxin máu cao so với nhóm có nồng độ dioxin máu thấp (p > 0,05). Có sự biến động về nồng độ dấu ấn CA-19-9 trong máu ở nhóm có nồng độ dioxin máu cao giữa năm 1 và năm 2 qua 3 năm theo dõi dọc, nhƣng không thể hiện tính quy luật. Bảng 4: Kết quả xét nghiệm dấu ấn CA-72-4. NỒNG ĐỘ DIOXIN MÁU CAO (%) NỒNG ĐỘ DIOXIN MÁU THẤP (%) CA - 72 Năm 1 (1) Năm 2 (2) Năm 3 (3) Năm 1 (4) Năm 2 (5) Năm 3 (6) Trong giới hạn 100 100 100 92,16 96,08 98,04 Ngoài giới hạn 0 0,00 0 7,84 3,92 1,96 X ± SD 1,55 ± 0,85 1,59 ± 0,93 1,67 ± 0,84 1,58 ± 1,01 2,21 ± 5,90 1,38 ± 0,75 p p1,2 = 0,76 p2,3 = 0,65 p3,1 = 0,49 p4,1 =0,03 p5,2 = 0,13 p6,3 = 0,28 Không có thay đổi nhiều về nồng độ trung bình của dấu ấn CA-72-4 cũng nhƣ số trƣờng hợp có nồng độ của dấu ấn CA-72-4 trong máu cao hơn giới hạn bình thƣờng ở nhóm có nồng độ dioxin máu cao so với nhóm có nồng độ dioxin máu thấp (p > 0,05). 58
5. TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 8-2015 Không có biến động về nồng độ của dấu ấn CA-72-4 trong máu ở cả hai nhóm nghiên cứu qua 3 năm theo dõi dọc. Bảng 5: Kết quả xét nghiệm dấu ấn Cyfra21. NỒNG ĐỘ DIOXIN MÁU CAO (%) NỒNG ĐỘ DIOXIN MÁU THẤP (%) Cyfra21 Năm 1 (1) Năm 2 (2) Năm 3 (3) Năm 1 (4) Năm 2 (5) Năm 3 (6) Trong giới hạn 84,48 77,59 84,48 80,39 85,29 93,14 Ngoài giới hạn 15,52 22,41 15,52 19,61 14,71 6,86 X ± SD 1,31 ± 0,83 1,64 ± 0,89 1,55 ± 0,75 1,46 ± 0,83 1,71 ± 1,08 1,35 ± 0,82 p p1,2 =0,06 p2,3 = 0,56 p3,1 = 0,12 p4,1 = 0,52 p5,2 = 0,22 p6,3 = 0,08 Có thay đổi về nồng độ trung bình dấu ấn Cyfra21 cũng nhƣ số trƣờng hợp có nồng độ dấu ấn Cyfra21 trong máu cao hơn giới hạn bình thƣờng ở nhóm có nồng độ dioxin máu cao so với nhóm có nồng độ dioxin máu thấp ở năm 3 (p < 0,05). Không có biến động về nồng độ dấu ấn Cyfra21 trong máu ở cả hai nhóm nghiên cứu qua 3 năm theo dõi dọc. Bệnh ung thƣ phổi là nhóm bệnh mức 2 liên quan đến dioxin [0]. 2. Biến động qua x t nghiệm hormon TG. Bảng 6: Kết quả xét nghiệm hormon TG T3. NỒNG ĐỘ DIOXIN MÁU CAO (%) NỒNG ĐỘ DIOXIN MÁU THẤP (%) T3 Năm 1 (1) Năm 2 (2) Năm 3 (3) Năm 1 (4) Năm 2 (5) Năm 3 (6) Trong giới hạn 74,51 71,57 65,69 74,45 89,66 98,28 Ngoài giới hạn 25,49 28,43 34,31 25,49 10,34 1,72 X ± SD 1,65 ± 0,32 1,61 ± 0,40 1,64 ± 0,30 2,10 ± 1,43 1,88 ± 1,08 2,28 ± 1,71 p p1,2 = 0,64 p2,3 < 0,05 p3,1< 0,05 p4,1 = 0,00 p5,2 = 0,01 p6,3 = 0,00 Tỷ lệ bất thƣờng và nồng độ T3 trong máu ở nhóm có nồng độ dioxin cao, cao hơn rõ rệt so với nhóm có nồng độ dioxin thấp, khác biệt có ý nghĩa thống kê (p < 0,05). Nồng độ T3 trong máu thay đổi qua 3 năm theo dõi không khác biệt có ý nghĩa thống kê (p > 0,05). Bảng 7: Kết quả xét nghiệm hormon TG T4. NỒNG ĐỘ DIOXIN MÁU CAO (%) NỒNG ĐỘ DIOXIN MÁU THẤP (%) T4 Năm 1 (1) Năm 2 (2) Năm 3 (3) Năm 1 (4) Năm 2 (5) Năm 3 (6) Trong giới hạn 67,24 51,72 48,28 54,90 52,94 58,82 Ngoài giới hạn 32,76 48,28 51,72 45,10 47,06 41,18 X ± SD 86,21 ± 41,13 73,46 ± 46,19 70,84 ± 46,21 79,11 ± 47,09 79,25 ± 47,42 78,92 ± 46,32 p p1,2 = 0,18 p2,3 = 0,76 p3,1 = 0,05 p4,1 = 0,13 p5,2 = 0,88 p6,3 = 0,20 Nồng độ T4 trong máu ở nhóm có nồng độ dioxin máu cao khác biệt không có ý nghĩa so với nhóm có nồng độ dioxin máu thấp (p > 0,05). Nồng độ FT4 trong máu thay đổi qua 3 năm theo dõi không khác biệt có ý nghĩa thống kê (p > 0,05). 59
6. TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 8-2015 Bảng 8: Kết quả xét nghiệm hormon TG FT3. NỒNG ĐỘ DIOXIN MÁU CAO (%) NỒNG ĐỘ DIOXIN MÁU THẤP (%) FT3 Năm 1 (1) Năm 2 (2) Năm 3 (3) Năm 1 (4) Năm 2 (5) Năm 3 (6) Trong giới hạn 43,10 39,66 41,38 43,14 40,20 37,25 Ngoài giới hạn 56,90 60,34 58,62 56,86 59,80 62,75 X ± SD 3,27 ± 2,01 3,28 ± 1,67 3,43 ± 1,86 3,47 ± 1,85 3,20 ± 1,91 3,0 ± 1,78 p p1,2 = 0,97 p2,3 = 0,62 p3,1 = 0,65 p4,1 = 0,997 p5,2 = 0,95 p6,3 = 0,61 Nồng độ FT3 trong máu ở nhóm có nồng độ dioxin máu cao khác biệt không có ý nghĩa so với nhóm có nồng độ dioxin máu thấp. Nồng độ FT3 trong máu thay đổi qua 3 năm theo dõi không khác biệt có ý nghĩa thống kê (p > 0,05). Bảng 9: Kết quả xét nghiệm hormon TG FT4. NỒNG ĐỘ DIOXIN MÁU CAO (%) NỒNG ĐỘ DIOXIN MÁU THẤP (%) FT4 Năm 1 (1) Năm 2 (2) Năm 3 (3) Năm 1 (4) Năm 2 (5) Năm 3 (6) Trong giới hạn 91,38 81,03 87,93 89,22 95,10 84,31 Ngoài giới hạn 8,62 18,97 12,07 10,78 4,90 15,69 X ± SD 14,75 ± 1,42 14,11 ± 3,56 14,72 ± 1,51 15,86 ± 3,91 15,21 ± 3,02 16,72 ± 4,70 p p1,2 = 0,21 p2,3 = 0,26 p3,1 = 0,92 p4,1 = 0,66 p5,2 = 0,004 p6,3 = 0,53 Nồng độ T4 trong máu ở nhóm có nồng độ dioxin máu cao cao hơn nhóm có nồng độ dioxin máu thấp tại năm 2 (p < 0,05). Nồng độ FT4 trong máu thay đổi qua 3 năm theo dõi không khác biệt có ý nghĩa thống kê (p > 0,05). Bảng 10: Kết quả xét nghiệm hormon TG TSH. NỒNG ĐỘ DIOXIN MÁU CAO (%) NỒNG ĐỘ DIOXIN MÁU THẤP (%) TSH Năm 1 (1) Năm 2 (2) Năm 3 (3) Năm 1 (4) Năm 2 (5) Năm 3 (6) Trong giới hạn 96,55 89,66 94,83 88,24 94,12 81,37 Ngoài giới hạn 3,45 10,34 5,17 11,76 5,88 18,63 X ± SD 1,62 ± 1,03 3,37 ± 12,96 1,67 ± 1,04 1,20 ± 0,74 1,21 ± 0,67 1,07 ± 0,68 p p1,2 = 0,30 p2,3 = 0,33 p3,1 = 0,77 p4,1 = 0,07 p5,2 = 0,30 p6,3 = 0,02 Nồng độ TSH trong máu ở nhóm có nồng độ dioxin máu cao khác biệt không có ý nghĩa so với nhóm có nồng độ dioxin máu thấp (p > 0,05). Nồng độ TSH trong máu thay đổi qua 3 năm theo dõi không khác biệt có ý nghĩa thống kê (p > 0,05). Một số nghiên cứu cho thấy dioxin gây rối loạn chức năng TG [1, 2, 4, 7]. 60
7. TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 8-2015 Kết quả cho thấy một tỷ lệ nhất định có vực ô nhiễm chất độc da cam/dioxin (1996 - dấu ấn ung thƣ tăng so với giới hạn bình 2000). Nghiên cứu Y sinh thuộc dự án Z2 - Bộ thƣờng, trong đó có tỷ lệ dấu ấn PSA. Quốc phòng, Học viện Quân y. Hà Nội. 2000. Trong các hormon TG, khác biệt có ý nghĩa 3. Baccarelli, Giacomini, Corbetta, Landi, thống kê về tỷ lệ bất thƣờng và nồng độ Bonzini, Consonni Grillo, Patterson, Pesatori T3 trong máu ở nhóm có nồng độ dioxin and Bertazzi. Neonatal thyroid function in cao và nhóm có nồng độ dioxin thấp. Seveso 25 years after maternal exposure to dioxin. PLoS Med. 2008, 5 (7), p.e161. KẾT LUẬN 4. Chevrier, Warner, Gunier, Brambilla, Qua nghiên cứu biến đổi các dấu ấn Eskenazi, and Mocarelli. Serum dioxin concentrations and thyroid hormone levels in ung thƣ và nội tiết trên 58 trƣờng hợp có the Seveso Women's health study. Am J nồng độ dioxin máu cao và 102 trƣờng Epidemiol. 2014, 180 (5), pp.490-498. hợp có nồng độ dioxin máu thấp trong 3 năm, chúng tôi rút ra kết luận: 5. Karim Chamie et al. Agent orange exposure, Vietnam war veterans, and the risk of prostate - Trong một số dấu ấn ung thƣ, tỷ lệ số cancer.Cancer. 2008, Vol 113, Issue 9, pp.2464- trƣờng hợp có dấu ấn PSA tăng so với 2470. giới hạn bình thƣờng ở nhóm có nồng độ 6. Marian Pavuk, Arnold J.Schecter et al. dioxin máu cao cao hơn so với nhóm có Effects of TCDD on the thyroid metabolism in nồng độ dioxin máu thấp. US air force herbicide sprayers. Dioxin 2002- - Trong các hormon TG, khác biệt có ý 22nd International Symposium on Halogenated nghĩa thống kê về tăng tỷ lệ bất thƣờng Environmental Organic pollutants and POPs; và nồng độ T3 trong máu ở nhóm có Barcelona, Spain. 2002, August, Vol 59, pp.347-350. nồng độ dioxin cao và nhóm có nồng độ 7. Spaulding. The possible roles of environmental dioxin thấp. factors and the aryl hydrocarbon receptor in the prevalence of thyroid diseases in Vietnam TÀI LIỆU THAM KHẢO era veterans. Curr Opin Endocrinol Diabetes Obes. 2011, 18 (5), pp.315-320. 1. Nguy n Văn Nguyên, Lê Bách Quang và CS. Nghiên cứu tác động hậu quả lâu dài 8. United States Institute of Medicine (IOM). của chất độc da cam đối với con ngƣời ở khu Veterans and Agent Orange UPDATE 2008. vực sân bay Biên Hoà và biện pháp khắc (Đề tài thuộc chương trình KH&CN trọng phục. Nghiên cứu Y sinh, thuộc dự án Z1 - Bộ điểm cấp nhà nước giai đoạn 2011 - 2015: Quốc phòng, Học viện Quân y. Hà Nội. 1998. “Nghiên cứu hắc phục hậu quả lâu dài chất 2. Nguy n Văn Nguyên, Đoàn Huy Hậu, Lê da cam/dioxin do Mỹ sử dụng trong chiến Bách Quang và CS. Kết quả điều tra dịch tễ, tranh đ i với môi trường và sức hỏe con lâm sàng trên các nhóm dân cƣ sống ở khu người Việt Nam”, m s KHCN-33.04/11-15.). 61