Một số yếu tố liên quan đến tổn thương nội soi dạ dày - Tá tràng ở người cao tuổi sử dụng thuốc chống viêm giảm đau non - steroid

Nội dung text: Một số yếu tố liên quan đến tổn thương nội soi dạ dày - Tá tràng ở người cao tuổi sử dụng thuốc chống viêm giảm đau non - steroid

1. T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 3-2017 MỘT S Ố Y ẾU T Ố LIÊN QUAN ĐẾN T ỔN TH ƯƠ NG N ỘI SOI DẠ DÀY - TÁ TRÀNG Ở NG ƯỜI CAO TU ỔI SỬ D ỤNG THU ỐC CH ỐNG VIÊM GI ẢM ĐAU NON-STEROID Đoàn V ăn Sang*; Lê Đình Tùng**; Nguy ễn Xuân Thanh** Nguy ễn Th ị Vân H ồng**; V ũ Th ị Thanh Huy ền*** TÓM T ẮT Mục tiêu : xác định các y ếu t ố liên quan đến t ổn th ươ ng niêm m ạc d ạ dày - tá tràng (DD-TT) cấp ở b ệnh nhân (BN) cao tu ổi dùng thu ốc ch ống viêm gi ảm đau non-steroid (NSAIDs). Đối tượng và ph ươ ng pháp : nghiên c ứu mô t ả c ắt ngang trên 82 BN cao tu ổi có t ổn th ươ ng niêm mạc d ạ dày do dùng thu ốc NSAIDs. BN được làm xét nghi ệm n ội soi và đánh giá tổn th ươ ng DD-TT theo phân lo ại n ội soi Lanza. Kết qu ả: tu ổi trung bình c ủa BN: 72,48 ± 8,2. T ỷ l ệ n ữ/nam: 2,73. Có m ối liên quan gi ữa th ời gian s ử d ụng thu ốc NSAIDs, b ệnh lý c ơ x ươ ng kh ớp và t ổn th ươ ng niêm m ạc DD-TT (p < 0,05). Không tìm th ấy m ối liên quan gi ữa tu ổi, gi ới, nhi ễm HP với tổn th ươ ng niêm m ạc DD-TT. Kết lu ận: nên h ạn ch ế dùng thu ốc NSAIDs kéo dài nh ằm làm gi ảm nguy c ơ t ổn th ươ ng niêm m ạc DD-TT trên ng ười cao tu ổi (NCT). * Từ khóa: T ổn th ươ ng niêm m ạc dạ dày - tá tràng c ấp; NSAIDs; Thang điểm Lanza; Ng ười cao tu ổi. Factors Related to the Gastro-Duoental Mucosal Lesions in Elderly Patients Treated with Non-steroid Anti-Inflammatory Drugs Summary Objectives: To determine the factors related to the gastric-duodenal mucosal lesion in elderly patients treated with non-steroid anti-inflammatory drugs (NSAIDs) . Subjects and methods: A descriptive, cross-sectional study included 82 gastric-duodenal mucosal injury elderly patients taking NSAIDs. Patients were performed endoscopy to assess the gastric-duodenal mucosal lesions according to Lanza classification. Results: Mean age was 72.48 ± 8.2. Female/male ratio was 2.73. There was a relationship between the duration of NSAID use, musculoskeletal diseases and the gastric-duodenal mucosal lesion (p < 0.05). There was no association between age, sex, HP and the gastric-duodenal mucosal lesion. Conclusion: NSAID should be used less to reduce the risk of gastric-duodenal mucosal lesion in elderly. * Key words: Acute gastric-duodenal mucosal injury; NSAIDs; Lanza score; Elderly. ĐẶT V ẤN ĐỀ bảo v ệ t ại ch ỗ niêm m ạc dạ dày. Các thu ốc Tổn th ươ ng DD-TT do thu ốc ch ống NSAIDs, m ột m ặt, do tác động t ại ch ỗ, viêm non-steroid (NSAIDs) là do m ất cân tác d ụng tr ực ti ếp lên niêm m ạc dạ dày; bằng gi ữa các y ếu t ố t ấn công và y ếu t ố mặt khác, tác động toàn th ể thông qua * B ệnh vi ện Đa khoa t ỉnh L ạng S ơn ** Tr ường Đạ i h ọc Y Hà N ội *** B ệnh vi ện Lão khoa TW Ng ười ph ản h ồi (Corresponding): Đoàn V ăn Sang (doansang1979@gmail.com) Ngày nh ận bài: 09/12/2016; Ngày ph ản bi ện đánh giá bài báo: 14/02/2017 Ngày bài báo được đă ng: 27/02/2017 62
2. T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 3-2017 ức ch ế COX-1 và ảnh h ưởng đến vi tu ần tại Phòng N ội soi - Khoa Khám b ệnh, hoàn d ạ dày. Tỷ l ệ t ổn th ươ ng DD-TT do Bệnh vi ện Lão Khoa TW và Phòng Khám thu ốc NSAIDs trên NCT t ăng g ấp 5 l ần so Tiêu hóa, B ệnh vi ện B ạch Mai từ tháng 2 với nhóm ch ứng, trong khi nguy c ơ g ặp đến tháng 8 - 2016. tác d ụng ph ụ ở nh ững BN tr ẻ s ử d ụng * Tiêu chu ẩn l ựa ch ọn: NSAIDs ch ỉ b ằng m ột n ửa [1]. Số BN t ử Đối t ượng nghiên c ứu là nh ững BN vong vì DD-TT do tác d ụng ph ụ trên được xác đị nh có t ổn th ươ ng niêm m ạc đường tiêu hóa c ủa thu ốc NSAIDs n ăm DD-TT do dùng thu ốc NSAIDs; ≥ 60 tu ổi; 1998 ở M ỹ là 16.500 tr ường h ợp [2]. được xác đị nh có dùng thu ốc gi ảm đau Xét nghi ệm n ội soi là m ột xét nghi ệm ch ống viêm, có tri ệu ch ứng ho ặc nghi quan tr ọng để ch ẩn đoán t ổn th ươ ng DD- bệnh lý c ủa DD-TT. BN ch ưa điều tr ị TT do dùng thu ốc NSAIDs. Do có s ự khác thu ốc b ảo v ệ niêm m ạc DD-TT, trung hòa bi ệt v ới b ệnh lý DD-TT, để đánh giá t ổn axít ho ặc các lo ại thu ốc khác điều tr ị b ệnh th ươ ng do thu ốc NSAIDs ph ải s ử d ụng lý DD-TT. tiêu chu ẩn đánh giá t ổn th ươ ng n ội soi * Tiêu chu ẩn lo ại tr ừ: riêng bi ệt. Tiêu chu ẩn n ội soi Lanza BN ung th ư DD-TT và đã dùng thu ốc (1975) là m ột h ệ th ống thang điểm đánh điều tr ị DD-TT, BN không đồng ý tham gia giá lâm sàng các m ức độ nghiêm tr ọng nghiên c ứu. tổn th ươ ng đường tiêu hóa do NSAIDs 2. Ph ươ ng pháp nghiên c ứu. gây ra [3]. Nghiên c ứu mô t ả c ắt ngang, ch ọn Các nghiên c ứu trên th ế gi ới v ề t ổn mẫu thu ận ti ện. Quá trình th ăm khám th ươ ng DD-TT do s ử d ụng thu ốc NSAID được ti ến hành theo m ẫu b ệnh án th ống có m ối liên quan v ới tu ổi, th ời gian dùng nh ất. thu ốc và nhi ễm HP [4]. K ết qu ả t ừ nh ững Các ch ỉ s ố nghiên c ứu: tu ổi (n ăm), gi ới nghiên c ứu này giúp phòng tránh các (nam, n ữ), thu ốc NSAIDs BN đã dùng, bi ến ch ứng b ất l ợi x ảy ra đố i BN s ử d ụng th ời gian dùng thu ốc NSAIDs (tu ần), xét thu ốc NSAID. T ại Vi ệt Nam, ch ưa có nghi ệm HP (d ươ ng tính, âm tính), m ột s ố nhiều s ố li ệu nghiên c ứu v ề nh ững y ếu t ố bệnh lý m ạn tính (b ệnh c ơ x ươ ng kh ớp, liên quan đến t ổn th ươ ng DD-TT do s ử tăng huy ết áp, các b ệnh khác nh ư đái dụng thu ốc NSAID, đặc bi ệt trên đối tháo đường, b ệnh ph ổi m ạn tính ). T ất tượng NCT. Do v ậy, chúng tôi ti ến hành cả BN tham gia nghiên c ứu được làm xét nghiên c ứu nh ằm: Xác định m ột s ố y ếu t ố nghi ệm n ội soi. liên quan đến t ổn th ươ ng n ội soi DD-TT - Chu ẩn b ị BN n ội soi: BN nh ịn ăn ít trên NCT s ử d ụng thu ốc NSAIDs. nh ất 6 gi ờ tr ước khi soi. Gây tê h ọng bằng xylocain d ạng d ịch phun t ại ch ỗ. ĐỐI T ƯỢNG VÀ PH ƯƠ NG PHÁP Ti ến hành thủ thu ật n ội soi b ằng máy n ội NGHIÊN C ỨU soi m ềm, c ửa s ổ th ẳng, có video Olympus 1. Đối t ượng nghiên c ứu. CV150 (Nh ật B ản). Đưa máy n ội soi qua Nghiên c ứu th ực hi ện trên 82 BN cao mi ệng, quan sát t ừ th ực qu ản qua d ạ dày, tu ổi có dùng thu ốc NSAIDs, được n ội soi đến đoạn 2 tá tràng và soi ng ược lên 63
3. T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 3-2017 phình v ị để quan sát. Đánh giá t ổn xước; LZ4: ≥ 25 điểm ch ảy máu ho ặc tr ợt th ương DD-TT b ằng điểm n ội soi Lanza. xước ho ặc 1 ổ loét dù kích th ước l ớn hay Đánh giá xét nghi ệm HP theo ph ươ ng nh ỏ do b ất k ỳ ngu ồn g ốc nào. Điểm s ố pháp xét nghi ệm xâm l ấn n ội soi DD-TT Lanza c ủa m ỗi BN s ẽ là t ổng điểm dạ dày với test urease. và tá tràng [3]. Tiêu chu ẩn Lanza (1975): đánh giá t ại * Xử lý s ố li ệu: dạ dày và tá tràng. M ỗi v ị trí 5 m ức độ : Các s ố li ệu được x ử lý và phân tích LZ0: niêm m ạc bình th ường; LZ1: có 1 bằng ph ần m ềm th ống kê y h ọc SPSS điểm ch ảy máu hoặc tr ợt x ước: t ổn 16.0. S ử d ụng các thu ật toán: tính t ỷ l ệ th ươ ng đã phá v ỡ niêm m ạc, nh ưng ph ần tr ăm, tính giá tr ị trung bình. S ử d ụng không v ượt quá l ớp c ơ viêm; LZ2: có 2 - test χ2 và t-test để phân tích m ối liên 10 điểm ch ảy máu ho ặc tr ượt x ước; LZ3: quan gi ữa các bi ến, khác bi ệt có ý ngh ĩa từ 11 - 25 điểm ch ảy máu ho ặc tr ượt th ống kê khi p < 0,05. KẾT QU Ả NGHIÊN C ỨU VÀ BÀN LU ẬN 1. Đặc điểm chung. Tổng s ố 82 BN b ị t ổn th ươ ng niêm m ạc DD-TT, trong đó 60 BN n ữ (73,2%) cao h ơn nam (22 BN = 22,8%). Tỷ l ệ n ữ/nam = 2,73. Nhóm tu ổi t ừ 70 - 79 chi ếm cao nh ất (40,2%), nhóm tu ổi 60 - 69 chi ếm 37,8%, nhóm tu ổi ≥ 80 chi ếm t ỷ l ệ th ấp nh ất (22%). Tu ổi trung bình c ủa đố i t ượng nghiên c ứu 72,48 ± 8,28. Trong 82 BN nghiên c ứu, t ỷ l ệ BN n ội soi có phân lo ại Lanza độ 2 cao nh ất (47,6%), ti ếp đế n là nhóm có phân lo ại Lanza 3 (37,7%). Nhóm Lanza độ 4 chi ếm t ỷ l ệ th ấp nh ất (4,9%). 2. M ột s ố y ếu t ố liên quan v ới t ổn th ươ ng n ội soi DD-TT ở NCT s ử d ụng thu ốc NSAIDs. Bảng 1: Mối liên quan gi ữa tu ổi và t ổn th ươ ng niêm m ạc DD-TT c ấp. Mức độ t ổn th ươ ng theo Lanza Tu ổi Lanza độ 1 Lanza độ 2 Lanza độ 3 Lanza độ 4 p n % n % n % n % 60 - 69 4 12,9 14 45,2 11 35,5 2 6,5 70 - 79 1 3,0 18 54,5 13 39,4 1 3,0 > 0,05 ≥ 80 3 16,7 7 38,9 7 38,9 1 5,6 Tổng 8 100 39 100 31 100 4 100 Qua nghiên c ứu chúng tôi th ấy: nhóm tu ổi 70 - 79 có t ổn th ươ ng DD-TT n ặng nh ất (Lanza độ 4). Không có m ối liên quan gi ữa nhóm tu ổi v ới m ức độ t ổn th ươ ng DD-TT (p > 0,05). 64
4. T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 3-2017 50,0 Lanza độ 1 Tỷ l ệ (%) 46,7 Lanza độ 2 50 41,7 Lanza độ 3 45 Lanza độ 4 40 35 27,3 30 25 18,2 20 15 6,7 10 4,5 5,0 5 0 Nam Nữ Bi ểu đồ 1 : M ối liên quan gi ữa gi ới và t ổn th ươ ng niêm m ạc DD-TT c ấp. Mức độ t ổn th ươ ng theo Lanza c ủa Lanza độ 1: 5,0 ± 2,83 tu ần; Lanza độ nam l ần l ượt là 18,2%; 50,0%; 27,3%; 4,5%. 2: 4,03 ± 1,95 tu ần; Lanza độ 3: 5,48 ± Trong khi đó, c ủa n ữ l ần l ượt là 6,7%; 2,91 tu ần; Lanza độ 4: 8,5 ± 2,87 tu ần 46,7%; 41,7%; 5,0%. Tuy nhiên, không (p = 0,004). tìm th ấy m ối t ươ ng quan gi ữa m ức độ t ổn (* Sử d ụng ANOVA để phân tích m ối liên th ươ ng và gi ới tính (p > 0,05). Cheatum quan gi ữa m ức độ t ổn th ươ ng theo Lanza và CS th ực hi ện nghiên c ứu đa trung tâm và th ời gian dùng thu ốc NSAIDs trung bình). trên 1.826 BN c ũng không tìm th ấy m ối Kết qu ả nghiên c ứu cho th ấy th ời gian liên quan gi ữa t ổn th ươ ng DD-TT: 22,4% dùng thu ốc trung bình nhi ều nh ất ở nhóm ở nam và 24,9% ở n ữ (p < 005) [6]. tổn th ươ ng DD-TT độ 4, ti ếp theo nhóm * M ối liên quan gi ữa t ổn th ươ ng niêm độ 3. Có m ối liên quan m ật thi ết gi ữa th ời mạc DD-TT c ấp và th ời gian dùng thu ốc gian s ử d ụng thu ốc v ới m ức độ t ổn NSAIDs: th ươ ng n ội soi DD-TT (p < 0,004). 100 Lanza độ 1 Tỷ l ệ (%) Lanza độ 2 100 Lanza độ 3 90 Lanza độ 4 80 62,5 70 59 58,1 60 41,9 41 50 37,5 40 30 20 0 10 0 HP(+) HP(-) 65
5. T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 3-2017 Mức độ n ặng c ủa t ổn th ươ ng DD-TT th ế gi ới hi ện còn ch ưa th ống nh ất. Trong cấp theo Lanzac ủa nhóm nhi ễm HP (+) nghiên c ứu c ủa chúng tôi, không có s ự lần l ượt là 37,5%; 59%; 41,9% và 100%. khác bi ệt v ề t ỷ l ệ nhi ễm HP gi ữa các nhóm Trong khi c ủa nhóm HP (-) là 62,5%; tu ổi; c ũng không tìm th ấy m ối liên quan 41,0%; 58,1%; 0,0%. Tuy nhiên không tìm gi ữa HP v ới m ức độ n ặng c ủa t ổn th ươ ng. th ấy m ối t ươ ng quan gi ữa m ức độ t ổn Nghiên c ứu c ủa Hawkey và CS cho k ết qu ả th ươ ng và HP (p > 0,05). Trong các y ếu t ố tươ ng t ự [5]. Yeomans và CS cho r ằng t ỷ l ệ gây loét DD-TT, thu ốc NSAIDs và nhi ễm tái phát t ổn th ươ ng DD-TT ở ng ười dùng HP là hai y ếu t ố đáng l ưu tâm nh ất. M ối liên thu ốc NSAIDs ph ụ thu ộc vào nhi ễm HP: quan gi ữa 2 y ếu t ố này hi ện đang là v ấn đề nghiên c ứu dùng omeprazole, đối v ới th ời s ự c ủa y h ọc trong vòng 2 th ập niên tr ường h ợp nhi ễm HP, t ỷ l ệ ổn đị nh sau 6 gần đây. Vai trò c ủa HP đã được kh ẳng tháng là 60%; n ếu không nhi ễm HP, t ỷ l ệ định trong m ột s ố nghiên c ứu v ề viêm loét này là 79%. Các t ỷ l ệ này l ần l ượt là 53% DD-TT thông th ường... Tuy nhiên, v ề vai trò và 66% v ới ranitidine [7]. Nh ư vậy, BN của HP ở đố i t ượng s ử d ụng thu ốc dùng thu ốc NSAIDs mà không nhi ễm HP NSAIDs, nhi ều công trình nghiên c ứu trên sẽ ít t ổn th ươ ng DD-TT h ơn. Bảng 3 : M ối liên quan gi ữa t ổn th ươ ng niêm m ạc DD-TT c ấp và m ột s ố b ệnh m ạn tính. Mức độ t ổn th ươ ng theo Lanza Một s ố b ệnh m ạn Lanza độ 1 Lanza độ 2 Lanza độ 3 Lanza độ 4 n % p tính n (%) n (%) n (%) n (%) Bệnh c ơ x ươ ng kh ớp 2 (25,0) 33 (84,6) 29 (93,6) 4 (100,0) 68 82,9 0,001 Bệnh t ăng huy ết áp 0 (0,0) 12 (30,8) 15 (53,6) 2 (50,0) 29 36,7 0,018 Bệnh lý khác 2 (25,0) 7 (18,0) 8 (25,8) 0 (0,0) 17 20,7 0,68 Nghiên c ứu c ủa chúng tôi cho th ấy có KẾT LU ẬN mối liên quan m ật thi ết gi ữa b ệnh c ơ Th ời gian dùng thu ốc NSAIDs kéo dài xươ ng kh ớp và t ổn th ươ ng niêm m ạc là m ột trong nh ững y ếu t ố liên quan v ới DD-TT (p < 0,05), không có m ối liên quan tổn th ươ ng DD-TT. Do đó, c ần h ạn ch ế gi ữa b ệnh t ăng huy ết áp và các b ệnh dùng thu ốc NSAIDs kéo dài nh ằm làm mạn tính khác v ới t ổn th ươ ng niêm m ạc gi ảm nguy c ơ t ổn th ươ ng niêm m ạc DD-TT. DD-TT. BN có các b ệnh c ơ x ươ ng kh ớp TÀI LI ỆU THAM KH ẢO th ường s ử d ụng thu ốc NSAIDs trong m ột 1. Laine. L. The gastrointestinal effects of th ời gian dài. Có l ẽ đây c ũng là nguyên nonselective NSAIDs and COX-2-selective nhân khi ến nh ững BN này có t ổn th ươ ng inhibitors. Semin Arthritis Rheum. 2002, 32 (3, niêm m ạc DD-TT nhi ều h ơn. Suppl 1), pp.25-32. 66
6. T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 3-2017 2. Tenenbaum. J . The epidemiology of or ibuprofen in two randomized controlled nonsteroidal anti-inflammatory drugs. Can J trials. Aliment Pharmacol Ther. 2001, Oct, 15 Gastroenterol. 1999, 13 (2), pp.119-122. (10), pp.1593-1601. 3. Lanza. An endoscopic evaluatin of the 6. Cheatum D.E et al . An endoscopic effets of AINS on the gastric mucosa. study of gastroduodenal lesions induced by Gastrointest Endosc. 1975, 21, pp.103-105 nonsteroidal anti-inflammatory drugs. Clin Ther. 4. Jeandel C. Le risque digestif sous AINS: 1999, Jun, 21 (6), pp.992-1003. effets de l'âge. Synovial. 2002, Nov (115), pp.27-34. 7. Bretagne J. F et al . Faut-il tenir compte de l'infection par Helicobacter pylory au cours 5. Hawkey C.J, Laine L et al. Rofecoxib osteoarthritis endoscopy multinational study des traitements par anti-inflammatoires non group. Influence of risk factors on endoscopic stéroidiens?. Gastroenterol Clin Biol. 1999, (23), and clinical ulcers in patients taking rofecoxib pp.C48-C6. 67