Y khoa, dược - Đại cương về thuốc Đông y

Nội dung text: Y khoa, dược - Đại cương về thuốc Đông y

1. Đại cương về thuốc Đông y I- Định nghĩa: • Một vị thuốc sống, chín • Một chế phẩm thuốc được phối ngũ, bào chế theo phương pháp của YHCT • Có nguồn gốc thực, động, khoáng vật • Có tác dụng chữa bệnh hoặc có lợi cho sức khỏe con người. II. Nguồn gốc: • Thực, động, khoáng vật hoặc chế phẩm hóa học. • Ngày càng nhiều do phương tiện nghiên cứu hiện đại. • Cần tiếp tục N/C để bổ sung nguồn tài nguyên 2/08 1
2. III. THU HÁI, SƠ CHẾ, BẢO QUẢN THU HÁI: LÍ DO: • MỖI LOẠI CÂY CÓ THỜI GIAN SINH TRƯỞNG NHẤT ĐỊNH • THỜI GIAN THU HÁI THÍCH HỢP MỚI ĐẢM BẢO CHẤT LƯỢNG THUỐC. • THỜI GIAN THÍCH HỢP: + THÂN RỄ, RỄ CỦ, VỎ RỄ: CUỐI THU ĐẦU ĐÔNG (CÂY TÀN LỤI ) + LÁ, CÀNH, MẦM: CÂY ĐANG PHÁT TRIỂN TỐT (MÙA HÈ) + HOA: SẮP NỞ HOẶC CHỚM NỞ. + QUẢ: BẮT ĐẦU CHÍN + HẠT, NHÂN: QUẢ GIÀ CHÍN. + TOÀN CÂY: BẮT ĐẦU RA HOA. • THUỐC ĐỘNG VẬT CŨNG CÓ THỜI GIAN THÍCH HỢP • KHI THU HÁI CHÚ Ý ĐẾN KHÍ HẬU, THỜI TIẾT, P/PHÁP. SƠ CHẾ: – LOẠI TẠP LÀM SẠCH – LÀM KHÔ ĐỂ BẢO QUẢN, VẬN CHUYỂN. BẢO2/08 QUẢN: KHÔ, TRÁNH: ẨM, NÓNG QUÁ, ÁNH SÁNG, SÂU, 2 MỌT, MỐC, GIỮ KÍN.
3. IV. CÁCH ĐẶT TÊN VỊ THUỐC: THƯỜNG CĂN CỨ VÀO CÁC YẾU TỐ SAU: YÕu tè VÝ dô 1-H×nh d¹ng cña vÞ thuèc Ngu tÊt, c©u ®»ng 2-Theo mµu s¾c: §an s©m, xÝch, b¹ch thîc 3-Theo mïi vÞ: Ho¾c h¬ng, méc h¬ng, khæ qua 4-Theo ®Þa danh Xuyªn khung(tø xuyªn) 5-Theo ®Æc ®iÓm sinh trëng Tang kÝ sÝn, nhÉn ®«ng ®»ng 6-Tªn bé phËn lµm thuèc: C¸t c¨n, quÕ chi 7-Theo t¸c dông: Ých mÉu, h¬ng phô 8-Tªn ngêi t×m ra vÞ thuèc §ç träng, Hµ thñ « 9-Theo c¸ch chÕ: Kh¬ng b¸n h¹, tiªu kh¬ng 10- C¸c c¸ch kh¸c: Quý:Thiªn niªn kiÖn, m· b¶o; thêi gian trÇn b× (l©u n¨m) ... 2/08 3
4. V-CÁCH PHÂN LOẠI THUỐC: A- Theo y v¨n cæ VÝ dô 1-T¸c dông, ®é ®éc Thîng, trung, h¹ phÈm 2-T¸c dông ThËp tÔ: Tuyªn, th«ng bæ, tiÕt ..v(12) 3- Thuéc tÝnh Thñy, háa, thæ, th¶o, cèc(16bé, 62loµi) 4- Theo h×nh th¸i thùc vËt D©y leo, ngò cèc, rau, qu¶.. (23lo¹i) 5- Theo bÖnh KhÝ, huyÕt, phô, nhi, ngo¹i..v (10) B- Ngµy nay 1- T¸c dông dîc lÝ ®«ng y Gi¶i biÓu, thanh nhiÖt .. (18) 2- Theo bÖnh Cao huyÕt ¸p, Øa ch¶y, ho..v (60) - Mang tính tương đối vì một vị thuốc có nhiều tác dụng có thể xếp theo tác dụng(loại) này hoặc tác dụng khác cũng được. 2/08 4
5. VI- TÍNH NĂNG CỦA THUỐC ĐÔNG Y TỨ KHÍ, NGŨ VỊ, THĂNG, GIÁNG, PHÙ TRẦM, QUI KINH, ĐỘC TÍNH CỦA THUỐC. A-TỨ KHÍ(TỨ TÍNH) ®Þnh nghÜa Hµn(l¹nh); NhiÖt(nãng); ¤n(Êm); L¬ng(m¸t). Tø Møc ®é lµm nãng, l¹nh kh¸c nhau cña thuèc khÝ C¸ch x¸c Tæng kÕt thùc tÕ l©m sµng qua nhiÒu thÕ hÖ ®Þnh T¸c dông Thuèc «n nhiÖt: Th«ng kinh m¹ch, håi d¬ng, bæ háa, t¸n hµn chØ thèng, lîi niÖu th¨ng phï; d¬ng dîc Thuèc hµn l¬ng: Thanh nhiÖt, t¶ háa, l¬ng huyÕt, gi¶i ®éc, nhuËn trµng; trÇm gi¸ng; ©m dîc Møc ®é tÝnh kh¸c nhau t¸c dông kh¸c nhau Hµn gi¶ nhiÖt chi, nhiÖt gi¶ hµn chi Cßn cã ®¹i hµn, ®¹i nhiÖt, tÝnh b×nh 2/08 5
6. B- Ngũ vị: 1- định nghĩa: Là 5 vị: đắng, cay, ngọt, chua, mặn (nhạt, chát), định hướng chọn thuốc chữa bệnh theo ngũ hành 2- Cách xác định: - Bằng cách nếm và tổng kết kinh nghiệm thực tế lâm sàng - Có sự khác nhau theo tác giả 3- Tác dụng Tóm tắt tác dụng của ngũ vị Vi T¸c dông Cay T©n n»ng t¸n, n»ng hµnh: (t©n) - T¸n: t¸n hµn( biÓu, lÝ) - Hµnh: Hµnh khÝ häat huyÕt, tiªu ø trÖ - G©y t¸o, tæn th¬ng t©n dÞch; thËn trong ©m h, biÓu h, må h«i nhiÒu - Ch÷a: BiÓu,khÝ, huyÕt, ®µm Èm tÝch trÖ, ®au do hµn 2/08 6
7. Khæ Khæ n¨ng t¶, n¨ng t¸o, n¨ng kiÖn (®¾ng) - T¶: T¶ h¹ vµ gi¸ng nghÞch (®¹i hoµng, hËu ph¸c) - T¸o: R¸o thÊp: ®¾ng hµn (hoµng liªn), thuèc ®¾ng «n (th¬ng truËt) - KiÖn: KiÖn ©m(t ©m): T¶ háa ®Ó tån ©m(®¹i hoµng); thanh h nhiÖt ®Ó tån ©m (Hßang b¸). - LiÒu nhá khai vÞ; liÒu cao kÐo dµi tæn th¬ng tú vÞ. - Tæn ©m, t©n dÞch, thËn träng ©m h t©n dÞch hao tæn. Ngät Cam n¨ng bæ, n¨ng hßa ho·n (cam) - Bæ: Lµ bæ h: cam «n bæ khÝ, huyÕt, d¬ng (kú, s©m, qui); cam hµn bæ ©m - Hßa: ®iÒu hßa tÝnh vÞ c¸c vÞ thuèc kh¸c trong ®¬n. - Ho·n: Lµ hßa ho·n t¸c dông m¹nh c¸c vÞ thuèc kh¸c, gi¶m ®au co qu¾p (®iÒu vÞ thõa khÝ thang) - Ngoµi ra: nhuËn t¸o, nhuËn trµng (m¹ch m«n) - Hay nª trÖ h¹i tú, thËn träng tú h “trung m·n kþ 2/08 7 cam“; kÌm hµnh.
8. Chua Toan n¨ng thu s¸p (toan) - Thu s¸p: Thu liÔm cè s¸p: liÔm h·n, liÔm phÕ, s¸p trêng, s¸p tinh s¸p niÖu, - Ch÷a: må h«i nhiÒu, Øa ch¶y m¹n tÝnh, ho l©u ngµy, di ho¹t tÝnh, tiÓu nhiÒu lÇn. MÆn Hµm n¨ng h¹, n¨ng nhuyÔn (hµm) - H¹: Lµ t¶ h¹ tÈy xæ (mang tiªu) - NhuyÔn: Lµ lµm mÒm, tiªu tan khèi cøng kÕt ®äng, (mÉu lÖ miÕt gi¸p) -®i vµo thËn: bæ thËn, tr¸ng d¬ng, Ých tinh (léc nhung, c¸p giíi); vµo huyÕt: l¬ng huyÕt (tª gi¸c, huyÒn s©m) - Ch÷a: ø trÖ, t¸o bãn, trng hµ tÝch tô, thËn d¬ng h tinh tñy kÐm, huyÕt nhiÖt. 2/08 8
9. Nh¹t - ThÈm thÊp lîi niÖu (®¹m) - Chia tiÓu tiÖn kh«ng th«ng, thñy thòng (phôc linh, ý dÜ) Ch¸t Thêng ®i cïng chua; t¸c dông lµ thu (s¸p) liÔm, cè s¸p. + Mối quan hệ giữa khí và vị: - Khí vị đi liền nhau tạo tác dụng của vị thuốc. - Tính vị giống nhau, tác dụng giống nhau, gần giống nhau có thể thay thế cho nhau, cần chú ý tác dụng đặc thù(hoàng cầm, hoàng bá, quế chi, bạch chỉ) - Cùng tính khác vị, tác dụng khác nhau: sinh địa, nhân trần, sơn thù, hoàng kỳ. 2/08 9
10. - Cùng vị, khác tính, tác dụng khác nhau: bạc hà, nhân trần, can khương. - Tính, vị khác nhau tác dụng khác nhau hoàn toàn: hoàng liên, can khương. - Chế biến làm thay đổi tính vị : sinh địa, thục địa. - Một vị thuốc có một tính, có thể nhiều vị: ngũ vị tử, tam thất. - Tính vị không phải là cơ sở duy nhất để xác định tác dụng của thuốc, có thể tham khảo tác dụng dược lý. - Vị dương : Tân, cam, đạm. Vị âm: toan, khổ, hàm (chát) - Khi điều trị phải dựa tính, vị để chọn thuốc thích hợp. • Mùi: Nồng, thơm, khét, tanh(hôi), khẳm(thối). • Ngũ vị, tứ khí, ngũ mùi, ngũ sắc ngũ tạng, lục phủ quan hệ với nhau theo ngũ hành, dựa vào đó để xác định tác dụng và bào chế thuốc. C- Thăng giáng phù trầm: 2/08 10