Y khoa, dược - Chương 7: Thuốc tác động lên hệ máu

Nội dung text: Y khoa, dược - Chương 7: Thuốc tác động lên hệ máu

1. CH ƯƠ NG 7. THU ỐC TÁC Ð ỘNG LÊN H Ệ MÁU 1. THI ẾU MÁU VÀ THU ỐC CH ỐNG THI ẾU MÁU 1.1. Thi ếu máu Thi u máu là s thi u h t th tích máu, gi m s l ưng h ng c u, gi m hàm l ưng hemoglobin xu ng d ưi m c h ng s sinh lý. 1.2. Phân lo ại • Thi u máu do thi u s t: do m t máu (cp tính ho c kinh niên), do h p thu kém, do nu c u dinh d ưng gia t ng trong các gia on phát tri n (heo con s ơ sinh, gia súc mang thai). Lúc này h ng c u s nh h ơn bình thu ng và hàm l ưng hemoglobin s gi m. • Thi u máu do m t máu mãn tính: th ưng g p nh t là do nguyên nhân kí sinh trùng (giun móc...) • Thi u máu do tiêu huy t: các t bào h ng c u b phá h y do nguyên sinh ng v t (tiên mao trùng, lê d ng trùng...), vi khu n, virus, ch t c hóa h c... • Thi u máu vô t o: v i s suy y u c a các c ơ quan s n sinh h ng c u do b nh truy n nhi m do virus (Carré), ch t hóa h c (chloramphenicol). Lúc này kích th ươ c và s l ưng h ng c u vn bình th ưng nh ưng s l ưng thì gi m. 1.3. Các y ếu t ố liên quan đến quá trình t ạo máu 1.3.1 Hemoglobin Tng h p hemoglobin là giai on u c a quá trình s n xu t h ng c u. S ư t ng h p nhân hem x y ra ch y u ty th . Succinyl CoA – s n ph m t chu trình Krebs’ s k t h p v i glycin qua m t s b ưc t o nên pyrole. 4 pyrole hình thành 1 phân t protoporphyrin. Sau ó, Fe ưc g n k t vào t o thành nhân hem. Cu i cùng, 4 nhân hem g n k t v i phân t globin t o thành hemoglobin. 1.3.2 S ắt Mt trong nh ng y u t c ơ b n tham gia quá trình t o máu là Fe. Fe 3+ trong th c n ưc HCl d dày kh thành Fe 2+ và ưc h p thu nhi u nh t tá tràng. Fe s g n v i apoferitin thành ferritin. Khi c n thi t ferriin s nh Fe ra cho Transferin v n chuy n n nh ng n ơi c n thi t Thi ếu máu do thi ếu s ắt ở heo con Heo con nuôi theo l i công nghi p có n ng su t cao và ph ươ ng th c nuôi nh t (không nh n ưc ngu n cung c p s t nào ngoài th c n) nên nhu c u Fe cao. N u ch bú s a m thì heo con s b thí u Fe. Trong 3 tu n u, heo con t ng kho ng 4500g, nhu c u Fe kho ng 300mg. Fe ưc cung c p t s a u kho ng 21mg (t ươ ng ương 1mg/ ngày), Fe d tr kho ng 20mg. Do ó c n ph i cung c p b sung Fe cho heo con trong 21 ngày u. Th ưng c p vào ngày th 3 và th 10 (100mg/ con , IM) 1.3.3. Protein Protein là ngu n cung c p nguyên li u t o globin. Do ó, chúng ta không th tách r i vi c iu tr thi u máu v i m t kh u ph n u protein ( m ng v t). 53
2. 1.3.4. Vitamin B12 Vitamin B12 là coenzym methylcobalamin, B12 cùng v i acid Folic s tham gia vào quá trình vn chuy n nhóm methyl hình thành nhân purin và pyrimidin; chuy n hóa propionate thành succinyl coA cho quá trình t ng h p porphyrin. 1.3.5. Vitamin Folacin (acid folic) Acid folic gi vai trò quan tr ng trong s t ng h p purin và pyrimidin, quá trình chuy n hóa serin và glycin (ch t cho nhóm methyl). Do folic r t quan tr ng trong s t ng h p acid nucleic nên các mô có t c phân chia nhanh (cao) nh ư t bào niêm m c ru t, t bào t y x ươ ng r t cn folic. 1.3.6. Vitamin B6 Vitamin B6 tham gia trong giai on u c a quá trình t ng h p porphyrin khi succinyl coA và Glycin t o thành acid aminolevulinic 1.3.7. Cobalt (Co) Cobalt là m t thành ph n c a vitamin B12 (Cyanocobalamin) có vai trò là m t ng y u t (Cofactor) trong s t ng h p purin , pyrimidin và s hình thành h ng c u. 1.3.8. Ð ồng (Cu) Ðng là m t ng y u t cho nhi u enzym oxyhóakim lo i nh ư ferroxidase oxyhóa Fe2+ d tr trong Ferritin thành Fe3+ ưc v n chuy n b i Transferrin và k t h p v i nhân hem, ho c tham gia vào h th ng Cytocrom C oxidase v n chuy n in t trong chu i hô h p mô bào tng h p ATP 1.3.9. Các y ếu t ố khác: vitamin nhóm B, vitamin C, vitamin E, Mn... 1.4. M ột s ố lo ại thu ốc ch ống thi ếu máu 1.4.1 . Thành ph n g m: Iron dextran: 200mg/ml Phòng ng a thi u s t cho heo con, m t li u duy nh t (IM) vào ngày tu i th 3. 1.4.2. Thành ph n g m: Ferrous 100mg/ml g/ml µB12 75 S d ng cho heo con: 2ml (IM) 1.4.3. Thành ph n g m: Fe 18mg Cu carbonate 6mg Co sulfate 3,75mg Viên nang dùng cho chó t 10-15kg -1 viên 5kg -1/2 viên 1.4.4. Thành ph n g m: Fe 27,5,g B12 20mg Folic 3,3 g Cobalt 33,3mg 54
3. Dextrose Bt dùng cho ng a 15-30g/ ngày tùy theo tính tr ng thi u máu 1.4.5. Thành ph n trong 1 gói 30g g m: Fe 230mg B1 15mg B2 25mg B5 300mg B6 15mg gµB12 500 Folic 7,5mg Cu 18mg Co 1mg Glycin 100mg Lysin 200mg Methionin 100mg Dùng cho ng a (450-500kg) 1 gói / 10 ngày 1.4.6. Thành ph n g m Vitamin C 100mg gµB12 15 Fe fumarate 300mg=100mgFe Folic 1,5mg Dùng cho ng ưi l n: 1viên/ ngày (tránh kích ng b ng cách u ng tr ưc b a n) 2. ÐÔNG MÁU- THU ỐC ÐÔNG MÁU- THU ỐC KHÁNG ÐÔNG 2.1. Ðông máu: là hi n t ưng máu t th l ng chuy n thành th c sau khi ra kh i mao mch 2-4 phút. Hi n t ưng ng máu là do s chuy n nh ng phân t fibrinogen hòa tan trong huy t t ươ ng thành nh ng s i fibrin không hòa tan nh xúc tác c a thrombin. Bình th ưng trong máu không có thrombin ch có ti n ch t c a thrombin là prothrombin. Nh xúc tác c a prothrombinkinase, prothrombin m i bi n thành thrombin. Prothrombinkinase ưc thành l p theo 2 ưng Các y u t trong quá trình ông máu I: Fibrinogen II: Prothrombin III: Thromboplastin mô IV: Ca 2+ V: Proacelerin VI: Proconvertin VII: AHG IX: Throbaplastin huy t t ươ ng X: Struart- Prothrombinkinase XI: PTA XII: Hegeman XIII: nh fibrin 55
4. Ðông máu n ội sinh Ðông máu ngo ại sinh B m t n i mô t n th ươ ng Thromboplastin & Phosphorlipid máu Ca2+ XII XII* XII XII* XI XI* IX IX* VIII VIII* X X* V V* Tng h p Gan prothrombin thrombin XIII* Vitamin K Ca2+ Fibrinogen Fibrin tan Fibrin không tan 2.2. Thu ốc đông máu 2.2.1. Thu ốc đông máu t ại ch ỗ (c ầm máu) - Các y u t t p trung (concentrated factor) g m có: throboplastin, thrombin, fibrinogen, gelatin có tác d ng c m máu trong ph u thu t i v i mách máu nh . - Ch t làm se: FeSO 4, acid tanic, nitrate b c có tác ông c m máu t i ch do làm tr m hi n protein máu - Epinephrin (Norepinephrin)1/10.000-1/20.000: có tác ng c m máu t i ch trên màng nhày (mt, n i, mi ng) do tác ng co m ch ngo i vi 2.2.2. Thu ốc đông máu h ệ th ống - Vitamin K: th ưng thi u gia c m do ó l ưng prothrombin th p, thêm vào ó b nh cu trùng và tình tr ng s d ng kháng sinh lâu dài làm gi m s l ưng vi sinh v t t ng hp vitamin d d n n xu t huy t. - Phòng ng a: b sung vitamin K trong kh u ph n 0,36mg/kg th c n Vitamin K1: 2,5/kg/12h (PO) ho c 0,25mg/kgP/12h (IM, SC) Vitamin K3 h p thu ch m h ơn nên áp d ng trong các tr ưng h p thi u mãn tính. - Calci (CaCl 2. 6H 2O, Calcigluconate) Có tác d ng ông máu do ho t hóa men thrombokinase và gây co m ch Ti u gia súc: 0,01-0,03g/kgP pha dung d ch 10% (IM) 2.3. Thu ốc kháng đông 2.3.1. Thu ốc kháng đông dùng trên c ơ th ể (và trong phòng thí nghi m) • Heparin: trong c ơ th , heparin n m trong t bào mast, các t bào này t p trung g n mch máu khi có ông máu m ch s có heparin ngay. Heparin sodium ưc iu ch t mô gan, ru t, ph i (heo, bò). - Cơ ch tác ng: heparin t ng c ưng tác ng c a antithrombin III (1 y u t ch ng ông máu) antithrombin k t h p v i thrombin thành 1 ph c h p b n . ph n ng này s nhanh g p 1000 l n khi có heparin. Nh ư v y, heparin làm ch m s ông máu và b n 56
5. thân nó không ph i là ch t ông máu. Tuy nhiên, li u cao, heparin c ch k t t p ti u c u. - Áp d ng lâm sàng: + Ng n s ông máu c c khi truy n t nh m ch. + L y máu không ông. + Ng n t o huy t kh i khi ngh n m ch vành (b nh tim). - Li u dùng - Chó: 75-130 IU/kgP (1mg=100 IU) IV (không dùng ưng tiêm b p vì s gây kh i t máu, không dùng ưng u ng vì không h p thu qua ưng tiêu hóa) • Coumarin - Là nh ng ch t t ng h p d n xu t c a 4-hydroxy coumarin. - Cơ ch tác ng: vitamin K ph i h p v i proenzym trong gan t o thành enzym có ho t tính tham gia t ng h p prothrombin, các thu c kháng ông lo i coumarin i kháng c nh tranh v i vitamin K. - S d ng: Warafin d ng viên ho c dung d ch: 2,5-4mg/kgP/12h (PO). 2.3.2. Thu ốc kháng đông dùng trong phòng thí nghi ệm • Citrate sodium Citrate sodium k t h p v i Ca 2+ trong máu, ng n c n prothrombin bi n thành thrombin. Dùng Citrate sodium nh ư ch t kháng ông có th làm nh n và h ư h ng t bào máu. S d ng: - B o qu n máu: dung d ch 2,5-3,8%. - Các xét nghi m nghiên c u v máu. • EDTA (ethylen diamino tetra acetic acid) EDTA ít làm bi n i hình thái và kh n ng b t màu c a các t bào máu S d ng: 1mg/1ml máu • Oxalate potassium , Oxalate amonium Ch dùng trong các xét nghi m máu Oxalate potassium: 2mg/ml máu 3. M ỘT S Ố DUNG D ỊCH TIÊM TRUY ỀN 3.1. M ất n ước Mt n ưc là hi n t ưng i kèm v i m t cân b ng acid base. Ð ch ng l i nh ng xáo tr n v pH máu (trúng c toan, trúng c ki m), c ơ th có các c ơ ch iu hòa nh vào: - 4 h th ng m (bicarbonate, phosphate, Hb, protein) - Ph n ng liên h p v i acid glucuronic gan - H th ng thông khí ph i - - Quá trình lo i th i H+ và tái h p thu HCO 3 th n. 3.2. Trúng độc toan (H +) Trúng c toan do thêm vào c ơ th 1 acid (trong tr ưng h p b nh ketose, b nh ti u ưng, hay c ơ làm vi c quá m c) ho c m t i 1 base liên h p (tr ưng h p tiêu ch y d d i), v i - c tr ưng là s thi u h t HCO 3 và potassium. Các dung d ch ng tr ươ ng có th cung c p trong tr ưng h p này là: NaCl, KCl, NaHCO 3. Li u l ưng c p c n c n c vào tình tr ng m t n ưc, tuy nhiên li u c ơ b n có th c p là: 40ml/kgP (PO, IV) - 3.3. Trúng độc ki ềm (HCO 3 ) 57
6. + Trúng c ki m do thêm vào c ơ th 1 base (tr ưng h p ng c NH 3) ho c m t H (tr ưng h p nôn m a thú ơ n v ) v i c tr ưng là s thi u h t Cl - Các dung d ch ng tr ươ ng có th cung c p là: NaCl, KCl, CaCl 2, Ringer’s. 3.4. Các m ức độ m ất n ước Nh : m t n ưc 4%: g p trong tr ưng h p tiêu ch y, ói m a. Bi u hi n là da m t àn tính nh , niêm m c v n còn ưt, có bi u hi n khát. Trung bình: m t n ưc kho ng 6%: lúc này àn h i c a da kém, niêm m c khô, lông x ơ xác, h ng v n còn ưt. Nng: m t n ưc kho ng 8%: da m t àn tính và m m m i, niêm m c và h ng khô, c u mt m m và hõm sâu. 58