Vai trò của methamphetamine dạng tinh thể trong các mối quan hệ xã hội của phụ nữ mại dâm tại Hà Nội

Nội dung text: Vai trò của methamphetamine dạng tinh thể trong các mối quan hệ xã hội của phụ nữ mại dâm tại Hà Nội

1. | TỔNG QUAN & NGHIÊN CỨU | Vai trò của methamphetamine dạng tinh thể trong các mối quan hệ xã hội của phụ nữ mại dâm tại Hà Nội Hồ Thị Hiền1, Phạm Thị Vân Anh1 Xu hướng sử dụng Methamphetamine dạng tinh thể - thường được gọi là đá trong nhóm phụ nữ mại dâm (PNMD) tại Hà Nội là phổ biến, tỷ lệ này là 50,6% tại một số địa bàn Hà Nội vào năm 2012. Bài báo phân tích vai trò của sử dụng đá trong các mối quan hệ xã hội của PNMD tại Hà Nội. Nghiên cứu sử dụng thiết kế định tính. Có 50 PNMD, 3 bạn tình của PNMD, 4 khách hàng của PNMD và 2 bảo kê (tuổi từ 18-45 và có báo cáo đã từng sử dụng đá) được lựa chọn có chủ đích, để tham gia vào phỏng vấn sâu bán cấu trúc. Số liệu được phân tích theo chủ đề, sử dụng phần mềm NVIVO 8.0. Với quan niệm đá là loại ma túy "sành điệu", "thời trang", phần lớn PNMD trong nghiên cứu coi việc sử dụng là cách để tạo dựng vị trí và quan hệ xã hội trong mạng lưới phức tạp của họ. Đặc biệt, đá đóng vai trò là phương tiện kết nối PNMD với các mối quan hệ xã hội quan trọng khác trong đời sống và công việc mại dâm của họ đặc biệt là: quan hệ với PNMD khác, quan hệ với khách hàng, quan hệ với bạn tình thường xuyên, bảo kê... Những mối quan hệ này mang lại cho PNMD tình cảm, tiền bạc và môi trường làm việc an toàn - những nhu cầu xã hội chính đáng của PNMD. Để đổi lấy nhu cầu xã hội thiết yếu này, PNMD phải đối mặt với nhiều nguy cơ về sức khỏe do việc sử dụng đá và quan hệ tình dục không an toàn gây ra. Kết quả nghiên cứu cho thấy, các can thiệp cho nhóm PNMD sử dụng đá cần chú trọng tác động vào mạng lưới và động cơ sử dụng đá của họ trong mạng lưới đó. Từ khóa: crystal methamphetamine, đá, PNMD, mạng lưới xã hội, mối quan hệ xã hội The role of crystal methamphetamine in social relationships of female sex workers in Hanoi Ho Thi Hien1, Pham Thi Van Anh1 Use of crystal methamphetamine (ice) among female sex workers (FSWs) in Hanoi is common, with 50.6% of FSWs using ice in some areas of Hanoi in 2012. This paper aimed to analyze the role of crystal methamphetamine use in the social relationships of FSWs in Hanoi. Qualitative design was employed; fifty-nine in-depth interviews were conducted with 50 FSWs, 3 sexual partners of FSWs, 4 clients of FSWs and 2 pimps. Participants (aged 18-45 and who reported using ice) were selected using purposive sampling. Thematic analysis was applied using NVIVO 8.0. Findings showed that a majority of sex workers believed that use of ice was considered "stylish" or "fashionable." Ice was seen as a way to empower their social position within relationships and to connect to their 34 Tạp chí Y tế Công cộng, 6.2015, Số 36
2. | TỔNG QUAN & NGHIÊN CỨU | complicated social networks, particularly with others FSWs, clients, pimps and regular partners. These relationships could help ensure that FSWs have a social connectedness, money and secure working environments - the essential social needs of FSWs. As a consequence, FSWs face several health risks, especially those resulting from unsafe sex and ice use. Based on these findings, interventions on FSWs who use ice need to take into account their social network and the reasons for ice use within their network. Keywords: Crystal methamphetamine, ice, female sex workers, social network, social relationship. Tác giả: 1. Bộ môn Phòng, chống HIV/AIDS, trường Đại học Y tế Công cộng 1. Đặt vấn đề năm 2012 [2]. Tại Việt Nam xu hướng sử dụng các chất kích Nhiều nghiên trên thế giới đã chỉ ra các hành vi thích dạng amphetamine (Amphetamine Type nguy cơ nhiễm HIV, trong đó có sử dụng ma túy. Stimulants - ATS) đã tăng đáng kể từ năm 2003, đặc Hành vi này thường có đặc điểm và ý nghĩa khác biệt ở những thành phố lớn như Hà Nội, Hồ Chí nhau trong bối cảnh văn hóa xã hội khác nhau [3], Minh, Hải Phòng [11]. Theo xu hướng chung của [4]. Tại Việt Nam, nghiên cứu của Hồ Thị Hiền và khu vực, đá (crystal methamphetamine) là loại ATS cộng sự cho thấy, nhóm sử dụng đá với PNMD rất được sử dụng nhiều nhất ở Việt Nam hiện nay. Mặc phức tạp, thường là khách hàng, bảo kê, bạn tình dù mới xuất hiện ở nước ta vào năm 2007, theo báo thường xuyên của PNMD [11]. Câu hỏi đặt ra là, cáo của văn phòng Liên Hợp Quốc về tội phạm và PNMD có quan điểm thế nào về vị thế của họ trong ma túy (UNODC) năm 2012, đá đã trở thành loại các mối quan hệ xã hội khi sử dụng đá? Vai trò của ma túy được sử dụng phổ biến thứ hai sau heroin sử dụng đá trong các mối quan hệ như thế nào? Trả [11]. lời câu hỏi trên sẽ giúp cho các nhà hoạch định Phụ nữ mại dâm (PNMD) là một trong những chính sách và chương trình hiểu rõ hơn về mạng lưới nhóm có nguy cơ cao sử dụng đá. Tỷ lệ sử dụng các xã hội của nhóm PNMD, từ đó có thể xây dựng các chất ATS trong nhóm dân cư nói chung tại khu vực giải pháp phù hợp nhằm giảm thiểu việc sử dụng và Đông Nam Á được ước tính là 0,6% [11]. Tỷ lệ thực hiện hành vi nguy cơ liên quan đến sử dụng đá. PNMD đã từng sử dụng đá được báo cáo tại một số Do vậy, bài báo được thực hiện nhằm phân tích ý nước trong khu vực là rất cao, gấp 30 đến 50 lần con nghĩa, vai trò của sử dụng đá trong các mối quan hệ số tính chung cho cộng đồng. Nghiên cứu của Urada xã hội của phụ nữ mại dâm tại Hà Nội năm 2013. tại Philippines năm 2009-2010 công bố tỷ lệ PNMD đã từng sử dụng đá là 18% [12]. Tại Phnom Penh, 2. Phương pháp nghiên cứu Cambodia, nghiên cứu của Couture và cộng sự thực Bài báo định tính này đã phân tích vai trò của hiện năm 2007-2008 trong nhóm PNMD trẻ tuổi sử dụng đá trong các mối quan hệ xã hội của phụ nữ cho thấy con số này là 23,1% [6]. Tại Việt Nam, tỷ mại dâm tại Hà Nội năm 2013. Đây là một phần kết lệ PNMD đã từng sử dụng đá tại ba thành phố Hà quả của nghiên cứu "Đời sống và nguy cơ lây nhiễm Nội, Đà Nẵng, thành phố Hồ Chí Minh được HIV/AIDS của phụ nữ mại dâm sử dụng đá (crystal UNODC báo cáo lên tới 57,8% năm 2010 [10]. Tỷ methamphetamine) tại Hà Nội". Có 50 PNMD, 3 lệ PNMD sử dụng đá tại Hà Nội trong báo cáo bạn tình của PNMD, 6 khách hàng của PNMD đã nghiên cứu của Hồ Thị Hiền và cộng sự là 50,6% tham gia phỏng vấn định tính. Các PNMD trong Tạp chí Y tế Công cộng, 6.2015, Số 36 35
3. | TỔNG QUAN & NGHIÊN CỨU | nghiên cứu được lựa chon phỏng vấn sâu với các bị coi là trái với đạo đức, thuần phong mỹ tục, và tiêu chí sau: (1) Tuổi từ 18 - 45; (2) có sử dụng ma đáng bị phê phán chỉ trích mạnh mẽ. Do vậy, hành túy đá ít nhất một lần trong vòng 3 tháng tính đến vi mại dâm và PNMD không chỉ bị ảnh hưởng bởi thời điểm nghiên cứu; (3) các đối tượng sẵn sàng các yếu tố thể chế, chính trị mà còn phải chịu sự kì chia sẻ và tỉnh táo trong quá trình phỏng vấn. Thông thị, lên án qua các diễn ngôn của cộng đồng. Việc qua PNMD, nghiên cứu đã chọn khách hàng và bảo "hành nghề" này không chỉ ảnh hưởng đến vị thế xã kê nhằm thu thập thông tin từ nhiều góc độ khác hội của cá nhân PNMD mà còn ảnh hưởng đến danh nhau. Toàn bộ phỏng vấn sâu được ghi âm sau đó dự của các thành viên trong gia đình họ. Vì vậy, đa được nghe và ghi lại toàn bộ bằng phần mềm MS. phần PNMD thường sống xa gia đình và giấu giếm Word. Số liệu được quản lý và phân tích theo chủ công việc mại dâm của họ. Bắt đầu hành nghề mại đề, sử dụng phần mềm NVIVO 8.0. Nghiên cứu dâm đồng nghĩa với việc PNMD phải thay đổi môi được hội đồng đạo đức y sinh học của Cục phòng trường sống và các mối quan hệ xã hội của họ. Lúc chống AIDS thông qua. này, môi trường sống mới cùng với quy luật cung cầu và tính chất bất hợp pháp của hoạt động mại 3. Kết quả nghiên cứu dâm đã hình thành nên nhiều mối quan hệ xã hội phức tạp trong đời sống của mỗi PNMD. Trong bài Thông tin chung của nhóm phụ nữ báo này chúng tôi phân tích vai trò của sử dụng đá mại dâm tham gia nghiên cứu trong các mối quan hệ xã hội điển hình của người Trong số 50 PNMD sử dụng đá tham gia nghiên hành nghề mại dâm, bao gồm quan hệ giữa các cứu có 30 phụ nữ thường xuyên đón khách tại các PNMD; với bạn tình, bảo kê và khách hàng của họ. địa điểm công cộng như bến xe, vườn hoa, bờ hồ, trục đường quốc lộ xung quanh bến xe (mại dâm Sử dụng đá nhằm duy trì mối quan hệ của đường phố) Số còn lại cho biết địa điểm đón khách cá nhân với nhóm PNMD của họ thường là các quán karaoke, nhà nghỉ, cơ sở Như đã đề cập ở trên, phần lớn PNMD thường mát-xa và quán café (mại dâm nhà hàng). Tuổi sống và làm việc xa gia đình. Đồng thời, công việc trung bình của các PNMD trong nghiên cứu là 31,5 mại dâm đồng nghĩa với việc những người phụ nữ tuổi. Cụ thể, 12 PNMD ở độ tuổi từ 18 đến 25; 35 yếu thế này phải tiếp xúc và đối mặt với nhiều PNMD (chiếm 70%) ở lứa tuổi từ 26-40; chỉ có 3 thành phần phức tạp trong xã hội như "đầu gấu", người trên 40 tuổi. Đa phần PNMD trong nghiên "giang hồ", "xã hội đen" - những người có thể gây cứu là độc thân hoặc đã ly hôn/ góa (chiếm 84%). tổn thương cả về thể xác lẫn, tinh thần cho PNMD. Phần lớn (32/50) PNMD tham gia nghiên cứu đều Do vậy, chị em cùng hành nghề là chỗ dựa tinh thần đã tốt nghiệp trung học cơ sở. Hầu hết PNMD đều quan trọng đối với từng cá nhân PNMD. Vì thế, chia sẻ thu nhập của họ rất thất thường và phụ thuộc PNMD có nhu cầu xây dựng và phát triển mối quan vào lượng khách cũng như số buổi họ đi làm trong hệ xã hội với các chị em sống và làm việc cùng họ, tháng. Có sự khác biệt khá lớn về thu nhập trung từ đó hình thành nên các nhóm PNMD. bình ở nhóm PNMD đón khách ở đường phố và Bên cạnh đó, quá trình xuất hiện và tồn tại của nhóm đón khách tại các cơ sở dịch vụ giải trí. ma túy đá đã tác động đáng kể đến các nhóm PNMD đón khách tại đường phố tự ước lượng mức PNMD. Bởi lẽ, loại ma túy này thường được sử dụng thu nhập trung bình của mình dao động từ 2- 10 theo nhóm. Qua phỏng vấn, hầu hết PNMD đã chia triệu. Trong khi đó, nhóm PNMD đón khách tại các sẻ, họ thường sử dụng theo nhóm từ "bốn đến sáu cơ sở dịch vụ giải trí thường tự ước lượng thu nhập người" gồm "cả nam lẫn nữ". Do vậy, những người ở mức 15 triệu trở lên. Trung bình số năm sử dụng sử dụng đá có xu hướng mời, rủ hoặc giới thiệu loại đá của PNMD trong nghiên cứu là 3,6 năm, trong ma túy này cho bạn bè trong mạng lưới của họ để đó người có thâm niên sử dụng đá lâu nhất là 6 năm tạo thành các nhóm sử dụng đá. Trong nhiều trường tính đến thời điểm nghiên cứu. hợp, PNMD được bạn bè mời sử dụng và giới thiệu đá là "loại ma túy sành điệu", "đẳng cấp", "ma túy Đá và các mối quan hệ xã hội của người giàu". Tại Việt Nam, mại dâm hiện tại vẫn bị coi là bất Chơi đá bây giờ cũng đẳng cấp. Ví dụ như là có hợp pháp và là một "tệ nạn xã hội". Đồng thời, do nhiều người người ta nghĩ là bây giờ xu hướng mà ảnh hưởng của văn hóa Á Đông, hành vi mại dâm 36 Tạp chí Y tế Công cộng, 6.2015, Số 36
4. | TỔNG QUAN & NGHIÊN CỨU | đa số đi theo phong trào, đi theo xu hướng, đua nhau Nhưng thường những người quan hệ tình dục như thôi. Ví dụ như ngày xưa người ta bảo đại gia phải nhau thì sức chịu đựng mới như nhau được. Nếu chị chơi đá, nhưng bây giờ mày là đại gia thì tao cũng chơi đá mà quan hệ với người không chơi đá thì là đại gia, thế là cứ đua nhau chơi như thế, cứ theo không bao giờ người ta đáp ứng được (PNMD, 29 phong trào như thế thôi (PNMD, 32 tuổi). tuổi). Qua những lời mời, giới thiệu này, sử dụng đá Hơn thế nữa, hầu hết bạn tình thường xuyên của đối với PNMD không chỉ để thỏa mãn sự "tò mò", PNMD thường sử dụng đá. Trong trường hợp này, "thử cho biết" mà còn là cách để họ "đua nhau" đạt PNMD không che giấu việc sử dụng đá của họ, mà được "đẳng cấp", dễ hòa đồng trong nhóm, để tránh ngược lại, thường tham gia trong nhóm chơi đá. Bạn bị "quê", hoặc "lành quá" sẽ "không có ai chơi". tình của những PNMD này có thể chính là bảo kê Không biết nó gọi mình quê. Thật, không ai chơi của họ. Ngoài ra, một số trường hợp, bạn tình với mình đâu. Nếu mà mình hiền lành quá không biết thường xuyên có thể là người dẫn dắt, giới thiệu cho cái này không ai chơi với mình đâu. Mà sống cùng PNMD sử dụng đá. Điển hình như mô tả trong như thế thì sống làm sao được. Ra đây có chị em sống trường hợp dưới đây: với nhau (PNMD, 27 tuổi). Đến sau này chị chơi đá là do cái anh bồ của chị Có thể thấy, việc "đua nhau" sử dụng đá để đạt nghiện đá, mỗi lần ông đi ông cứ bảo thử một tí, anh được "đẳng cấp" đã hình thành nên văn hóa sử dụng dạy chị cách hút là thử hút đi. Ông ấy dạy chị, đấy đá trong một số nhóm PNMD. Dần dần, đá trở thành như thế, cũng phải hút 1, 2 lần, thỉnh thoảng một tí, công cụ trong việc xây dựng, gắn kết những PNMD dần dần thành nghiện (PNMD, 34 tuổi). mới với mạng lưới mại dâm, và là minh chứng về vị Nếu như dưới tác dụng của đá người sử dụng có thế của PNMD sử dụng đá với nhóm bạn bè hành hưng phấn tình dục cao, thì khi không sử dụng loại nghề khác. Điều này khiến cho mỗi thành viên đều ma túy này, họ lại gặp khó khăn trong việc quan hệ tự ý thức việc sử dụng đá chính là tuân thủ quy tắc tình dục. Trước thực trạng này, việc bắt đầu sử dụng nhóm. Vi phạm quy tắc này đồng nghĩa với việc "cô đá sẽ có nhiều nguy cơ dẫn đến duy trì sử dụng đá lập" bản thân khỏi các mối quan hệ xã hội hiện tại. trong nhóm PNMD. Có chứ, muốn bỏ, nghĩ là phải bỏ nhưng mà trừ Bỏ đá đi chị không quan hệ tình dục, yếu lắm, khi tớ bỏ cái nghề này thì tớ mới bỏ được. Còn sống người nó không muốn, chối lắm. (PNMD, 32 tuổi). với cả mấy chị em này thì chắc là không được. Tại vì Do vậy, nhiều khi PNMD và bạn tình của họ mình cứ thế, mình sống với các chị ấy, với lại làm cái phải sử dụng đá để tăng hưng phấn tình dục, giúp nghề này mà. Mình sẽ tự cô lập ra, thành ra tự giết củng cố quan hệ. Đá trở thành công cụ để gắn kết mình (PNMD, 27 tuổi). giữa PNMD và bạn tình của họ. Có thể thấy, áp lực nhóm đóng vai trò quan Có nghĩa là chơi đá vào nếu hai người yêu nhau trọng trong hành vi sử dụng đá của PNMD. Nếu ý thì tăng hưng phấn rồi có thể cái nhu cầu sinh lí nó việc sử dụng đá càng phổ biến trong nhóm chị em sẽ cao hơn (PNMD, 29 tuổi). cùng hành nghề thân thiết với cá nhân PNMD, thì áp lực thực hiện hành vi "sử dụng đá" của cá nhân Sử dụng đá làm tăng cường mối quan hệ đó càng nhiều. của PNMD với bảo kê "Bảo kê" là người có trách nhiệm trong việc Sử dụng đá giúp xây dựng quan hệ tốt hơn bảo vệ PNMD khi hành nghề. Họ được thuê để "giải với bạn tình thường xuyên quyết các rắc rối" giữa PNMD với khách hàng, nhà Hầu hết đối tượng tham gia nghiên cứu đều nghỉ, đối thủ cạnh tranh khách khác trong quá trình nhấn mạnh vai trò kích thích tình dục khi sử dụng hành nghề. Như một vài khách hàng và bảo kê chia đá. Sự kích thích này khiến người sử dụng có khả sẻ, đối tượng xe ôm chuyên chở PNMD đi hành năng tăng cả về tần suất lẫn thời gian quan hệ tình nghề là một hình thức bảo kê. dục. Do vậy, như một số PNMD phân tích trong Bây giờ là điểm này nó chở gái đi đến cái chỗ phỏng vấn, những người sử dụng đá thường có xu karaoke ấy chị, thì những cái chỗ ấy nó có mười đến hướng tìm những người cũng sử dụng đá để quan hệ hai mươi người (PNMD) thì nó có bốn đến năm cái tình dục. thằng. Cái thằng chạy xe ôm đấy, người ta gọi là xe Tạp chí Y tế Công cộng, 6.2015, Số 36 37
5. | TỔNG QUAN & NGHIÊN CỨU | ôm đấy thực ra nó cũng là hình thức bảo kê chứ còn muốn bạn tình của người ta cũng phải dùng đá. Nếu gì, đến nếu mà có xảy ra, gái có xảy ra chuyện gì thì không thì nó như kiểu không hưng phấn như ý muốn chúng nó đến, cũng là bọn đấy đến chứ nó không (PNMD, 25 tuổi). phải là xe ôm đứng đường ngoài này để mà chở Thậm chí, họ có thể còn được chi trả nhiều hơn, khách thường đâu (Khách hàng, 23 tuổi). được khách hàng "boa" nhiều hơn nếu biết "chiều" Để bảo vệ được PNMD và công việc bất hợp khách. PNMD trong trường hợp này được khách pháp của họ, bảo kê thường được chọn là những hàng sử dụng như công cụ để "xả đá". Hơn nữa, người có sức khỏe, liều lĩnh, có thể dễ dàng tham PNMD thường được chi trả nhiều hơn khi "đập đá" gia giải quyết tranh chấp hay uy hiếp tinh thần của (sử dụng đá) với khách hàng của họ. Thông thường, người khác. Chính vì vậy, trong mối quan hệ giữa hành vi sử dụng đá thường được thực hiện vào ban PNMD và bảo kê, nhóm PNMD luôn là nhóm yếu đêm và thời gian chơi đá là lâu, vì vậy, chi phí trả thế, phải phục tùng, xây dựng mối quan hệ thân cho PNMD qua đêm thường nhiều hơn. Trong thiết với bảo kê nhằm đổi lấy sự an toàn trong môi trường hợp này, PNMD không chỉ phục vụ khách trường làm việc. hàng tốt hơn mà còn kiếm được nhiều tiền hơn. Khi ma túy đá trở nên phổ biến trong nhóm bảo Thì mỗi một lần đập đá thì nó lâu. Thì ví dụ như kê, "cứ 10 bảo kê thì có 9 người chơi đá" thì hành mình đi khách bình thường thì chỉ có thể nửa tiếng, vi sử dụng đá trở nên hữu hiệu trong việc củng cố một tiếng. Nếu đi khách đập đá thì từ lúc bắt đầu mối quan hệ giữa PNMD và bảo kê của họ. Đá ngồi đập cho đến lúc kết thúc thì cũng phải là từ tối mang lại sự phấn khích, niềm vui cho nhóm sử dụng đến sáng. Đấy, thường cái tầm như bọn chị đi là cứ do gây ra ảo giác và QHTD. Do đó, tần suất PNMD đến sáng là họ đưa bọn chị 1 triệu và đấy trừ tiền đập phải QHTD với bảo kê sẽ gia tăng khi sử dụng đá. đá rồi cho 1 triệu đem về (PNMD, 28 tuổi). Bản chất của hành vi QHTD với bảo kê sử dụng đá Nhiều PNMD trong nghiên cứu nói rằng họ không phải là hành nghề mà là "giúp cho công việc được khách hàng mời sử dụng lần đầu. Trong nhiều hành nghề mại dâm được thuận lợi hơn". Bên cạnh trường hợp, PNMD nhà hàng được khách hàng của lợi ích từ việc sử dụng đá và QHTD với bảo kê, họ mời sử dụng đá. Qua phỏng vấn cho thấy, những PNMD phải đối mặt với nhiều nguy cơ sức khỏe, khách hàng này thường là giới trẻ. đặc biệt là tình dục không an toàn. Trong trường hợp Cái đối tượng họ sử dụng đá theo kiểu đó ý, tức này, khả năng thương thuyết về tình dục an toàn là là khách hàng mời những người nhân viên sử dụng ý khó khăn giữa PNMD và bảo kê do vị trí thấp, mang thì thường thường họ là những giới trẻ. Họ trẻ, họ có tính "phục tùng" trong mối quan hẹ này. Hơn nữa, tiền sau đó thì họ có thể thuê một chỗ nào đó rồi rủ nguy cơ về tình dục càng tăng lên khi hành vi tình các bạn đến chơi cùng. Cũng có thể là họ muốn có dục dưới tác dụng của đá chắc chắn diễn ra trong những cái cảm giác như là sau khi họ sử dụng xong trạng thái bị kích thích, ảo giác. họ QHTD luôn thì thường thường là giới trẻ thôi chứ Sử dụng đá nhằm nâng cao chất lượng thực ra những người họ ví dụ gọi như là đại gia mà phục vụ và duy trì khách hàng đã già rồi thì thường họ không sử dụng như thế đâu (PNMD, 38 tuổi). Sử dụng đá có một vai trò quan trọng trong hành nghề mại dâm, đó là PNMD sử dụng đá có thể chiều Thường khách hàng có sử dụng đá sẽ gọi PNMD khách, phục vụ khách hàng tốt hơn. Khách hàng sử đến sử dụng cùng. Những PNMD này thường không dụng đá thường muốn sử dụng đá và sau đó là có phải người lạ mà phải là người quen biết dẫn dắt tới. QHTD với PNMD có sử dụng đá. Trong trường hợp Rõ ràng là, đặc điểm bất hợp pháp của hành vi sử được mời sử dụng đá cùng khách hàng, PNMD dụng đá và mại dâm khiến khách hàng sử dụng đá thường không phải chi trả cho khoản tiền mua đá. lo sợ bị báo công an khi họ sử dụng loại ma túy này Thay vào đó, PNMD sẽ đáp ứng nhu cầu "xả đá" với người lạ. Để đảm bảo an toàn cho bản thân, của khách hàng - quan hệ tình dục liên tục dưới tác khách hàng thường lựa chọn những PNMD mà họ dụng của đá, từ đó giúp khách hàng đạt được độ quen biết để cùng sử dụng đá và đáp ứng nhu cầu hưng phấn cao khi sử dụng đá và quan hệ tình dục. tình dục của họ. Hơn nữa, "chơi" với người lạ "không thích" vì họ muốn có người thân, người quen Không, mình không phải trả tiền mà toàn người chia sẻ, nói chuyện sau khi sử dụng đá. Do tác dụng ta trả. Bởi vì khi người ta đã dùng đá thì người ta 38 Tạp chí Y tế Công cộng, 6.2015, Số 36
6. | TỔNG QUAN & NGHIÊN CỨU | ảo giác của đá sau khi sử dụng (thường sau một nhóm PNMD khác nhau, có những đặc điểm, quy giờ), khách hàng, những người sử dụng đá thường tắc nhóm nhất định, đòi hỏi các thành viên trong chuẩn bị trước "gái" để có QHTD sau đó vì khi sử nhóm phải tuân thủ quy tắc để được tồn tại. Văn hóa dụng rồi sẽ bị ảo giác và không biết làm gì cả. Có sử dụng đá trong nhóm PNMD bắt đầu từ việc một thể thấy là, sử dụng đá với khách hàng không chỉ vài thành viên trong nhóm sử dụng loại ma túy này làm tăng QHTD khiến chất lượng của hoạt động nhằm thỏa mãn sự "tò mò" về loại "ma túy đẳng mại dâm được tăng lên (làm khách hàng hài lòng cấp" "sành điệu" qua lời giới thiệu của bạn bè. Sau hơn) mà còn làm tăng sự gắn kết của PNMD và đó, quan niệm sử dụng đá là "sành điệu" "đẳng cấp" khách hàng của họ. Khách hàng trong trường hợp được truyền từ người này sang người khác đã hình này không chỉ là khách hàng của PNMD đơn thuần thành nên "chuẩn mực" sử dụng đá trong nhóm mà đã có sự gắn kết, quen biết với PNMD. PNMD. Điều này hoàn toàn đồng thuận với việc tác Thường bọn em không gọi PNMD lạ đến đâu chị giả Rhodes nhấn mạnh vai trò của đồng đẳng trong ạ, phải có người quen dẫn dắt, dẫn mối. Thì ít ra việc liên quan đến hành vi sử dụng ma túy của cá mình cũng biết người ta từ đâu, chứ người lạ nhỡ nó nhân là sự hình thành áp lực nhóm hoặc sự thu hút gọi công an đến nó bắt mình thì sao, đấy nó là như trong việc dùng thử các loại ma túy [9]. Thêm vào thế. Chơi đá với người quen, dễ tâm sự, quan hệ nó đó, tác giả Hopkins khẳng định do liên quan của áp cũng thích hơn đấy (khách hàng sử dụng đá, 25 lực nhóm nên các biện pháp can thiệp chỉ nhằm vào tuổi). cá nhân để giảm thiểu việc sử dụng ma túy chỉ đạt được những thành công rất hạn chế [7]. Trước bối Tóm lại, PNMD có mạng lưới quan hệ xã hội cảnh trên, các can thiệp giảm thiểu việc sử dụng ma rộng và phức tạp với nhiều đối tượng khác nhau liên túy nói chung, và đá nói riêng khi thiết kế cần tập quan đến đá, song phải kể đến các đối tượng chính trung tác động tới các yếu tố liên quan đến nhóm. là các chị em cùng hành nghề, khách hàng, bảo kê, bạn tình của họ. Vai trò của sử dụng đá với những Mặt khác, quá trình để đá trở thành văn hóa mối quan hệ này là khác nhau, song đều hướng tới nhóm cũng cho thấy sự yếu thế của PNMD trong mục đích mang lại cho PNMD tình cảm, tiền bạc và các mối quan hệ của họ. Trong nhóm PNMD, đá môi trường làm việc an toàn - những nhu cầu xã hội được PNMD sử dụng nhằm mang lại cho họ ảo chính đáng của PNMD. tưởng rằng sử dụng đá giúp họ trở nên "sành điệu hơn", "đẳng cấp hơn", để tránh tình trạng "lành quá" 4. Bàn luận hoặc bị "quê" nên "khó sống". Mặt khác, cảm nhận về giá trị bản thân, quyền lực được coi là động lực Những năm gần đây, xu hướng sử dụng đá gia giúp PNMD phản kháng lại các khách hàng bạo lực, tăng ở Đông Nam Á đặt ra nhiều thách thức cho y thương thuyết sử dụng dụng bao cao su và chăm sóc tế công cộng. Việt Nam cũng không nằm ngoại lệ. sức khỏe bản thân mình [1]. Tuy nhiên, việc sử Một số rất ít nghiên cứu gần đây cho thấy xu hướng dụng ma túy để tạo vị thế có vẻ như ảo tưởng này sử dụng đá ngày một gia tăng trong nhóm PNMD. chỉ khiến cho PNMD bị tổn thương hơn nữa trước vị Chưa có các nghiên cứu tương tự về vai trò của sử thế vừa là mại dâm, vừa là người nghiện ma túy. dụng đá trong các mối quan hệ xã hội của PNMD. Phát hiện trên, kêu gọi các can thiệp nhằm nâng cao Đá thường được sử dụng theo nhóm, từ 4 đến 6 vị thế của PNMD, giúp họ phát triển bản lĩnh và sự người. Nhóm sử dụng đá với PNMD thường là các tự tin của bản thân để có thể thực hiện các hành vi thành phần phức tạp như bảo kê, khách hàng, bạn an toàn, thay vì sử dụng đá để mang lại những ảo tình thường xuyên [11]. Do vậy, nghiên cứu này tưởng về đẳng cấp và quyền lực. được thực hiện nhằm phân tích vai trò của đá trong việc xây dựng và phát triển các mối quan hệ xã hội Trong các nhóm đối tượng khác (khách hàng, của nhóm PNMD tại Hà Nội. bạn tình, bảo kê), đá là loại ma túy có tác dụng kích thích tình dục mạnh, khiến những người sử dụng có Đặc tính bất hợp pháp, bị kì thị lên án khiến bất nhu cầu "xả đá". Với đặc điểm này, đá trở thành kì phụ nữ nào khi bước chân vào con đường mại dâm công cụ cho PNMD - những người sử dụng tình dục đều mong muốn xây dựng mối quan hệ thân thiết làm mục đích mưu sinh - duy trì và phát triển quan với những người có hoàn cảnh giống mình để được hệ xã hội của mình với các nhóm khách hàng, bảo cảm thông, chia sẻ và bảo vệ. Chính vì vậy, nhóm kê và bạn tình thường xuyên thông qua việc đáp ứng có vai trò quan trọng trong đời sống mại dâm. Mỗi Tạp chí Y tế Công cộng, 6.2015, Số 36 39
7. | TỔNG QUAN & NGHIÊN CỨU | nhu cầu quan hệ tình dục do đá gây ra của họ. Việc nhóm đối tượng này. Đồng thời, \thực hiện thêm kết nối và duy trì mối quan hệ này giúp PNMD được các nghiên cứu định lượng trên phạm vi lớn về thực bảo vệ, có công việc thuận lợi và thu nhập ổn định trạng, các yếu tố liên quan và hành vi nguy cơ hơn. Mặt khác, việc QHTD của PNMD với nhóm nhiễm HIV trong mạng lưới PNMD sử dụng đá là đối tượng còn lại này cũng giúp cho PNMD được cần thiết. Ngoài ra, những nghiên cứu tiếp theo về thỏa mãn về nhu cầu tình dục của họ dưới tác dụng chủ đề này nên tiếp cận sâu và phân tích riêng hai của đá. nhóm mại dâm nhà hàng và mại dâm đường phố để Tuy nhiên, như con dao hai lưỡi, tác dụng kích phát hiện những nguy cơ đặc thù tạo điều kiện cho thích tình dục của đá cũng khiến PNMD phải đối việc thiết kế các chương trình can thiệp hiệu quả mặt với nguy cơ nhiễm HIV cao hơn. Nhiều nghiên cho từng nhóm đối tượng. cứu trên thế giới chứng minh mối liên quan giữa PNMD có xu hướng sử dụng đá và gắn kết đá việc sử dụng đá và hành vi tình dục nguy cơ nhiễm với việc tuân thủ các quy tắc nhóm nhằm duy trì mối HIV [5, 8]. Dưới tác dụng của đá, QHTD kéo dài quan hệ với đa số thành viên PNMD khác - những trạng thái hưng phấn, ảo giác sẽ dẫn đến thiếu sự tự người có thể mang lại sự an toàn cho họ trong suốt chủ, từ đó ảnh hưởng đáng kể đến khả năng thương khoảng thời gian sống và làm công việc này. Bên thuyết, sử dụng BCS của cả PNMD và các đối tượng cạnh đó, PNMD còn sử dụng đá như một phương nam giới có QHTD với PNMD. Do vậy, việc truyền tiện để gắn kết với khách hàng, bảo kê, bạn tình thông giúp PNMD hiểu được sự tác động qua lại thường xuyên - là những người thuộc mạng lưới tình giữa việc sử dụng đá và hành vi tình dục nguy cơ dục của họ. Những mối quan hệ này mang lại cho nhiễm HIV, từ đó giúp PNMD tăng tính chủ động PNMD tình cảm, tiền và môi trường làm việc an bảo vệ bản thân và khả năng thương thuyết sử dụng toàn. Tuy nhiên, họ cũng phải đối mặt với nguy cơ BCS là rất cần thiết. nhiễm HIV qua việc quan hệ tình dục không an toàn Tương tự các nghiên cứu khác về PNMD, do thường xuyên có quan hệ tình dục trong trạng nghiên cứu này vẫn tồn tại một số hạn chế. Mặc dù, thái hưng phấn, thiếu tự chủ do đá gây ra cùng với số liệu định tính không nhằm mục đích cung cấp thiếu khả năng thương thuyết của họ. thông tin mang tính đại diện cho toàn bộ nhóm Kết quả nghiên cứu cho thấy trong các can thiệp PNMD song kết quả đã cho thấy hành vi sử dụng đá cho nhóm PNMD cần chú trọng tới yếu tố mạng không chỉ dừng ở mục đích tiền bạc, tình dục thông lưới, các mối quan hệ của PNMD. Cần có các thường, mà có ý nghĩa quan trọng trong việc duy trì chương trình can thiệp giảm cung cấp đá cũng như và phát triển các mối quan hệ mang tính xã hội để các ma túy dạng amphetamine khác. Cần có các gắn kết PNMD với mạng lưới của họ. Những mối nghiên cứu tiếp theo phân tích sự khác biệt giữa các quan hệ này mang lại cho PNMD tình cảm, tiền bạc mối quan hệ của PNMD nhà hàng và đường phố. và môi trường làm việc an toàn - những nhu cầu xã Bên cạnh đó, tăng cường nhận thức về nguy cơ hội chính đáng của một người phụ nữ yếu thế sống lây nhiễm HIV/AIDS và các bệnh lây truyền qua xa gia đình. Cái giá của những nhu cầu xã hội thiết đường tình dục khác do sử dụng đá trong nhóm yếu này là việc PNMD phải đối mặt với nhiều nguy PNMD và các nhóm sử dụng đá; tăng cường nhận cơ về sức khỏe do việc sử dụng đá và quan hệ tình thức về khả năng xảy ra hành vi QHTD, tăng cường dục không an toàn gây ra. kỹ năng thương thuyết sử dụng BCS cho PNMD và Kết quả nghiên cứu này định hướng các can mạng lưới của họ là những yếu tố then chốt. thiệp liên quan đến chủ để sử dụng đá, tình dục an toàn trong nhóm PNMD cần xem xét, thiết kế cho phù hợp với đặc điểm và các mối quan hệ xã hội của 40 Tạp chí Y tế Công cộng, 6.2015, Số 36
8. | TỔNG QUAN & NGHIÊN CỨU | Tài liệu tham khảo Cambodia. Drug and Alcohol Dependence, 2011. Tài liệu tiếng Việt 6. Couture, M., et al., High incidence of HIV&STI among young women working in the entertainment/sex industry in 1. Hồ Thị Hiền, et al., Đánh giá thực trạng, kiến thức, thái PhnomPenh, Cambodia. Sexually Transmitted Diseases, độ, thực hành liên quan đến việc sử dụng ma túy tổng hợp 2011. 38(1): p. 33-39. dạng Amphetamine và hành vi nguy cơ nhiễm HIV trong nhóm phụ nữ mại dâm tại Hà Nội. 2012. 7. Hopkins N, Peer group processes and adolescent health- related behaviour: more than 'peer group pressure. Journal 2. Ngô Đức Anh and S.A. Mccurdy, Đời sống của nữ mại of Community and Applied Social Psychology, 1994. 4: p. dâm ở Việt Nam: Các phát hiện từ một nghiên cứu định tính. 329-254. Tạp chí giới và sức khỏe tình dục, 2009. 21. 8. Maher, L., et al., Amphetamine-type stimulant use and 3. Vũ Đức Việt and Lê Minh Giang, Tiếp cận điền dã dân HIV/STI risk behaviour among young female sex workers tộc học trong nghiên cứu HIV/AIDS chia sẻ của nghiên cứu in Phnom Penh, Cambodia. International Journal of Drug viên trẻ tham gia dự án STAR. Nghiên cứu gia đình và giới, Policy, 2011. 22: p. 203-209. 2012. 22(6): p. 64 - 76. 9. Rhodes T et al, Risk factor associated with drug use: the importance of risk environment. Drugs: education, Tài liệu tiếng Anh prevention and policy, 2003. 10(4): p. 303-329. 4. Clatts MC and Sotheran JL, Challenges in research on 10. United Nations Office on Drugs and Crime (UNODC), drug and sexual risk practices of men who have sex with Amphetamine-Type Stimulants in Viet Nam: Review of the men: Applications of ethnography in HIV epidemiology and availability, use and implications for health and security. prevention. AIDS and Behaviour, 2000. 4(2): p. 167 - 179. 2012: Hanoi. 5. Couture, M.-C., et al., Correlates of amphetamine-type 11. Urada AL et al, Condom negotiations among female sex stimulant use and associations with HIV-related risks among workers in the Philippines: Environmental influences. PLoS young women engaged in sex work in Phnom Penh, ONE, 2012. 7(3). Tạp chí Y tế Công cộng, 6.2015, Số 36 41