Tình trạng rối loạn nhận thức của bệnh nhân tai biến mạch máu não

Nội dung text: Tình trạng rối loạn nhận thức của bệnh nhân tai biến mạch máu não

1. T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 4-2017 TÌNH TR ẠNG R ỐI LO ẠN NH ẬN TH ỨC C ỦA B ỆNH NHÂN TAI BI ẾN M ẠCH MÁU NÃO Nguy ễn Th ị Kim Liên*; Hà Th ị Bích Ng ọc* TÓM T ẮT Mục tiêu: đánh giá tình tr ạng r ối lo ạn nh ận th ức c ủa b ệnh nhân (BN) tai bi ến m ạch máu não (TBMMN). Đối t ượng và ph ươ ng pháp: nghiên c ứu 60 BN được ch ẩn đoán xác định là TBMMN để đánh giá tình tr ạng nh ận th ức b ằng thang điểm MoCA (Montreal cognitive assessment). Kết qu ả: tỷ l ệ r ối lo ạn nh ận th ức c ủa BN TBMMN khá cao (75%), ch ủ y ếu là r ối lo ạn nh ận th ức ở mức độ trung bình (40%) và nh ẹ (23,3%). L ĩnh v ực r ối lo ạn nh ận th ức th ường g ặp là r ối lo ạn trí nh ớ (95%), r ối lo ạn ngôn ng ữ (78,3%), r ối lo ạn kh ả n ăng th ị giác (68,3%) và r ối lo ạn độ t ập trung (58,3%). Kết lu ận: rối lo ạn nh ận th ức th ường g ặp ở BN TBMMN, trong đó hay g ặp nh ất là rối lo ạn trí nh ớ, r ối lo ạn ngôn ng ữ, r ối lo ạn th ị giác và r ối lo ạn độ t ập trung. * T ừ khóa: Tai bi ến m ạch máu não; R ối lo ạn nh ận th ức; Thang điểm MoCA. Cognitive Impairment in Patients with Stroke by the Montreal Cognitive Assessment Summary Objectives: To assess the cognitive impairment in patients with stroke. Subjects and methods: A cross-sectional study was conducted on 60 patients with stroke to assess the cognitive impairment by Montreal cognitive assessment (MoCA). Results: The rate of cognitive impairment of patients with stroke was high (75%), including mainly average cognitive impairment (40%) and mild cognitive impairment (23.3%). The common cognitive impairments were: memory (95%), language disorder (78.3%), visuo-spatial skills (68.3%) and attention (58.3%). Conclusion: The cognitive impairment frequently occurs in patients with stroke. The most common cognitive impairments are memory, language disorder, visuo-spatial skills and attention. * Key words: Stroke; Cognitive impairment; MoCA. ĐẶT V ẤN ĐỀ một trong nh ững bi ến ch ứng n ặng n ề d ẫn Tai bi ến m ạch máu não để l ại các di đến sa sút trí tu ệ ở ng ười b ệnh. B ệnh cảnh ch ứng gây phi ền ph ức cho ng ười b ệnh lâm sàng c ủa r ối lo ạn nh ận th ức th ường nh ư gi ảm kh ả n ăng v ận động, r ối lo ạn v ề gặp là: gi ảm trí nh ớ g ần do kh ả năng ghi ngôn ng ữ giao ti ếp, th ị giác, c ảm giác và nh ận kém, r ối lo ạn quá trình nh ớ, gi ảm ý th ức. Trong đó, r ối lo ạn nh ận th ức là kh ả n ăng nh ớ t ừ, gi ảm độ t ập trung và * Tr ường Đại h ọc Y Hà N ội Ng ười ph ản h ồi (Corresponding): Nguy ễn Th ị Kim Liên (lienrehab@yahoo.com) Ngày nh ận bài: 24/10/2016; Ngày ph ản bi ện đánh giá bài báo: 09/03/2017 Ngày bài báo được đă ng: 20/03/2017 114
2. T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 4-2017 chú ý, r ối lo ạn ngôn ng ữ, r ối lo ạn định 2. Ph ươ ng pháp nghiên c ứu. hướng. BN không th ể th ực hi ện được các * Thi ết k ế nghiên c ứu: nghiên c ứu mô sinh ho ạt hàng ngày nh ư t ắm, m ặc qu ần tả c ắt ngang. áo, ăn u ống, v ận động và v ệ sinh cá * Các ch ỉ s ố trong nghiên c ứu: nhân, làm cho BN không hòa nh ập được - Tên, tu ổi, gi ới, bên li ệt, tay thu ận, lo ại với gia đình và xã h ội. Vì v ậy, vi ệc phát tổn th ươ ng. hi ện s ớm BN b ị r ối lo ạn nh ận th ức để - Đánh giá tình tr ạng r ối lo ạn nh ận điều tr ị, tiên l ượng và ph ục h ồi ch ức n ăng th ức: thang điểm MoCA [3]. nh ận th ức h ết s ức quan tr ọng. Thang điểm đánh giá nh ận th ức MoCA Ở Vi ệt Nam, ch ưa có nhi ều tác gi ả gồm 8 ph ần: đánh giá th ị giác, điền tên, nghiên c ứu v ề tình tr ạng r ối lo ạn nh ận đánh giá kh ả n ăng ghi nh ớ, đánh giá độ th ức này. Vì v ậy, chúng tôi ti ến hành tập trung, ngôn ng ữ, khái quát hóa, trí nghiên c ứu đề tài nh ằm: Đánh giá tình nh ớ ng ắn h ạn, định h ướng. tr ạng r ối lo ạn nh ận th ức c ủa BN TBMMN Thang điểm được thực hi ện trong bằng thang điểm đánh giá nh ận th ức kho ảng 10 phút. T ổng điểm t ối đa c ủa MoCA. thang điểm là 30, trong đó: + 0 - 7 điểm: r ối lo ạn nh ận th ức m ức ĐỐI T ƯỢNG VÀ PH ƯƠ NG PHÁP độ n ặng. NGHIÊN C ỨU + 8 - 20 điểm: r ối lo ạn nh ận th ức m ức 1. Đối t ượng nghiên c ứu. độ trung bình. 60 BN b ị li ệt n ửa ng ười do TBMMN, + 21 - 25 điểm: r ối lo ạn nh ận th ức m ức được khám, đánh giá và ph ục h ồi ch ức độ nh ẹ. năng t ại Trung tâm Ph ục h ồi Ch ức n ăng - + ≥ 26 điểm: bình th ường. Bệnh vi ện B ạch Mai t ừ tháng 7 - 2014 * Đạo đức c ủa nghiên c ứu: nghiên c ứu đến 4 - 2015. ti ến hành t ại B ệnh vi ện B ạch Mai v ới s ự * Tiêu chu ẩn l ựa ch ọn: BN b ị TBMMN đồng ý c ủa lãnh đạo trung tâm, B ệnh lần đầu tiên, giao ti ếp được, ≥ 18 - 80 vi ện. Nghiên c ứu d ựa trên 3 nguyên t ắc tu ổi, b ị b ệnh t ừ 1 - 6 tháng, t ự nguy ện cơ b ản c ủa đạo đức là tôn tr ọng, không tham gia nghiên c ứu. gây h ại và t ạo ra s ự công b ằng cho BN. * Tiêu chu ẩn lo ại tr ừ: BN r ối lo ạn ch ức BN được gi ải thích rõ m ục đích, n ắm năng n ặng: hôn mê; r ối lo ạn ngôn ng ữ được trách nhi ệm và quy ền l ợi, t ự nguy ện nặng hay r ối lo ạn v ận ngôn ảnh h ưởng tham gia nghiên c ứu. đến vi ệc đánh giá nh ận th ức; có b ệnh lý * X ử lý s ố li ệu: theo ph ươ ng pháp tâm th ần, sa sút trí tu ệ tr ước khi b ị th ống kê mô t ả b ằng ph ần m ềm SPSS TBMMN. 16.0. 115
3. T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 4-2017 KẾT QU Ả NGHIÊN C ỨU VÀ BÀN LU ẬN 1. Đặc điểm chung c ủa nhóm nghiên c ứu. * Độ tu ổi và gi ới tính: Bảng 1: Phân b ố BN theo tu ổi và gi ới. Gi ới Tổng Độ tu ổi Nam Nữ n % n % n % ≤ 44 2 5,2 3 14,3 5 8,3 45 - 59 16 41 6 28,6 22 36,7 60 - 74 16 41 5 23,8 21 35 75 - 80 5 12,8 7 33,3 12 20 39 65 21 35 Tổng 60 100 p ( χ2) = 0,02 Trên 60 BN nghiên c ứu, ng ười cao li ệt n ửa ng ười do TBMMN có tu ổi trung tu ổi nh ất 80, tu ổi th ấp nh ất 23, tu ổi trung bình 58,6, BN n ữ chi ếm 36,4% [4]. bình 61,4. TBMMN g ặp nhi ều ở nhóm tu ổi Nghiên c ứu c ủa Jocelyn E.H g ặp TBMMN 45 - 59 (22 BN = 36,7%). Nhóm tu ổi t ừ 45 ph ần l ớn ở nam, tu ổi có liên quan m ật - 80 chi ếm 91,7%. Có 39 BN nam (65%) thi ết v ới t ỷ l ệ m ắc b ệnh, t ỷ l ệ TBMMN và 21 BN n ữ (35%), t ỷ l ệ nam/n ữ là tăng cùng v ới tu ổi và ít x ảy ra tr ước 40 1,86/1. K ết qu ả này t ươ ng đối phù h ợp tu ổi, tu ổi cao là m ột y ếu t ố nguy c ơ không với nhi ều nghiên c ứu đã công b ố: H.G.M thay đổi c ủa TBMMN [5]. Boomkamp - Koppen th ống kê trên BN * Bên li ệt và tay thu ận: Bảng 2: Phân b ố BN theo bên li ệt và tay thu ận. Tay thu ận Tổng Bên li ệt Trái Ph ải p ( χ2) n % n % n % Li ệt n ửa ng ười trái 1 1,7 26 43,3 27 45 Li ệt n ửa ng ười ph ải 0 0 33 55 33 55 0,439 Tổng 1 1,7 59 98,3 60 100 Không có s ự khác bi ệt gi ữa t ỷ l ệ BN li ệt Koppen, t ỷ l ệ BN thu ận tay ph ải 90,9% [2]. nửa ng ười trái và li ệt n ửa ng ười ph ải (p > Theo Jocelyn E.H và CS, t ỷ l ệ thu ận tay 0,05). Đa s ố BN thu ận tay ph ải (98,3%); ph ải 91,4%, t ỷ l ệ li ệt n ửa ng ười ph ải 43%, 1 BN thu ận tay trái (1,7%). Tỷ l ệ li ệt n ửa trong đó t ỷ l ệ tay thu ận li ệt 45,2% [5]. ng ười ph ải và trái t ươ ng đươ ng nhau v ới Nhìn chung, các nghiên c ứu không độ tin c ậy 95%. T ỷ l ệ li ệt tay thu ận 56,7%. khác nhau nhi ều v ề t ỷ l ệ li ệt n ửa ng ười Kết qu ả này t ươ ng t ự v ới các nghiên c ứu ph ải và trái, s ự khác nhau v ề t ỷ l ệ tay đã công b ố: Theo H.G.M Boomkamp - thu ận là do cách ch ọn m ẫu nghiên c ứu, 116
4. T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 4-2017 cỡ m ẫu và đối t ượng nghiên c ứu không do c ỡ m ẫu c ủa chúng tôi ch ưa đủ l ớn gi ống nhau. ho ặc do cách ch ọn đối t ượng nghiên c ứu * Lo ại t ổn th ươ ng: 31/60 BN TBMMN b ị và th ời gian nghiên c ứu ảnh h ưởng đến t ỷ nh ồi máu não (51,7%). T ỷ l ệ BN ch ảy máu lệ này. Tuy nhiên, để có b ằng ch ứng xác não 48,3%. Theo Jocelyn E.H, nh ồi máu định c ần làm thêm các nghiên c ứu v ới não chi ếm 65,4% [5]. S ự khác bi ệt này là mẫu l ớn h ơn và tr ải r ộng nhi ều l ứa tu ổi. 2. Tình tr ạng r ối lo ạn nh ận th ức c ủa BN TBMMN. * T ỷ l ệ r ối lo ạn nh ận th ức c ủa BN TBMMN: Bảng 3: Rối lo ạn nh ận th ức Không r ối lo ạn nh ận th ức Tổng Lo ại t ổn th ươ ng n % n % n % Nh ồi máu não 23 38,3 8 13,3 31 51,6 Ch ảy máu não 22 36,7 7 11,7 29 48,4 Tổng 45 75 15 25 60 100 45 BN (75%) b ị r ối lo ạn nh ận th ức sau nhau. Ngoài ra, đây là trung tâm đầu TBMMN, trong đó 38,3% BN r ối lo ạn ngành v ề ph ục h ồi ch ức n ăng nên BN nh ận th ức sau nh ồi máu não và 36,7% nặng được chuy ển t ới điều tr ị, nh ững BN BN r ối lo ạn nh ận th ức sau ch ảy máu não. không có r ối lo ạn nh ận th ức được chuy ển Theo Lisman, t ỷ l ệ r ối lo ạn nh ận th ức sau về tuy ến d ưới. Nh ưng có th ể th ấy, t ỷ l ệ TBMMN là 65% [6]. Nguy ễn V ăn Quý rối lo ạn nh ận th ức sau TBMMN khá cao. nghiên c ứu trên 85 BN TBMMN t ại B ệnh Do v ậy, r ối lo ạn nh ận th ức là v ấn đề c ần vi ện Nhân dân 115 và B ệnh vi ện Quân y được quan tâm để phát hi ện, điều tr ị và 175 t ừ tháng 9 - 2009 đến 4 - 2010 th ấy ph ục h ồi ch ức n ăng nh ận th ức s ớm, tránh tỷ l ệ r ối lo ạn nh ận th ức sau TBMMN là làm ảnh h ưởng đến hi ệu qu ả c ủa quá 57,6% [1]. trình v ật lý tr ị li ệu c ũng nh ư làm gi ảm ch ất Nghiên c ứu c ủa chúng tôi có t ỷ l ệ r ối lượng s ống c ủa BN. lo ạn nh ận th ức cao h ơn các tác gi ả là do * M ức độ r ối lo ạn nh ận th ức c ủa BN đối t ượng nghiên c ứu ho ặc c ỡ m ẫu khác TBMMN: Bảng 4: Mức độ Bình th ường Nh ẹ Trung bình N ặ ng ≥ 26 điểm 21 - 25 điểm 8 - 20 điểm 0 - 7 điểm Lo ại t ổn th ươ ng n % n % n % n % Nh ồi máu não 8 13,3 8 13,3 11 18,3 4 6,7 Ch ảy máu não 7 11,7 6 10 13 21,7 3 5 Tổng 15 25 14 23,3 24 40 7 11,7 23,3% BN r ối lo ạn nh ận th ức m ức độ nh ẹ; 40% BN ở m ức độ trung bình; 11,7% mức độ n ặng và 25% không có r ối lo ạn nh ận th ức. 117
5. T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 4-2017 * Đặc điểm r ối lo ạn các l ĩnh v ực nh ận th ức: Bi ểu đồ 1: Đặc điểm các l ĩnh v ực r ối lo ạn nh ận th ức. Các l ĩnh v ực nh ận th ức b ị r ối lo ạn thang điểm đánh giá tâm th ần t ối thi ểu, th ường g ặp là r ối lo ạn trí nh ớ (95%), r ối trong khi chúng tôi s ử d ụng thang điểm lo ạn ngôn ng ữ (78,3%), r ối lo ạn kh ả n ăng đánh giá nh ận th ức MoCA, thang điểm th ị giác (68,3%), r ối lo ạn t ập trung này nh ạy h ơn trong vi ệc phát hi ện r ối lo ạn (58,3%), r ối lo ạn khái quát hóa, tr ừu nh ận th ức nh ẹ, đánh giá toàn di ện các tượng (38,3%) và r ối lo ạn định h ướng lĩnh v ực r ối lo ạn nh ận th ức và cung c ấp (31,7%). thông tin lâm sàng h ữu ích h ơn so v ới Theo Nguy ễn V ăn Quý, các l ĩnh v ực MMSE [6, 7]. rối lo ạn nh ận th ức sau TBMMN th ường KẾT LU ẬN gặp là r ối lo ạn th ị giác không gian, tr ừu tượng, khái quát hóa, độ t ập trung và trí Qua nghiên c ứu tình tr ạng r ối lo ạn nh ớ [1]. Nghiên c ứu c ủa Tr ần Th ị Lý nh ận th ức c ủa 60 BN TBMMN b ằng thang Thanh trên 30 BN b ị r ối lo ạn nh ận th ức điểm đánh giá nh ận th ức MoCA t ại Trung sau TBMMN b ằng thang điểm đánh giá tâm Ph ục h ồi Ch ức n ăng, B ệnh vi ện B ạch tâm th ần t ối thi ểu, 100% BN có r ối lo ạn trí Mai t ừ tháng 7 - 2014 đến 4 - 2015, nh ớ, 60% r ối lo ạn ngôn ng ữ; 66,67% r ối chúng tôi rút ra các k ết lu ận: lo ạn tr ừu t ượng; 56,67% r ối lo ạn định - T ỷ l ệ r ối lo ạn nh ận th ức c ủa BN hướng; 33,3% r ối lo ạn v ề chú ý [2]. TBMMN cao (75%), trong đó ch ủ y ếu r ối Kết qu ả nghiên c ứu c ủa chúng tôi có lo ạn nh ận th ức trung bình (40%) và nh ẹ sự khác bi ệt v ề các l ĩnh v ực nh ận th ức b ị (23,3). rối lo ạn c ũng nh ư t ỷ l ệ các l ĩnh v ực so v ới - L ĩnh v ực r ối lo ạn nh ận th ức th ường các tác gi ả. S ự khác bi ệt này là do cách gặp là r ối lo ạn trí nh ớ (95%), r ối lo ạn ch ọn đối t ượng, th ời gian nghiên c ứu, c ỡ ngôn ng ữ (78,3), r ối lo ạn kh ả n ăng th ị mẫu và đặc bi ệt là thang đánh giá khác giác (68,3%), r ối lo ạn độ t ập trung nhau. Tr ần Th ị Lý Thanh (2014) s ử d ụng (58,3%). 118
6. T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 4-2017 TÀI LI ỆU THAM KHẢ O relationship with impairment and disability. Clinical Rehabiltation . 2005, 19, pp.552-559. 1. Nguy ễn V ăn Quý. Khả o sát vai trò củ a 5. Jocelyn E.H, Janice J.Eng. Individuals MoCA test trong t ầm soát suy giả m nh ận th ức with the dominant hand affected following do mạ ch máu não ở BN sau đột qu ỵ c ấp. stroke demonstrate less impairment than Bệnh vi ện Quân y 175 . TP. Hồ Chí Minh. 2010. those with the nondominant hand affected. 2. Tr ần Thị Lý Thanh. B ước đầu đánh giá Neuro Rehabilitation and Neural Repair. 2006, hi ệu quả củ a hoạ t động trị li ệu trên BN suy 20 (3), pp.380-389. giả m nh ận th ức sau TBMMN tạ i Khoa Phụ c 6. Lisman W.A. Organic psychiatry - the hồi Ch ức n ăng, B ệnh vi ện C Đà N ẵng. Tạ p psychological consequences of cerebral chí Y họ c Th ực hành. 2014, 96, tr.96-100. disorder. Oxford Blackwell Scientific Publications. 1987, pp.319-369. 3. Nasreddine Z.S. The montreal cognitive 7. Arun Aggarwal, Emma Kean. Comparison assessment, MoCA: A brief screening tool for of the folstein mini mental state examination mild cognitive impairment. J Am Geriatr Soc. (MMSE) to the montreal cognitive assessment 2005, 53, pp.695-699. (MoCA) as a cognitive screening tool in an 4. H.G.M Boomkamp - Koppen. Posttroke inpatient rehabilitation setting. Neuroscience hand swelling and oedema: prevalence and & Medicine. 2010, 1, pp.39-42. 119