Thực trạng kiến thức và thực hành về tuân thủ điều trị của người bệnh lao tại bệnh viện lao và bệnh phổi tỉnh Nam Định năm 2016

Nội dung text: Thực trạng kiến thức và thực hành về tuân thủ điều trị của người bệnh lao tại bệnh viện lao và bệnh phổi tỉnh Nam Định năm 2016

1. TẠP CHÍ Y DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 3-2018 THỰC TRẠNG KIẾN THỨC VÀ THỰC HÀNH VỀ TUÂN THỦ ĐIỀU TRỊ CỦA NGƢỜI BỆNH LAO TẠI BỆNH VIỆN LAO VÀ BỆNH PHỔI TỈNH NAM ĐỊNH NĂM 2016 Vũ Văn Thành*; Nguyễn Thị Khánh* TÓM TẮT Mục tiêu: mô tả thực trạng kiến thức và thực hành về tuân thủ điều trị của người bệnh lao đang điều trị giai đoạn củng cố tại Bệnh viện Lao và Bệnh phổi tỉnh Nam Định năm 2016. Đối tượng và phương pháp: sử dụng phương pháp nghiên cứu mô tả cắt ngang, phỏng vấn trực tiếp 55 người bệnh lao đang điều trị giai đoạn củng cố tại Khoa Khám bệnh, bằng bộ công cụ được chuẩn bị trước. Kết quả: tỷ lệ người bệnh hiểu biết đầy đủ 4 nguyên tắc điều trị lao là 12,7%; trong đó, 38,2% người bệnh biết về nguyên tắc uống thuốc đúng cách và 49,1% người bệnh biết nguyên tắc uống đủ thời gian. Tỷ lệ người bệnh thực hành đúng về nguyên tắc uống thuốc đúng cách là 41,8% và thực hành uống thuốc đều đặn 63,6%. Kết luận: thực trạng kiến thức và thực hành về tuân thủ điều trị của người bệnh lao giai đoạn củng cố tại Bệnh viện Lao và Bệnh phổi Nam Định năm 2016 chưa tốt. * Từ khóa: Bệnh lao; Kiến thức; Thực hành; Tuân thủ điều trị. The Current Knowledge and Practice of Treament Adherence among Tuberculosis Patients at Namdinh Tuberculosis and Lung Disease Hospital in the Year 2016 Summary Objectives: To describe the current knowledge and practice of treatment adherence among tuberculosis patient intensive treatment of Namdinh Tuberculosis and Lung disease Hospital in the year 2016. Subjects and methods: Cross-sectional study, questionnaire was conducted on tuberculosis patient intensive treatment, the name of patients was listed on the out-patient documents in Out-patient Department of the Namdinh Tuberculosis and Lung disease Hospital. Results: The proportion of patients fully understanding four treatment tuberculosis principles was 12.7%, in which only 38.2% of patients knew about the principle of taking right the medicine and 49.1% of patients knew principle of talking medicine right time. The proportion of patients who practice correctly the principle of taking right the medicine was 41.8% and the practice of taking regular medicine was 63.6%. Conclusions: The current of knowledge and practice of adherence treatment among tuberculosis patients at Namdinh Tuberculosis and Lung disease Hospital in the year 2016 was inadequacy. * Keywords: Tuberculosis; Knowledge; Practice; Treament adherence. * Trường Đại học Điều dưỡng Nam Định Người phản hồi (Corresponding): Vũ Văn Thành (vuthanhdhdd@gmail.com) Ngày nhận bài: 10/12/2017; Ngày phản biện đánh giá bài báo: 18/01/2018 Ngày bài báo được đăng: 09/03/2018 32
2. TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 3-2018 ĐẶT VẤN ĐỀ Chương trình Chống lao Quốc gia (DOTS) đã và đang hình thành mạng lưới chống Trong những năm gần đây, vấn đề tuân lao rộng khắp trong toàn quốc [1]. thủ của người bệnh nhận được sự quan tâm của các nhà cung cấp dịch vụ y tế, Nam Định là tỉnh đặc trưng cho vùng chủ yếu do thực tế là hiệu quả áp dụng đồng bằng nam sông Hồng, có tỷ lệ mắc các biện pháp điều trị bệnh mạn tính lao khá cao. Năm 2015 đã phát hiện không thể thực hiện được nếu người 1.951 trường hợp, riêng lao phổi AFB (+) bệnh không tuân thủ điều trị. Trong điều được phát hiện là 1.116 trường hợp. trị bệnh lao, việc tuân thủ được giải quyết Trong số người bệnh lao phổi AFB (+), tích cực, sẽ cải thiện đáng kể tỷ lệ điều trị 862 trường hợp (91,4%) được điều trị thành công cho người bệnh [6]. Ngược lại, khỏi, số người bệnh bỏ điều trị là 16 và không tuân thủ điều trị bệnh lao có thể dẫn thất bại điều trị 3. Tại Bệnh viện Lao và đến kéo dài thời gian lây nhiễm, tái phát, Bệnh phổi tỉnh Nam Định, trong năm 2015 xuất hiện kháng thuốc, tăng tỷ lệ mắc đã điều trị khỏi cho 193 trường hợp lao bệnh và tử vong [2]. Vấn đề cấp thiết nhất phổi AFB (+), 5 người bệnh bỏ điều trị. trong điều trị lao đó là tỷ lệ người bệnh Mặc dù số người bệnh phát hiện có xu không tuân thủ điều trị vẫn rất cao. hướng giảm, nhưng tỷ lệ lao kháng thuốc Theo Nwankwo (2015) [8], 50% người được phát hiện lại tăng. Năm 2014 có bệnh lao không tuân thủ điều trị. Nghiên 32 trường hợp lao kháng thuốc, đến năm cứu tại Việt Nam của Nguyễn Xuân Tình 2015, bệnh viện đã phát hiện và điều trị (2013) [6], tỷ lệ người bệnh không tuân lao kháng thuốc cho 58 trường hợp. thủ tất cả nguyên tắc điều trị là 63,6%. Xuất phát từ thực tế trên, chúng tôi Hậu quả là tỷ lệ vi khuẩn lao kháng thuốc tiến hành đề tài này nhằm: Mô tả thực ngày càng tăng. Trong năm 2015, ước tính trạng kiến thức và thực hành về tuân thủ có 3,3% ca lao kháng thuốc mới, tương điều trị của người bệnh lao đang điều trị đương khoảng 480.000 trường hợp, giai đoạn củng cố tại Bệnh viện Lao và 20% ca được điều trị trước đây có kháng Bệnh phổi tỉnh Nam Định năm 2016. thuốc trên toàn thế giới và khoảng 190.000 ca tử vong do vi khuẩn kháng ĐỐI TƢỢNG VÀ PHƢƠNG PHÁP thuốc chống lao [8]. NGHIÊN CỨU Việt Nam đứng thứ 12 trong số 22 nước 1. Đối tƣợng nghiên cứu. có gánh nặng bệnh lao cao trên toàn cầu - Tiêu chuẩn lựa chọn: người mắc lao và đứng thứ 14 trong số 27 nước có gánh nặng bệnh lao kháng thuốc cao trên thế ≥ 18 tuổi đang điều trị lao giai đoạn củng giới [4]. Công tác chống lao ở nước ta cố và đồng ý tham gia nghiên cứu được chính phủ xác định là một trong - Tiêu chuẩn loại trừ: người bệnh đồng những Chương trình mục tiêu Quốc gia nhiễm lao và HIV, người bệnh lao kèm phòng chống các bệnh dịch nguy hiểm. theo các bệnh cấp tính khác, người bệnh Từ 1997 đến nay, thực hiện Chiến lược không có khả năng giao tiếp. 33
3. TẠP CHÍ Y DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 3-2018 * Thời gian và địa điểm nghiên cứu: + Bước 3: điều tra viên sẽ đánh giá Thời gian: từ tháng 4 - 2016 đến ki ế n thức và thực hành tuân thủ điều trị 10 - 2016. của người bệnh bằng phương pháp phỏng Địa điểm: Khoa Khám bệnh, Bệnh viện vấn trực tiếp, thông qua phiếu khảo sát Lao và Bệnh phổi tỉnh Nam Định. chuẩn bị trước tại phòng tư vấn khoa khám bệnh hoặc tại nhà người bệnh. 2. Phƣơng pháp nghiên cứu. * Tiêu chuẩn đánh giá: * Thiết kế nghiên cứu: - Đánh giá kiến thức của người bệnh Sử dụng phương pháp nghiên cứu mô lao về các nguyên tắc điều trị: đánh giá tả cắt ngang. kiến thức gồm 11 câu hỏi, mỗi câu trả lời * Mẫu và phương pháp chọn mẫu: đúng được 1 điểm, sai hoặc không biết Sử dụng phương pháp chọn mẫu toàn 0 điểm. Kiến thức tốt khi số điểm ≥ 10 bộ những người bệnh đủ tiêu chuẩn tham điểm, kiến thức chưa tốt khi số điểm gia nghiên cứu từ 4 - 2016 đến 10 - 2016. < 10 điểm. Tổng số đối tượng đủ tiêu chuẩn tham gia - Đánh giá thực hành tuân thủ đúng nghiên cứu là 55 người bệnh mắc lao điều 3 nguyên tắc điều trị: gồm 5 câu hỏi 1 lựa trị giai đoạn củng cố, đang được quản lý chọn, mỗi câu thực hành đúng được điều trị tại Khoa Khám bệnh, Bệnh viện 1 điểm, sai 0 điểm. Nếu được 5 điểm, Lao và Bệnh phổi tỉnh Nam Định. tuân thủ đúng, dưới 5 điểm tuân thủ * Công cụ và phương pháp thu thập chưa đúng. số liệu: - Xác định trả lời đúng/không đúng Công cụ thu thập số liệu: xây dựng dựa trên các nguyên tắc điều trị bệnh lao phiếu khảo sát trên cơ sở “Tài liệu hướng trong tài liệu chính thống trong và ngoài dẫn chẩn đoán, phòng và điều trị bệnh nước gồm: Tài liệu Hướng dẫn chẩn lao” của Bộ Y tế ban hành năm 2015 [1] đoán, điều trị và dự phòng bệnh lao của và tham khảo nghiên cứu của Uông Thị Mai Loan [4]. Bộ Y tế [1]; Bệnh lao mọi người cần biết của Chương trình Chống lao Quốc gia Các bước thực hiện nghiên cứu: 2011; Hướng dẫn Điều trị bệnh Lao của + Bước 1: lựa chọn người bệnh đủ tiêu Tổ chức Y tế Thế giới. chuẩn đưa vào nghiên cứu. * Quản lý, xử lý và phân tích số liệu: + Bước 2: giới thiệu mục đích, ý nghĩa, phương pháp và quyền lợi của người Số liệu sau khi được thu thập được làm tham gia vào nghiên cứu. Nếu đồng ý, sạch và nhập bằng phần mềm Epidata người bệnh ký vào bản đồng thuận và 3.1. Quá trình nhập liệu được nhập 2 lần được phổ biến về hình thức tham gia riêng biệt bằng 2 người khác nhau, sau nghiên cứu, sau đó hướng dẫn về cách đó so sánh giữa 2 bản số liệu để tìm ra trả lời các thông tin trong phiếu khảo sát. những sai sót và sửa chữa. Các số liệu 34
4. TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 3-2018 được xử lý bằng phần mềm SPSS trước Bảng 1: Mức độ hiểu biết các nguyên khi đưa vào phân tích. Sử dụng tần số, tắc điều trị (NTĐT) (n = 55). tỷ lệ phần trăm và bảng để tóm tắt các Mức độ hiểu biết các NTĐT n Tỷ lệ (%) biến số. Biết 4 nguyên tắc 7 12,7 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU Biết 3 nguyên tắc 16 29,1 * Đặc điểm chung của đối tượng Biết 2 nguyên tắc 18 32,7 nghiên cứu (n = 55): Biết 1 nguyên tắc 10 18,2 - Nhóm tuổi: Không biết nguyên tắc nào 4 7,3 18 - 29 tuổi: 12 BN (21,8%); 30 - 49 tuổi: 19 BN (34,5%); 50 - 59 tuổi: 10 BN (18,2%); Tổng số 55 100 ≥ 60: 14 BN (25,4%). Nghiên cứu của chúng tôi, tỷ lệ người bệnh trong độ tuổi Bảng 2: Mức độ hiểu biết từng nguyên lao động (từ 18 - 59 tuổi) chiếm 74,6%, tắc điều trị (n = 55). tương đương với kết quả của Nguyễn Mức độ hiểu biết các NTĐT n Tỷ lệ (%) Đăng Trường [7]. 36/55 người (65,5%) bệnh tham gia nghiên cứu chẩn đoán mắc Uống thuốc đúng liều 44 80 lao phổi. Uống thuốc đều đặn 44 80 - Giới tính: Uống thuốc đúng cách 21 38,2 Nam: 36 BN (65,5%); nữ: 19 BN (35,5%), Uống thuốc đủ thời gian 27 49,1 phù hợp với kết quả của Hoàng Hà (2014) tại Thái Nguyên, nam chiếm 64,29%. Tỷ lệ người bệnh biết nguyên tắc uống - Tình trạng mắc bệnh: đúng liều và đều đặn đạt 80%. Kết quả Lần đầu: 47 BN (85,5%); tái phát: 8 BN của Nguyễn Xuân Tình [6]: đúng liều 88,1%, (14,5%). đều đặn 77,5%, đúng cách 83,4%, đủ thời - Thể mắc bệnh: lao phổi: 36 BN (65,5%); gian 71,5%. Qua so sánh chúng tôi thấy lao ngoài phổi: 19 BN (35,5%). Kết quả kết quả này so với nghiên cứu trước đây này tương đối phù hợp với nghiên cứu có nguyên tắc đạt tỷ lệ thấp hơn, có nguyên của Nguyễn Kim Quy (2011) tại quận tắc đạt tỷ lệ cao hơn, nhưng nhìn chung quận Hoàn Kiếm, Thành phố Hà Nội, tỷ lệ hiểu biết về từng nguyên tắc vẫn còn thấp. người bệnh lao phổi là 70,9%. * Kiến thức về tác hại của việc không - Tình hình kinh tế: tuân thủ điều trị (n = 55): Nghèo: 11 BN (20%); không nghèo: Tỷ lệ kháng thuốc được người bệnh 44 BN (80%), phù hợp với nghiên cứu của trả lời đúng cao nhất với 31 BN (56,4%); Uông Thị Mai Loan [4] tại Hà Nội, tỷ lệ tác hại “bệnh không khỏi, nặng lên”: hộ nghèo chiếm 23,6% 12 BN (21,8%), có để lại di chứng hoặc 35
5. TẠP CHÍ Y DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 3-2018 tử vong 5 BN (9,1%); chỉ có 5,5% người Bảng 4: Mức độ kiến thức và thực hành cho rằng không tuân thủ điều trị sẽ tiếp của người bệnh về tuân thủ điều trị. tục trở thành nguồn lây cho người khác. Số lƣợng T ỷ lệ Nội dung Bảng 3: Mức độ thực hành đúng từng (n = 55) (%) NTĐT (n = 55). Kiến thức Đạt 16 29,1 Thực hành tuân thủ n Tỷ lệ (%) điều trị Không đạt 39 70,9 Uống thuốc đúng liều 51 92,7 Thực hành Uống thuốc đều đặn 35 63,6 Đúng 15 27,3 Uống thuốc đúng cách: 23 41,8 Chưa đúng 40 72,7 Uống đúng 1 lần/1 ngày 54 98,2 29,1% người bệnh có kiến thức đạt. Uống trước khi ăn 1 giờ 29 52,7 hoặc sau khi ăn 2 giờ Trong nghiên cứu của Nwankwo, tỷ lệ người bệnh có kiến thức tốt 59,9%, Uống tất cả các liều thuốc cùng một khoảng thời gian 36 65,5 41,1% người bệnh có kiến thức chưa tốt; nhất định trong ngày đó là những người vô gia cư, bệnh lao kết Trong 3 nguyên tắc, nguyên tắc đúng hợp với HIV và tù nhân [8]. So với nghiên liều đạt tỷ lệ cao nhất (92,7%). 63,6% cứu của Nwankwo (2015), nghiên cứu người bệnh uống thuốc đều đặn, không của chúng tôi có tỷ lệ thấp hơn. Điều này bỏ thuốc một ngày nào. Trong nguyên tắc có thể giải thích, do khác biệt về sự phát uống thuốc đúng cách, tiêu chí uống thuốc triển giữa các vùng miền nên việc tiếp cận lao chỉ 1 lần/1 ngày đạt 98,2%. Nghiên cứu truyền thông khác nhau, dẫn đến mức độ này cho thấy 41,8% uống thuốc đúng cách kiến thức của từng đối tượng trong các tức là thực hiện uống thuốc một lần duy nghiên cứu cũng khác nhau. Tỷ lệ người nhất trong ngày vào một thời điểm nhất thực hành đúng các nguyên tắc điều trị định và xa bữa ăn. Theo Nguyễn Xuân Tình 27,3%. Kết quả của chúng tôi tương tự [6], tỷ lệ người bệnh uống thuốc đúng với nghiên cứu của Nguyễn Xuân Tình [6] cách đạt 64,6%. Xem xét từ tỷ lệ hiểu biết là 36,4%, của Dương Đình Đức [2] là 35,7%. về nguyên tắc uống thuốc đúng cách, nghiên cứu của chúng tôi chỉ có 38,2%, KẾT LUẬN thấp hơn nhiều so với các nghiên cứu Thực trạng kiến thức và thực hành về trước đây. Thiếu hiểu biết về kiến thức tuân thủ điều trị của người mắc bệnh lao dẫn đến tỷ lệ thực hành nguyên tắc này đang điều trị giai đoạn củng cố chưa tốt: rất thấp. Do đó, chương trình can thiệp giáo dục sức khỏe cần tập trung hơn về - Tỷ lệ người bệnh hiểu biết đầy đủ giáo dục nguyên tắc uống thuốc đúng cách 04 nguyên tắc điều trị chỉ chiếm 12,7%. cho người bệnh. Trong đó, 38,2% người bệnh biết nguyên tắc 36
6. TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 3-2018 uống thuốc đúng cách và 49,1% người bệnh 4. Uông Thị Mai Loan, Hồ Thị Hiền, Lưu biết nguyên tắc uống thuốc đủ thời gian. Thi Liên. Thực trạng tuân thủ các nguyên tắc điều trị của bệnh nhân lao phổi tại Phòng - Tỷ lệ người bệnh thực hành về nguyên Khám ngoại trú, Quận Hai Bà Trưng năm 2009. tắc điều trị sai chiếm 72,7%; trong đó, Tạp chí Y học Thực hành. 2009, tr.23. 50,9% người bệnh thực hành sai nguyên 5. Nguyễn Kim Quy. Đánh giá việc thực tắc uống thuốc đúng cách. hiện quy trình phát hiện, quản lý, điều trị bệnh nhân lao trên địa bàn Quận Hoàn Kiếm năm KHUYẾN NGHỊ 2011. Tạp chí Lao và Bệnh phổi. 2011, 11, Thường xuyên giáo dục sức khỏe kiến tr.37. thức về tuân thủ điều trị lao; đặc biệt 6. Nguyễn Xuân Tình. Thực trạng tuân thủ nguyên tắc uống thuốc đều đặn và đúng điều trị của bệnh nhân lao và một số yếu tố cách cho người bệnh lao giai đoạn củng cố. liên quan tại phòng khám ngoại trú Bệnh viện Lao và Bệnh phổi Bắc Giang. Luận văn Thạc sỹ Quản lý Bệnh viện. Trường Đại học Y tế TÀI LIỆU THAM KHẢO Công cộng. 2013. 1. Bộ Y tế. Tài liệu Hướng dẫn chẩn đoán, 7. Nguyễn Đăng Trường. Đánh giá việc điều trị và dự phòng bệnh lao. 2015. tuân thủ điều trị lao tại cộng đồng huyện Thanh Trì năm 2009. Luận văn Thạc sỹ Y tế 2. Dương Đình Đức. Vấn đề tuân thủ điều Công cộng. Trường Đại học Y tế Công cộng. trị của bệnh nhân lao tại tỉnh Lai Châu qua 2010. khảo sát 2009. Tạp chí Lao và Bệnh phổi. 8. Nwankwo M.C. Evaluation of knowledge, 2009, 9, tr.44-47. attitude and practices of tuberculosis diagnosed 3. Hoàng Hà. Khảo sát một số phản ứng patients in Rwanda towards tuberculosis có hại của streptomycin trong điều trị bệnh Infection. Case of tuberculosis iagnosed nhân lao tại Bệnh viện Lao và bệnh Phổi Thái patients in Kigali urban and rural health Nguyên. Tạp chí Lao và Bệnh phổi. 2014, 16, facilities. International Journal of Scientific and tr.13. Research Publications. 2015. 37