Thành tựu 20 năm ghép tạng tại bệnh viện 103, học viện quân y

Nội dung text: Thành tựu 20 năm ghép tạng tại bệnh viện 103, học viện quân y

1. TẠP CHÍ Y - DƯỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ CHUYÊN ĐỀ GHÉP TẠNG - 2012 THÀNH TỰU 20 NĂM GHÉP TẠNG TẠI BỆNH VIỆN 103, HỌC VIỆN QUÂN Y Lê Thế Trung*; Phạm Gia Khánh*; Nguyễn Tiến Bình*; Hoàng Văn Lương* Hoàng Mạnh An**; Lê Trung Hải*; Đỗ Quyết** và CS TÓM TẮT Những trường hợp ghép tạng đầu tiên ở Việt Nam (ghép thận năm 1992, ghép gan năm 2004 và ghép tim năm 2010) đã được thực hiện thành công tại Bệnh viện 103, Học viện Quân y. Có được những thành công đó là nhờ có quyết tâm của Ngành Y tế, quá trình nghiên cứu, học tập và chuẩn bị chu đáo, sự kết hợp quân - dân y, đoàn kết hợp tác trong nước và quốc tế. Trong những năm gần đây, công tác ghép tạng tại Bệnh viện 103 đã có những bước phát triển vượt bậc với kết quả rất đáng khích lệ. Trong thời gian tới sẽ tiếp tục đẩy mạnh các nguồn cho tạng, thực hiện lấy ghép đa tạng từ bệnh nhân (BN) chết não và nghiên cứu ghép tụy - thận kết hợp. * Từ khóa: Ghép tạng; Ghép thận; Ghép gan; Ghép tim. ACHIEVEMENTS ON ORGAN TRANSPLANTATION IN 103 HOSPITAL, MILITARY MEDICAL UNIVERSITY SUMMARY The first organ transplantations (Tx) in Vietnam (kidney Tx in 1992, liver Tx in 2004 and heart Tx in 2010) were successfully performed in 103 Hospital, Military Medical University. These successes thanks to the determination of Ministry of Health, the perfect studies and prepairation, the combination between civilian and military medicine, the domestic and international cooperation. In recent years, the organ transplantation in 103 Hospital has been remarkable improved with promising results. In the near future, increasing of organ donation, multiple organs Tx from brain dead patients and simultaneous pancreas and kidney Tx will be performed and developed. * Key words: Organ transplantation; Kidney transplantation; Liver transplantation; Heart transplantation. ĐẶT VẤN ĐỀ bị bệnh lý tạng giai đoạn cuối đã điều trị nhiều biện pháp nhưng không kết quả. Như Ghép tạng là một thành tựu lớn của y vậy, đối với những BN này, ghép tạng là học thế giới và là niềm mơ ước bao lâu nay biện pháp duy nhất và cuối cùng để điều trị, của Ngành Ngoại khoa Việt Nam. Mục đích giúp mang lại nhiều lợi ích cho người bệnh, của ghép tạng nhằm cứu sống người bệnh nhất là chất lượng cuộc sống. * Học viện Quân y ** Bệnh viện 103 Phản biện khoa học: GS. TS. Nguyễn Văn Mùi PGS. TS. Hoàng Trung Vinh 15
2. TẠP CHÍ Y - DƯỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ CHUYÊN ĐỀ GHÉP TẠNG - 2012 Trên thế giới, những nghiên cứu về ghép thận đã được triển khai (Chủ nhiệm ghép tạng đã được tiến hành lần đầu tiên đề tài: GS. TSKH. Phạm Mạnh Hùng). Tiếp vào đầu thế kỷ XX, sau đó đã thực hiện theo là nhiều đề tài cấp Nhà nước về thành công ghép thận (1954), ghép gan nghiên cứu ứng dụng công nghệ tiên tiến (1963), ghép tim (1967) và nhiều tạng khác. phục vụ ghép tạng ở Việt Nam và nghiên Tại Việt Nam, vào đầu những năm 1960, cứu một số vấn đề về ghép gan để thực GS Tôn Thất Tùng đã có những nghiên cứu hiện ghép gan trên người tại Việt Nam đã ghép gan thực nghiệm tại Bệnh viện Việt được triển khai có hiệu quả (Chủ nhiệm đề Đức. Đến đầu thập niên 1970, GS. TSKH. tài: GS. TS. Phạm Gia Khánh). Lê Thế Trung đã thực hiện ghép thận thực Những năm tiếp theo, đã tiến hành đề nghiệm tại Học viện Quân y. Cho đến năm tài cấp Bộ Quốc phòng về nghiên cứu một 1990, với Nghị định thư giữa Quân y Cu Ba và số vấn đề về ghép tim thực nghiệm và đề Việt Nam, cùng với việc cử đoàn cán bộ Việt tài cấp Nhà nước về nghiên cứu ghép tim Nam sang học tập ghép thận tại Cu Ba đã thực nghiệm, tiến tới ghép tim trên người mở ra triển vọng cho việc triển khai ghép (Chủ nhiệm đề tài: PGS. TS. Đặng Ngọc tạng ở nước ta. Công tác kết hợp quân - dân Hùng) và đề tài cấp Nhà nước về nghiên y chuẩn bị cho ghép thận như thành lập Ban cứu triển khai ghép tim trên người lấy từ chỉ đạo Ghép thận Việt Nam (2 - 1991), Hội người cho chết não (Chủ nhiệm đề tài: đồng chuyên môn Ghép thận - Bộ Y tế (4 - GS. TS. Nguyễn Tiến Bình). 1992)... Với quyết tâm của Ngành Y tế, sự kết Trong khuôn khổ các đề tài nghiên cứu hợp quân - dân y và những nỗ lực của các khoa học nói trên, việc ghép tạng thực nghiệm thầy thuốc Bệnh viện 103, cùng với sự giúp với hàng chục trường hợp ghép thận trên đỡ của GS. Chue-Shue Lee (Đài Loan), chó, hàng trăm trường hợp ghép gan và ghép tháng 6 - 1992, 3 trường hợp ghép thận tim trên lợn đã được triển khai nhằm nghiên đầu tiên của Việt Nam đã được thực hiện cứu ứng dụng các mô hình ghép, giúp rèn thành công tại Bệnh viện 103. Thành công luyện tay nghề cho các kíp ghép, cũng như của những trường hợp ghép tạng đầu tiên hoàn thiện công tác tổ chức ghép tạng... này đã thực sự viết nên trang sử mới cho Ngoài tiến hành các đề tài nghiên cứu nền y học nước nhà, đánh dấu một mốc khoa học về ghép tạng, Bệnh viện 103 và son chói lọi trên bản đồ ghép tạng và khởi Học viện Quân y đã tổ chức hàng chục đầu cho một chuyên ngành mới ở nước ta - cuộc hội thảo khoa học về ghép tạng với sự chuyên ngành Ghép tạng. tham dự của nhiều đại biểu, chuyên gia Bài viết nêu lên một số thành tựu nổi bật trong nước và quốc tế. Đã cử nhiều đoàn về ghép tạng tại Bệnh viện 103 trong 20 cán bộ khoa học sang học tập và thăm năm qua (6 - 1992 đến 6 - 2012). quan về ghép tạng tại các nước: Đài Loan, Nhật Bản, Đức, Hoa Kỳ... CÁC HOẠT ĐỘNG NGHIÊN CỨU VỀ GHÉP TẠNG TẠI BỆNH VIỆN 103 Cán bộ khoa học của Bệnh viện và Học viện đã tham gia biên soạn và xuất bản Ngay sau thành công của những ca nhiều tài liệu về ghép tạng như “Quy trình ghép thận đầu tiên tại Bệnh viện 103, một ghép thận từ người sống cho thận” - 2002 đề tài khoa học độc lập cấp Nhà nước về 17
3. TẠP CHÍ Y - DƯỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ CHUYÊN ĐỀ GHÉP TẠNG - 2012 (Chủ biên: GS. TSKH. Lê Thế Trung), tài liệu Australia (1997), ngoài ra 2 vợ chồng đã hướng dẫn chăm sóc sau ghép, tham gia sinh thêm 1 cháu bé nữa khỏe mạnh. biên soạn các nghị định triển khai Luật Hiến - Ngày 31 - 1 - 2004, trường hợp ghép ghép mô và bộ phận cơ thể người - 2006 gan đầu tiên của Việt Nam được thực hiện và một số quy trình ghép tạng (Bộ Y tế), thành công tại Bệnh viện 103, Học viện sách Ghép tạng - Một số kiến thức chuyên Quân y. BN là Nguyễn Thị Diệp, 10 tuổi, bị ngành và quy trình kỹ thuật - Nhà xuất bản bệnh teo đường mật bẩm sinh đã có biến Y học, 2009... chứng xơ gan và chảy máu do vỡ giãn tĩnh Hiện nay, Bệnh viện 103 đang bước đầu mạch thực quản, người cho gan là bố đẻ - triển khai đề tài cấp Nhà nước về nghiên Nguyễn Quốc Phòng, 31 tuổi. Ca mổ được cứu một số vấn đề ghép tụy thực nghiệm tiến hành với sự giúp đỡ của các chuyên để tiến tới ghép tụy trên người tại Việt Nam gia Nhật Bản, đứng đầu là GS. M (2011 - 2013) (chủ nhiệm đề tài: PGS. TS. Makuuchi. Đến nay, sức khỏe và chức năng Hoàng Mạnh An. Ngoài ra, Bệnh viện 103 gan ghép của cháu Diệp vẫn ổn định, cháu cũng đang tiến hành đề tài cấp Ngành về đã tăng được gần 30 kg, học giỏi, xinh xắn tổng kết 20 năm ghép tạng (1992 - 2012) tại và khỏe mạnh. Bố cháu cũng khỏe mạnh. Học viện Quân y, phục vụ công tác chăm - Ngày 17 - 6 - 2010, trường hợp ghép sóc sức khỏe bộ đội và nhân dân (chủ tim đầu tiên của Việt Nam đã được thực nhiệm đề tài: GS. TS. Lê Trung Hải). hiện thành công tại Bệnh viện 103, Học viện Quân y. BN là Bùi Văn Nam, 48 tuổi, bị MỘT SỐ MỐC VÀ KẾT QUẢ bệnh cơ tim thể giãn có suy tim độ IV. GHÉP TẠNG TẠI BỆNH VIỆN 103 Người cho tim là BN chết não, 29 tuổi. BN được ghép tim đúng vị trí theo phương - Ngày 4 - 6 - 1992, trường hợp ghép pháp nối 2 tâm nhĩ. Ca mổ được thực hiện thận đầu tiên của Việt Nam đã được thực với sự giúp đỡ của các chuyên gia Đài hiện thành công tại Bệnh viện 103. BN là Loan. Đến nay, sức khỏe và chức năng tim thiếu tá Vũ Mạnh Đoan, 40 tuổi, Chủ nhiệm ghép của BN vẫn tốt. Thông tin Quân đoàn 3, bị suy thận mạn giai đoạn cuối. Người cho thận là em trai ruột - - Tính đến tháng 4 - 2012, Bệnh viện Vũ Mạnh Toàn, 28 tuổi. 103 đã tiến hành ghép thận cho 104 BN, trong đó 102 trường hợp ghép thận lấy từ - Ngày 20 - 7 - 1993, trường hợp ghép người cho sống (76 ca từ người cho sống thận đầu tiên do các thầy thuốc Việt Nam tự cùng huyết thống và 26 ca từ người cho lực tiến hành thành công. BN là Lê Thanh sống không cùng huyết thống) và 2 trường Nghiêm, 33 tuổi, ở Tuy Hòa, Phú Yên, hợp từ người cho chết não. Số lượng BN người cho thận là chị ruột - Lê Thị Như, 40 ghép thận chỉ trong 5 năm gần đây gấp đôi tuổi. Đây là ca ghép thận thứ 7 của Bệnh so với 14 năm trước, có thời điểm tiến hành viện 103 và là ca thứ 9 của Việt Nam. Đến ghép 2 đến 3 cặp/ngày. Riêng trong năm nay, sức khỏe và chức năng thận ghép của 2011 đã ghép thận được > 30 cặp. Nhiều BN vẫn ổn định. Sau ghép thận, anh tiến bộ khoa học công nghệ đã được ứng Nghiêm đã tốt nghiệp đại học, tham dự dụng trong tuyển chọn, trong mổ lấy thận, Festival những BN ghép tạng tại Sidney, 18
4. TẠP CHÍ Y - DƯỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ CHUYÊN ĐỀ GHÉP TẠNG - 2012 rửa thận, ghép thận, trong gây mê hồi sức nước và quốc tế, trong đó phải kể đến sự và điều trị sau ghép, mang lại kết quả tốt. giúp đỡ của các bệnh viện lớn như Bệnh Đây là những kết quả rất đáng khích lệ viện Chợ Rẫy, Bệnh viện Việt Đức, Bệnh trong công tác ghép thận tại Bệnh viện 103. viện TW Huế, Bệnh viện Nhi TW và nhiều - Ngoài thành công trong ghép tạng, bệnh viện khác cũng như các chuyên gia ngày 1 - 3 - 2012, các bác sỹ Bệnh viện 103 ghép tạng hàng đầu của Đài Loan, Nhật có sự góp sức của Bệnh viện Mắt TW đã Bản và một số nước khác trong triển khai ghép giác mạc thành công cho 2 BN. những ca ghép tạng đầu tiên ở Việt Nam. - Để động viên và ghi nhận thành tích về Về phần mình, các chuyên gia ghép tạng ghép tạng trong những năm qua, nhiều đồng của Bệnh viện 103 cũng đã tích cực tham chí lãnh đạo cấp cao của Đảng và Nhà gia có hiệu quả trong triển khai ghép tạng nước đã tới thăm Bệnh viện, thăm BN cho ban đầu tại nhiều cơ sở y tế của cả nước. và ghép tạng. Cụm công trình Ghép tạng, Đến nay, ở nước ta đã có 12 bệnh viện trong đó có sự tham gia chính của Bệnh tiến hành ghép thận với số lượng khoảng viện 103 và Học viện Quân y đã được nhận gần 600 trường hợp, có 4 trung tâm (Học Giải thưởng Hồ Chí Minh về Khoa học và viện Quân y, Bệnh viện Nhi TW, Bệnh viện Công nghệ năm 2005. Nhà nước đã tặng Nhi đồng 2 và Bệnh viện Việt Đức) thực thưởng nhiều Huân chương bậc cao cho hiện ghép gan với 20 trường hợp và 3 bệnh những thành tích về ghép tạng của Bệnh viện (Bệnh viện 103, Bệnh viện TW Huế và viện. Ngày 6 - 1 - 2012, Trung tâm Sách kỷ lục Việt Nam đã trao bằng chứng nhận Bệnh viện Việt Đức) đã tiến hành ghép tim và Cúp Kỷ lục Việt Nam cho Bệnh viện 103 với 4 trường hợp. Trong những năm gần là bệnh viện đã tiến hành ghép thận, ghép đây, công tác ghép tạng ở Việt Nam đã có gan và ghép tim đầu tiên tại Việt Nam. nhiều bước phát triển đáng kể cả về số lượng Đây là vinh dự lớn lao cho đóng góp của và chất lượng. Bệnh viện 103 trong lĩnh vực ghép tạng và là sự động viên to lớn để đội ngũ y bác sỹ NHỮNG BÀI HỌC KINH NGHIỆM VÀ của Bệnh viện tiếp tục phấn đấu vươn lên PHƯƠNG HƯỚNG TRONG THỜI GIAN đẩy mạnh sự nghiệp ghép tạng trong thời TỚI gian tới. - Tổng kết 20 năm ghép tạng tại Bệnh viện 103, Học viện Quân y cho phép rút ra NHỮNG HỢP TÁC TRONG NƯỚC VÀ QUỐC TẾ TRONG GHÉP TẠNG CỦA những bài học kinh nghiệm quý báu trong BỆNH VIỆN 103 lĩnh vực ghép tạng. Đó là, thành công của ghép tạng có được là nhờ nỗ lực và chủ Bệnh viện 103 vinh dự được 3 lần „„lĩnh động của đội ngũ y bác sỹ của Bệnh viện và ấn‟‟ tiên phong trong lĩnh vực ghép tạng, Học viện đã khắc phục nhiều khó khăn để để có được những thành tựu nổi bật này, hoàn thành tốt nhiệm vụ; quyết tâm của ngoài sự nỗ lực khắc phục mọi khó khăn Ngành Y tế chỉ đạo sát sao và hỗ trợ nhiều của đội ngũ y bác sỹ của Bệnh viện, còn có mặt; quá trình nghiên cứu công phu trong sự đóng góp to lớn của việc hợp tác trong 19
5. TẠP CHÍ Y - DƯỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ CHUYÊN ĐỀ GHÉP TẠNG - 2012 khuôn khổ các đề tài về ghép tạng của Bộ TÀI LIỆU THAM KHẢO Khoa học Công nghệ và Bộ Quốc phòng; quá trình học tập và chuẩn bị chu đáo về 1. Đỗ Tất Cường và CS. Nhận xét đặc điểm mọi mặt, trong đó quan trọng nhất là công lâm sàng và kết quả điều trị BN sau ghép thận và cho thận. Tạp chí Y học quân sự. 2000, tác tổ chức tốt; sự đoàn kết chặt chẽ và tr.51-54. hợp tác khoa học giữa các chuyên ngành và cơ sở y tế trong nước; sự kết hợp quân - 2. Lê Trung Hải, Trần Đông A, Trần Minh Điển, Nguyễn Quang Nghĩa và CS. Tình hình ghép dân y, trong đó có hỗ trợ của Ngành Quân y gan từ người cho sống ở châu Á và Việt Nam và hợp tác quốc tế có hiệu quả. hiện nay. Tạp chí Y học Việt Nam. 2006, số 12, - Phương hướng trong công tác ghép tr.264-267. tạng của Bệnh viện 103 trong những năm 3. Lê Trung Hải và CS. Ghép thận tại Việt Nam. tới: Tạp chí Y học thực hành, Bộ Y tế. 2001, số 12, tr.47-50. + Tiếp tục đầu tư và đẩy mạnh các loại hình ghép tạng truyền thống, tăng cường 4. Lê Trung Hải. Ghép tạng - Một số kiến ứng dụng công nghệ mới, nâng cao chất thức chuyên ngành và quy trình kỹ thuật. Nhà xuất bản Y học. Hà Nội. 2009. lượng và kết quả ghép tạng. 5. Nguyễn Thị Ánh Hường. Nghiên cứu phẫu + Tăng cường các nguồn cho tạng, nhất thuật lấy thận ghép ở người sống cho thận. là nguồn cho từ BN chết não. Góp phần làm Luận án Tiến sỹ Y học. Hà Nội. 2008. tốt công tác truyền thông để tạo sự hỗ trợ 6. Bùi Văn Mạnh. Nghiên cứu lâm sàng, cận của cộng đồng trong ghép tạng. lâm sàng và một số chỉ tiêu miễn dịch ở BN sau + Tích cực chuẩn bị tiếp tục cho lấy ghép thận. Luận án Tiến sỹ Y học. Hà Nội. 2009. ghép đa tạng (thận, gan, tim... và các mô 7. Bùi Đức Phú. Quy trình kỹ thuật và hệ thống khác) từ BN chết não. tổ chức trong ghép tim lấy từ người cho chết não. Nhà xuất bản Đại học Huế. 2009, tr.55-78. + Triển khai nghiên cứu ghép tụy thực 8. Trần Ngọc Sinh và CS. Kết quả ghép thận nghiệm, tiến tới ghép tụy trên người. Triển từ người cho sống tại Bệnh viện Chợ Rẫy. Kỷ khai ghép tụy - thận kết hợp. yếu Hội nghị Ngoại khoa Việt Nam. Tạp chí + Tiếp tục hợp tác trao đổi học hỏi kinh Ngoại khoa. 2002, tr.481-483. nghiệm ghép tạng trong nước và quốc tế 9. Lê Thế Trung. Ghép gan - Những khó khăn nhằm đẩy mạnh công tác ghép tạng. và các triển vọng. Tạp chí Thông tin Y Dược. 2004, số 7, tr.6-9. + Tích cực tham gia trong hệ thống ghép tạng của cả nước, góp phần xây dựng 10. ST Fan et al. Living donor liver transplantation. Takungpao Publishing. Hong Kong, China. 2007. chuyên ngành ghép tạng ngày càng lớn mạnh. 20
6. TẠP CHÍ Y - DƯỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ CHUYÊN ĐỀ GHÉP TẠNG - 2012 21