Tác dụng giảm đau và cải thiện chức năng vận động cột sống thắt lưng của điện châm kết hợp với xông thuốc y học cổ truyền trên bệnh nhân đau thắt lưng cấp

Nội dung text: Tác dụng giảm đau và cải thiện chức năng vận động cột sống thắt lưng của điện châm kết hợp với xông thuốc y học cổ truyền trên bệnh nhân đau thắt lưng cấp

1. TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC TÁC DỤNG GIẢM ĐAU VÀ CẢI THIỆN CHỨC NĂNG VẬN ĐỘNG CỘT SỐNG THẮT LƯNG CỦA ĐIỆN CHÂM KẾT HỢP VỚI XÔNG THUỐC Y HỌC CỔ TRUYỀN TRÊN BỆNH NHÂN ĐAU THẮT LƯNG CẤP Nguyễn Thị Thu Hà1, Dương Trọng Nghĩa2, Nguyễn Kim Ngọc1 1Trường Đại học Y Hà Nội, 2Bệnh viện Y học cổ truyền Trung ương Nghiên cứu được tiến hành nhằm đánh giá tác dụng giảm đau và cải thiện chức năng vận động cột sống thắt lưng của phương pháp điện châm kết hợp với xông thuốc Y học cổ truyền trên bệnh nhân đau thắt lưng cấp. Phương pháp nghiên cứu thử nghiệm lâm sàng, có đối chứng, so sánh trước và sau điều trị. Kết quả cho thấy sau điều trị mức độ đau theo thang điểm VAS ở nhóm nghiên cứu giảm từ 6,48 ± 1,50 xuống còn 1,90 ± 0,70; nhóm chứng từ 6,06 ± 2,00 xuống còn 3,40 ± 0,90. Chức năng vận động cột sống thắt lưng được cải thiện: tăng độ giãn cột sống thắt lưng; tăng tầm vận động cột sống thắt lưng ở nhóm nghiên cứu tốt hơn nhóm chứng. Như vậy, điện châm kết hợp xông thuốc Y học cổ truyền có tác dụng giảm đau và cải thiện chức năng vận động cột sống thắt lưng trên bệnh nhân đau thắt lưng cấp. Từ khóa: đau thắt lưng, điện châm, xông thuốc I. ĐẶT VẤN ĐỀ các trường hợp đau vùng thắt lưng [1; 4]. Theo Đau vùng thắt lưng (Low back pain – Y học cổ truyền, đau vùng thắt lưng với bệnh Lombalgie), là thuật ngữ để chỉ các triệu danh “Yêu thống” do nhiều nguyên nhân gây chứng đau khu trú tại vùng giữa khoảng ra: Phong hàn thấp, khí trệ huyết ứ, thấp xương sườn 12 và nếp lằn liên mông, một nhiệt, tâm căn suy nhược, thận hư [5; 6]. Có hoặc hai bên [1; 2; 3]. Đau vùng thắt lưng rất nhiều phương pháp điều trị đau vùng thắt lưng thường gặp, tỷ lệ thay đổi tùy theo từng nước, bằng Y học hiện đại cũng như Y học cổ song nói chung có tới 70 - 85% dân số bị ít truyền. Các phương pháp điều trị bằng Y học nhất một lần đau vùng thắt lưng trong đời. Tại hiện đại như dùng thuốc chống viêm, giảm Mỹ, đây là nguyên nhân hàng đầu gây hạn đau, thuốc giãn cơ, vật lý trị liệu Điều trị như chế vận động của phụ nữ dưới 45 tuổi, là lý trên có nhiều ưu điểm song cũng có phần hạn do thứ 2 khiến bệnh nhân đi khám bệnh, là chế là các tác dụng không mong muốn của nguyên nhân nằm viện đứng thứ 5 và đau thuốc. Y học cổ truyền cũng có nhiều phương vùng thắt lưng đứng thứ 3 trong số các bệnh pháp điều trị hiệu quả như thuốc sắc thang, phải phẫu thuật [1]. Có nhiều nguyên nhân gây châm cứu, xoa bóp, bấm huyệt, giác hơi đau vùng thắt lưng. Trong đó, đau vùng thắt Xông hơi trị liệu là phương pháp dùng hơi lưng do nguyên nhân cơ học chiếm 90 – 95% nước nóng đối với bề mặt cơ thể làm giãn nở lỗ chân lông gây thoát mồ hôi. Cơ chế tác Địa chỉ liên hệ: Nguyễn Kim Ngọc – Khoa Y học cổ truyền dụng của xông hơi trị liệu là gây phản ứng – Trường Đại học Y Hà Nội được gọi là “cơn sốt nhân tạo”. Sốt kích thích Email: nguyenkimngoc_yhct@yahoo.com hệ thống miễn dịch, tăng sản xuất bạch cầu, Ngày nhận: 28/7/2016 Ngày được chấp thuận: 08/10/2016 tăng sản xuất interferon; làm tăng tốc các quá 64 TCNCYH 103 (5) - 2016
2. TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC trình hóa học trong cơ thể, tăng tuần hoàn 1500ml nước được 50ml dung dịch thuốc máu, giảm đau; làm mở các lỗ chân lông và xông. Công thức huyệt điều trị (áp dụng theo các tuyến mồ hôi, bài tiết các độc tố ra khỏi cơ công thức huyệt điện châm điều trị đau lưng thể... [7; 8]. Phương pháp xông thuốc Y học của Bộ Y tế ban hành ngày 22/07/2008): A thị, cổ truyền đã được áp dụng ở Bệnh viện Y học Cách du, Yêu dương quan, Giáp tích L1 – L5, cổ truyền Trung ương. Tuy nhiên, chưa có Trật biên, Hoàn khiêu, Thứ liêu, Dương lăng công trình nghiên cứu nào đánh giá tác dụng tuyền, Ủy trung. phối hợp của điện châm và xông thuốc Y học 2. Đối tượng cổ truyền trên bệnh nhân đau vùng thắt lưng cấp. Vì vậy, nghiên cứu này được tiến hành Bao gồm 60 bệnh nhân được chẩn đoán nhằm mục tiêu: xác định đau thắt lưng cấp nguyên nhân cơ học, điều trị ngoại trú tại Khoa Khám bệnh – 1. Đánh giá tác dụng giảm đau của điện Bệnh viện Y học cổ truyền Trung ương từ châm kết hợp với xông thuốc Y học cổ truyền tháng 09/2014 đến tháng 09/2015. trên bệnh nhân đau thắt lưng cấp thể huyết ứ. Tiêu chuẩn chọn bệnh nhân 2. Đánh giá tác dụng cải thiện chức năng vận động cột sống thắt lưng của điện châm Theo y học hiện đại: bệnh nhân từ 18 – 65 kết hợp với xông thuốc Y học cổ truyền trên tuổi, được chẩn đoán đau thắt lưng cấp bệnh nhân đau thắt lưng cấp thể huyết ứ. nguyên nhân cơ học hoặc đau thắt lưng cấp do nguyên nhân cơ học trên bệnh nhân đau II. CHẤT LIỆU, ĐỐI TƯỢNG VÀ thắt lưng mạn tính, không có hội chứng rễ PHƯƠNG PHÁP thần kinh. Tự nguyện tham gia nghiên cứu, tuân thủ 1. Chất liệu nghiên cứu nguyên tắc điều trị. Dịch xông hơi thuốc Y học cổ truyền: Bài Theo y học cổ truyền: đau thắt lưng cấp thuốc xông hơi do Khoa Dược – Bệnh viện Y thể thể huyết ứ. học cổ truyền Trung ương bào chế, theo tiêu Vọng: chất lưỡi hơi tím, rêu lưỡi mỏng, cơ chuẩn cơ sở. cạnh sống co cứng, có thể hơi tím; Văn: Tiếng Thành phần: nói to, rõ; Vấn: Đau lưng xuất hiện sau mang Hồng hoa 30g Ngưu tất 50g vác nặng, đau dữ dội, vận động hạn chế, đại tiểu tiện bình thường; Thiết: Mạch sáp. Mộc qua 40g Uy linh tiên 40g Tiêu chuẩn loại trừ Ngũ gia bì 30g Bạch chỉ 30g - Đau thắt lưng cấp do nguyên nhân cơ Tục đoạn 40g Kê huyết đằng 50g học có hội chứng rễ thần kinh. Huyết giác 50g Phòng phong 50g - Đau thắt lưng mạn tính không phải đợt Quế chi 40g Xuyên khung 50g cấp (thời gian đau trên 3 tháng). Xay các vị thuốc thành bột trộn lẫn với - Đau thắt lưng do mắc các bệnh lao cột nhau, chia thành 10 túi, mỗi túi 50g, mỗi lần sống, viêm cột sống dính khớp, chấn thương xông dùng 1 túi, sắc 1 túi thuốc cùng với cột sống, u, ung thư TCNCYH 103 (5) - 2016 65
3. TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC Các bệnh toàn thân: tim mạch, đái tháo - Liệu trình điều trị: Liệu trình tối đa cho cả đường, bệnh phổi, nhiễm trùng, nhiễm độc, 2 nhóm là 2 tuần. HIV, AIDS. - Theo dõi các triệu chứng lâm sàng trước 3. Phương pháp và sau điều trị. * Thiết kế nghiên cứu: phương pháp - Đánh giá kết quả điều trị và so sánh giữa nghiên cứu thử nghiệm lâm sàng, so sánh 2 nhóm. trước - sau điều trị và có đối chứng. Chỉ tiêu nghiên cứu Cỡ mẫu nghiên cứu 60 bệnh nhân chia làm 2 nhóm theo - Mức độ đau cột sống thắt lưng theo thang phương pháp chọn mẫu có chủ đích, cho đến điểm VAS. khi mỗi nhóm được 30 bệnh nhân. Bệnh nhân - Độ giãn cột sống thắt lưng (nghiệm pháp giữa hai nhóm tương đồng về tuổi, thời gian Schober). mắc bệnh và mức độ đau theo thang điểm - Tầm vận động của cột sống thắt lưng. VAS. Tiêu chuẩn đánh giá kết quả - Nhóm chứng: 30 bệnh nhân điều trị bằng phương pháp điện châm đơn thuần. - Đánh giá hiệu quả giảm đau theo thang - Nhóm nghiên cứu: 30 bệnh nhân điều trị điểm VAS (khi bệnh nhân nghỉ ngơi) sau điều điện châm kết hợp với xông thuốc. trị của hai nhóm. - Đánh giá và so sánh độ giãn cột sống Tiến hành nghiên cứu thắt lưng trước và sau điều trị của hai nhóm. - Bệnh nhân sau khi vào viện được khám - Đánh giá và so sánh sự thay đổi tầm vận lâm sàng một cách toàn diện. động cột sống thắt lưng trước và sau điều trị - Sắp xếp bệnh nhân vào hai nhóm là của hai nhóm. nhóm nghiên cứu và nhóm chứng theo phương + Gấp: ≥ 70°: 4 điểm, 60° - 69°: 3 điểm, pháp ghép cặp, đảm bảo tính tương đồng về 40° - 59°: 2 điểm, < 40°: 1 điểm. tuổi, thời gian mắc bệnh và mức độ bệnh. + Nghiêng: ≥ 30°: 4 điểm, 25° - 29°: 3 điểm, - Áp dụng phương pháp điều trị đối với 15° – 24°: 2 điểm, < 15°: 1 điểm. từng nhóm: + Đứng duỗi: ≥ 30°: 4 điểm, 25° - 29°: 3 + Nhóm chứng: điện châm ngày 1 lần, mỗi điểm, 15° – 24°: 2 điểm, < 15°: 1 điểm. lần 25 phút. + Nhóm nghiên cứu: điện châm ngày 1 lần, + Nằm duỗi: ≥ 30°: 4 điểm, 25° - 29°: điểm, mỗi lần 25 phút kết hợp xông thuốc ngày 1 15° - 24°: 2 điểm, < 15°: 1 điểm. lần, mỗi lần 20 phút sau khi rút kim. Đánh giá chung: Tổng điểm Đánh giá chung tầm vận động cột sống thắt lưng 13 - 16 điểm Không hạn chế 9 - 12 điểm Hạn chế ít 5 - 8 điểm Hạn chế vừa 0 - 4 điểm Hạn chế nhiều 66 TCNCYH 103 (5) - 2016
4. TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC 4. Địa điểm và thời gian nghiên cứu 6. Đạo đức nghiên cứu Nghiên cứu được tiến hành tại Khoa Khám Các bệnh nhân đều tự nguyện tham gia bệnh – Bệnh viện Y học cổ truyền Trung ương trong nghiên cứu sau khi được giải thích rõ từ tháng 09/2014 đến tháng 09/2015. phác đồ điều trị và mục đích của nghiên cứu. Nghiên cứu chỉ nhằm bảo vệ và nâng cao sức 5. Xử lý số liệu khỏe cho bệnh nhân, không nhằm mục đích Các số liệu thu thập được xử lý theo thuật nào khác. Các thông tin của bệnh nhân đều toán thống kê Y sinh học, sử dụng phần mềm được bảo mật và chỉ phục vụ cho mục tiêu SPSS 16.0. nghiên cứu. III. KẾT QUẢ 1. Hiệu quả giảm đau theo thang điểm VAS Bảng 1. So sánh điểm VAS trước và sau điều trị của hai nhóm Thời gian X X Nhóm Trước điều trị ( ± SD) Sau điều trị ( ± SD) pT-S Nhóm nghiên cứu (n = 30) 6,48 ± 1,50 1,90 ± 0,70 < 0,05 Nhóm chứng (n = 30) 6,06 ± 2,00 3,40 ± 0,90 < 0,05 p NC-C > 0,05 < 0,05 Mức độ đau theo thang điểm VAS của hai nhóm sau điều trị đều giảm. Sự khác biệt có ý nghĩa thống kê, p < 0,05. Số điểm VAS của nhóm nghiên cứu sau điều trị thấp hơn nhóm chứng, p < 0,05. 2. Độ giãn cột sống thắt lưng sau điều trị của hai nhóm Bảng 2. So sánh độ giãn cột sống thắt lưng sau điều trị của hai nhóm Trước điều trị Sau điều trị Độ giãn Nhóm nghiên cứu Nhóm chứng Nhóm nghiên cứu Nhóm chứng cột sống (n = 30) (n = 30) (n = 30) (n = 30) thắt lưng n % n % n % n % ≥ 4 cm 4 13,3 5 16,7 16 53,4 11 36,7 3 cm 13 43,4 12 40,0 7 23,3 13 43,4 2 cm 9 30,0 10 33,3 7 23,3 6 20,0 1 cm 4 13,3 3 10,0 0 0 0 0 X ± SD 2,57 ± 0,89 2,63 ± 0,89 3,3 ± 0,84 3,17 ± 0,74 p NC-C > 0,05 < 0,05 TCNCYH 103 (5) - 2016 67
5. TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC Sau điều trị độ giãn cột sống thắt lưng của hai nhóm đều tăng so với trước điều trị (p < 0,05). Độ giãn cột sống thắt lưng của nhóm nghiên cứu tăng cao hơn nhóm chứng. Sự khác biệt có ý nghĩa thống kê, p < 0,05. 3. Tầm vận động cột sống thắt lưng sau điều trị của hai nhóm Bảng 3. Tầm vận động cột sống thắt lưng sau điều trị của hai nhóm Trước điều trị Sau điều trị Tầm vận động Nhóm nghiên cứu Nhóm chứng Nhóm nghiên cứu Nhóm chứng cột sống (n = 30) (n = 30) (n = 30) (n = 30) thắt lưng n % n % n % n % Không hạn chế 1 3,3 2 6,7 11 36,7 5 16,7 Nhẹ 6 20,0 8 26,7 15 50,0 13 43,3 Vừa 15 50,0 13 43,3 4 13,3 8 26,7 Nặng 8 26,7 7 23,3 0 0 4 13,3 p NC-C > 0,05 < 0,05 Sau điều trị nhóm nghiên cứu không còn bệnh nhân nào hạn chế vận động nặng, tỷ lệ này ở nhóm chứng là 13,3% (p < 0,05). Tỷ lệ bệnh nhân không hạn chế vận động ở nhóm nghiên cứu là 36,7% cao hơn so với nhóm chứng là 16,7%, (p < 0,05). IV. BÀN LUẬN Mức độ đau theo thang điểm VAS của cả hòa, vì thế bệnh nhân đỡ đau [9]. Khi kết hợp hai nhóm sau điều trị đều giảm, nhóm nghiên thêm xông thuốc Y học cổ truyền càng làm cứu từ 6,48 ± 1,50 xuống còn 1,90 ± 0,70, bệnh nhân giảm đau tốt hơn. Với bệnh nhân nhóm chứng từ 6,06 ± 2,00 xuống còn 3,40 ± đau thắt lưng cấp, vùng cơ cạnh cột sống thắt 0,90. Nhóm nghiên cứu giảm đau nhiều hơn lưng thường co cứng gây đau, xông thuốc Y nhóm chứng với p < 0,05. Như vậy, điện học cổ truyền có tác dụng giãn cơ, tăng châm kết hợp xông thuốc Y học cổ truyền và cường dinh dưỡng, vận mạch ở vùng da bị điện châm đơn thuần đều có tác dụng giảm bệnh, làm mở lỗ chân lông, gây ra “cơn sốt đau trong điều trị đau thắt lưng cấp. Tuy nhân tạo” làm tăng chất hóa học bảo vệ cơ nhiên, tác dụng giảm đau của nhóm sử dụng thể do đó có tác dụng làm giảm đau. Bài thuốc điện châm kết hợp xông thuốc Y học cổ truyền xông được chọn gồm các vị thuốc Hồng hoa, tốt hơn nhóm điện châm đơn thuần. Theo Y Huyết giác, Xuyên khung, Ngưu tất có tác học cổ truyền, đau thắt lưng là do kinh khí trở dụng dưỡng huyết, hoạt huyết, thông kinh trệ “thông thì bất thống, thống thì bất thông”. hoạt lạc, chỉ thống; Tục đoạn, Kê huyết đằng, Châm cứu có tác dụng thông kinh hoạt lạc, khi Uy linh tiên, Ngũ gia bì, Phòng phong, Mộc kinh lạc thông suốt thì khí huyết được điều qua có tác dụng khu phong trừ thấp, tiêu 68 TCNCYH 103 (5) - 2016
6. TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC sưng, giảm phù nề, giãn cơ, thư cân; Bạch Tỷ lệ bệnh nhân không hạn chế tầm vận chỉ, Quế chi có tác dụng ôn thông kinh lạc. Sự động cột sống thắt lưng sau điều trị ở nhóm kết hợp lấy hương kích khí chạy, cay thơm để nghiên cứu là 36,7% nhóm chứng là 16,7%, thấu vào cơ biểu kinh mạch, lấy hơi thuốc để p < 0,05. ôn kinh tán hàn, hoạt huyết hóa ứ, trừ phong tiêu thấp, thông tắc chỉ thống. Hơi của khí Lời cảm ơn dược, nhiệt làm tấu lý khai thoát, tà theo mồ Chúng tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn hôi ra ngoài, trừ tà ngoại xuất. Nhiệt có thể chân thành và sâu sắc nhất tới tập thể nhân ôn kinh thông mạch, khiến khí huyết lưu viên Khoa Khám bệnh - Bệnh viện Y học cổ thông, hiệp đồng cùng thuốc để thông lạc chỉ truyền Trung ương đã hết sức tận tình giúp đỡ thống; Nhiệt có thể giúp cải thiện tuần hoàn tạo điều kiện cho tôi trong quá trình nghiên tại chỗ, phát huy chống viêm tiêu sưng, điều cứu. tiết nội môi, giãn cơ co cứng, thúc đẩy hồi phục cơ nhục, các khớp và thần kinh bị tổn TÀI LIỆU THAM KHẢO thương [10; 11]. Chức năng vận động cột 1. Nguyễn Thị Ngọc Lan (2012). Bệnh sống thắt lưng được thể hiện qua độ giãn cột học cơ xương khớp nội khoa. Nhà xuất bản sống thắt lưng và tầm vận động cột sống thắt giáo dục Việt Nam, 24 - 25, 152 - 159. lưng. Trong đau thắt lưng cấp, sự hạn chế chức năng vận động cột sống thắt lưng là 2. Ngô Quý Châu (2012). Bệnh học nội hậu quả của triệu chứng đau, cũng như do khoa. Nhà xuất bản Y học, 2, 252 - 267. hiện tượng co cứng các cơ cạnh sống, co 3. Trần Ngọc Ân (2002). Bệnh thấp khớp. kéo các tổ chức liên kết bao gồm gân cơ, dây Nhà xuất bản Y học, 374 - 395. chằng, bao khớp Nhờ tác dụng giảm đau rõ 4. Trần Ngọc Ân, Nguyễn Thị Ngọc Lan rệt mà các triệu chứng lâm sàng như độ giãn (2013). Phác đồ chẩn đoán và điều trị các cột sống thắt lưng, tầm vận động cột sống bệnh cơ xương khớp thường gặp. Nhà xuất thắt lưng của hai nhóm đều tăng sau điều trị, bản Y học, 192 - 205. nhóm nghiên cứu tăng cao hơn nhóm chứng (p < 0,05). 5. Khoa Y học cổ truyền - Trường Đại học Y Hà Nội (2012). Bệnh học nội khoa y V. KẾT LUẬN học cổ truyền. Nhà xuất bản Y học, 145 - 148. Điện châm kết hợp với xông thuốc Y học 6. Khoa Y học cổ truyền - Trường Đại cổ truyền có tác dụng giảm đau và cải thiện học Y Hà Nội (2012). Chuyên đề nội khoa y chức năng vận động cột sống thắt lưng so học cổ truyền. Nhà xuất bản Y học, 475 - 485. với điện châm đơn thuần trên bệnh nhân đau 7. Minna L Hannuksela, Samer Ellahham thắt lưng cấp. Minna L Hannuksela, Samer Ellahham - Sau điều trị mức độ đau theo thang điểm (2001). Benefits and risks of sauna bathing. VAS ở nhóm nghiên cứu giảm. The American Journal of Medicine, 2, 118 - 126. - Tăng độ giãn cột sống thắt lưng ở nhóm 8. Bác Bình (2001). Khả năng điều tiết của nghiên cứu sau điều trị chiếm 53,4% cao hơn giường xông thuốc giữ nhiệt trong điều trị 120 ở nhóm chứng là 36,7%. ca đau vai gáy và thắt lưng, Liêu Ninh trung y TCNCYH 103 (5) - 2016 69
7. TẠP CHÍ NGHIÊN CỨU Y HỌC học viện học báo, 3(4), 282 - 283. 10. Nguyễn Nhược Kim, Hoàng Minh 9. Nguyễn Nhược Kim (2008). Châm cứu Chung (2009). Dược học cổ truyền. Nhà xuất và các phương pháp chữa bệnh không dùng bản Y học, 128 - 225. thuốc. Nhà xuất bản Y học. 37, 77, 114 - 115, 11. Bộ Y tế (2009). Dược điển Việt Nam 134, 136, 152, 158, 166 - 174, 223 - 225. IV. Nhà xuất bản Y học, 685 - 686, 795 - 706. Summary THE EFFECT OF ELECTRO – ACUPUNCTURE COMBINING WITH HERBAL STEAM ON RELIEVING PAIN AND IMPROVING LUMBAR SPINE MOVEMENT IN PATIENTS WITH ACUTE LOW BACK PAIN The study was conducted to evaluate the analgesic effect and ability to improve lumbar spine movement of electro-acupuncture combined with herbal steam on acute of low back pain patients. An interventional clinical study, comparing the effect before and after treatment was conducted. The results show that in the control group, VAS post treatment was reduced from 6.48 ± 1.50 to 1.90 ± 0.70. In the placebo group, it was reduced from 6.06 ± 2.00 to 3.40 ± 0.90 (p < 0.05). The lumbar spine movement was improved; both lumbar spine stretch and lumbar spine range of motion were increased in the control group than in the placebo group (p < 0.05). In conclusion, electro-acupuncture combined with herbal steam has the analgesic effect and did improve the lumbar spine movement on acute of low back pain patients. Keywords: Electro-acupuncture, herbal steam, acute low back pain 70 TCNCYH 103 (5) - 2016