Phân tích các biến cố bất lợi trên chuyển hóa của bệnh nhân tâm thần phân liệt được điều trị bằng olanzapin

Nội dung text: Phân tích các biến cố bất lợi trên chuyển hóa của bệnh nhân tâm thần phân liệt được điều trị bằng olanzapin

1. T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 3-2017 PHÂN TÍCH CÁC BI ẾN C Ố B ẤT L ỢI TRÊN CHUY ỂN HÓA C ỦA BỆNH NHÂN TÂM TH ẦN PHÂN LI ỆT ĐƯỢC ĐIỀU TR Ị B ẰNG OLANZAPIN Nguy ễn Th ị Thanh Tuy ền*; Nguy ễn Thành H ải**; Nguy ễn H ữu Chi ến* Tô Thanh Ph ươ ng*; Lê Th ị Thanh Thu*; Ki ều Mai Anh** TÓM T ẮT Mục tiêu : phân tích các bi ến c ố b ất l ợi trên chuy ển hóa thông qua các ch ỉ s ố sinh hóa c ủa bệnh nhân (BN) tâm th ần phân li ệt (TTPL) được điều tr ị b ằng olanzapin t ại B ệnh vi ện Tâm th ần Trung ươ ng I. Đối t ượng và ph ươ ng pháp : nghiên c ứu ti ến c ứu theo dõi d ọc, không can thi ệp trên 35 BN TTPL được điều tr ị b ằng olanzapin t ại b ệnh vi ện t ừ 01 - 04 - 2015 đến 30 - 11 - 2015. Kết qu ả: m ức li ều olanzapin theo khuy ến cáo ( ≤ 20 mg/kg) chi ếm 77,1%, li ều cao olanzapin (> 20 mg/kg) được s ử d ụng ở 22,9% BN. Sau 8 tu ần điều tr ị, 14,3% BN có đường huy ết t ăng > 7 mmol/l; 5,7% BN t ăng cholesterol toàn ph ần > 6,21 mmol/l; 34,3% BN t ăng triglycerid ở m ức 2,26 - 5,64 mmol/l và 5,7% BN ở m ức > 5,64 mmol/l; 5,7% BN có LDL-C t ừ 4,14 - 4,9 mmol/l; HDL-C gi ảm m ức xu ống 7% tr ọng l ượng c ơ th ể g ặp ở 20% BN. T ỷ l ệ g ặp h ội ch ứng chuy ển hóa (HCCH) 22,9%, ch ỉ s ố BMI t ăng > 23 g ặp 8 BN (22,9%). Kết lu ận: đã phân tích được s ự thay đổi các thông s ố chuy ển hóa, thông s ố ch ức năng gan, ch ức n ăng th ận trên BN TTPL s ử d ụng olanzapin t ại B ệnh vi ện Tâm th ần Trung ươ ng I. * T ừ khóa: Tâm th ần phân li ệt; Bi ến c ố b ất l ợi c ủa thu ốc; Olanzapinl; Chuy ển hóa. Analysis of the Undesirable Effects on Metabolism in Patients with Schizophrenia Treated by Olanzapine Summary Objectives: To analyze the undesirable effects on metabolism through biochemical indicators in patients with schizophrenia treated by olanzapine. Subjects and methods: A prospective study in accordance describe along with interventions on 35 patients with schizophrenia treated with olanzapine in hospital from 01 - 04 - 2015 to 30 - 11- 2015. Results: The level recommended dose accounted for 77.1%, high dose olanzapine used in 22.9% of patients. After 8 weeks of treatment, 14.3 % of patients increased significantly blood glucose up to 7 mmol/L; 5.7% increased in total cholesterol in patients with 6.21 mmol/L; 34.3% of patients increased triglyceride at 2.26 - 5.64 mmol/L; 5.7% of patients had LDL-C levels from 4.14 - 4.9 mmol/L; HDL-C levels decreased significantly below 1.03 mmol/L accounted for 65.7%; increased weight at 85.7%, weight gain over 7% of body weight observed in 20% of patients. The figure for metabolic syndrome was 22.9%, increase BMI was observed in 8 out of 35 patients (22.9%). Conclusions: During 8 weeks of treatment, there were changes of metabolic parameters, parameters of liver function, kidney function, lipid in patients with schizophrenia use of olanzapine at National Psychiatric Hospital. * Key words: Schizophrenia; Undesirable effects; Olanzapine; Metabolism. * B ệnh vi ện Tâm th ần TW 1 ** Tr ường Đại h ọc D ược Hà N ội Ng ười ph ản h ồi (Corresponding): Nguy ễn Thành H ải (haithanhnguyen4780@gmail.com) Ngày nh ận bài: 21/12/2016; Ngày ph ản bi ện đánh giá bài báo: 14/02/2017 Ngày bài báo được đă ng: 23/02/2017 147
2. T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 3-2017 ĐẶ T V ẤN ĐỀ được ch ẩn đoán và điều tr ị đái tháo đường, r ối lo ạn m ỡ máu, BN b ị d ị ứng. Từ n ăm 1990, sự ra đời nhóm thu ốc an th ần kinh không điển hình (an th ần 2. Ph ươ ng phá p nghiên c ứu. kinh m ới) bao g ồm: olanzapin, clozapin, Nghiên c ứu ti ến c ứu, mô t ả c ắt ngang, risperidon... đã góp ph ần đáng k ể trong phân tích t ừng tr ường h ợp. vi ệc c ải thi ện tác d ụng ph ụ, mở rộng ph ổ * Quy trình thu thập s ố li ệu nghiên c ứu: tá c dụ ng trên tri ệu ch ứng âm tí nh củ a đo cân n ặng, chi ều cao, m ột s ố chỉ s ố bệnh, giúp ng ười b ệnh và ng ười nhà BN sinh hóa t ại th ời điểm tr ước và sau 8 tu ần bớt lo l ắng h ơn, điều này t ăng vi ệc tuân điều tr ị. Phân tích s ố li ệu thông qua ph ần th ủ điều tr ị lâu dà i cho BN. mềm SPSS 16, sử dụ ng paired-samples Tuy v ậy, các thu ốc này l ại có tác d ụng t-test để so sá nh s ự khá c nhau v ề cá c không mong mu ốn, đặc tr ưng nh ư làm chỉ số tr ướ c và sau điều trị . tăng nguy c ơ đái tháo đường, gây t ăng KẾT QU Ả NGHIÊN C ỨU VÀ cân nhi ều khi s ử d ụng olanzapin [1]. Vì BÀN LU ẬN vậy, chúng tôi ti ến hành: Nghiên cứu thay đổi m ột s ố ch ỉ tiêu sinh hoá và kh ối l ượng 1. Đặc điểm v ề li ều s ử d ụng olanzapin trên BN TTPL. cơ th ể ở BN TTPL được điều tr ị b ằng olanzapin. Bảng 1: Li ều dù ng củ a olanzapin . ĐỐI T ƯỢNG VÀ PH ƯƠ NG PHÁP Li ều l ượng olanzapin/ngày n Tỷ l ệ % NGHIÊN C ỨU 10 mg - 20 mg (li ều khuy ến cáo) 27 77,1 1. Đối t ượng nghiên c ứu. 30 mg (li ều cao) 8 22,9 Bệnh nhân TTPL đang được điều tr ị Tổng s ố 35 100 bằng olanzapin đơ n thu ần tại B ệnh vi ện Tâm th ần Trung ươ ng I từ 01 - 04 - 2015 ± SD ( mg) 21,4 ± 5,5 đến 30 - 11 - 2015. Nghiên c ứu c ủa chúng tôi cho th ấy * Tiêu chu ẩn l ựa ch ọn: olanzapin được s ử d ụng v ới li ều cao h ơn Được ch ẩn đoán TTPL theo tiêu chu ẩn khuy ến cáo c ủa nhà s ản xu ất v ới t ỷ l ệ ch ẩn đoán c ủa ICD-10, được ch ỉ định tươ ng đối l ớn. Xiang và CS nghiên c ứu dùng olanzapin đơ n thu ần trong th ời gian (2014) t ại Trung Qu ốc [2] th ấy li ều thu ốc nghiên c ứu. an th ần kinh đặc bi ệt không điển hình cho * Tiêu chu ẩn lo ại tr ừ: BN TTPL th ường cao h ơn các khu v ực Mắc b ệnh n ội khoa n ặng hay l ạm d ụng khác trên th ế gi ới v ới t ỷ s ố chênh 2 l ần, ch ất gây r ối lo ạn tâm th ần, phụ n ữ có thai đó là do h ệ gen và điều ki ện môi tr ường ho ặc đang cho con bú, suy th ận, BN đã sống t ại n ơi điều tr ị. 148
3. T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 3-2017 2. Phân tích bi ến c ố b ất l ợi liên quan đến thay đổi chỉ số sinh hó a tr ướ c và sau điều trị bằng olanzapin. * Ch ỉ s ố đường huy ết: Mức glucose khi đói, tr ước điều tr ị: 5,1 ± 0,6 mmol/l, sau điều tr ị: 5,6 ± 1,1 mmol/l. Hình 1: Bi ểu đồ phân b ố ch ỉ s ố glucose . 97,1% BN tr ước điều tr ị có m ức đường huy ết lúc đói < 6,1 mmol/, sau điều tr ị 8 tu ần đã gi ảm xu ống còn 71,4%, trong khi đường huy ết ở m ức r ối lo ạn dung n ạp (t ừ 6,1 - 6,9 mmol/l) t ăng t ừ 2,9% lên 14,3% và m ức nguy c ơ đái tháo đường ( ≥ 7,0 mmol/l) tăng đến 14,3%. Nh ư v ậy, m ức t ăng glucose huy ết khá cao, phù h ợp v ới nghiên c ứu của Zhang và CS (2014) [3], sau 8 tu ần olanzapin làm t ăng glucose máu t ừ 4,87 ± 0,99 lên 5,49 ± 1,51 mmol/l, nhi ều h ơn so v ới risperidon quetiapin và aripiprazol. * Chỉ số men gan: Bảng 2: Chỉ số SGOT, SGPT. Số BN (%) p Men gan (U/l) Tr ước điều tr ị Sau điều tr ị SGOT ≤ giá tr ị bình th ường 17 (48,6%) 10 (28,6%) SGOT (> bình th ường - 2 bình th ường) 18 (51,4%) 8 (22,9%) SGOT > 2 bình t ường 17 (48,6%) ± SD 30,2 ± 7,0 42,5 ± 19,6 0,001 SGPT ≤ giá tr ị bình th ường 24 (68,6%) 14 (40,0%) SGPT (> bình th ường - 2 bình th ường) 11 (31,4%) 16 (45,7%) SGPT > 2 bình th ường 5 (14,3%) ± SD 28,5 ± 9,5 34,1 ± 15,5 0,007 (SGOT: bình th ường nam ≤ 37 U/l, bình th ường n ữ ≤ 31 U/l; SGPT: bình th ường nam ≤ 45 U/l, bình th ường n ữ ≤ 34 U/l). Tỷ l ệ BN có SGOT trên m ức bình th ường gi ảm t ừ 51,4% xu ống 22,9%, trong khi SGPT t ăng từ 31,4% lên 45,7%. M ức t ăng trên 2 l ần giá tr ị bình th ường của SGOT, SGPT tươ ng ứng gặp ở 48,6% và 14,3%, có th ể làm suy gi ảm ch ức n ăng gan, th ậm chí gây x ơ gan, c ần theo dõi ch ặt ch ẽ các ch ỉ s ố ch ức n ăng gan. 149
4. T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 3-2017 * Chỉ số ure và cretinin: Bảng 3: Chỉ số ch ức n ăng th ận tr ước và sau khi dùng olanzapin. Số BN (%) p Các ch ỉ s ố ch ức n ăng th ận Tr ước điều tr ị Sau điều tr ị Gi ảm (< 60) 29 (82,9%) Protein toàn ph ần (g/l) Bình th ường (60 - 80) 35 (100%) 6 (17,1%) Tăng (> 80) ± SD 68,3 ± 6,6 74,5 ± 8,0 0,0001 Ure má u (mmol/l) Gi ảm (< 3,6) 2 (5,7%) 2 (5,7%) BT (3,6 - 6,6) 31 (88,6%) 14 (40%) Tăng (> 6,6 ) 2 (5,7) 19 (54,3) ± SD 5,0 ± 0,9 6,5 ± 1,7 0,001 Creatinin* ≤ Giá tr ị bình th ường 35 (100%) 32 (91,4%) > Giá tr ị bình th ường 3 (8,6%) ± SD 77,6 ± 12,5 95,8 ± 10,2 0,0001 (* Creatinin: bình th ường nam = 62 - 115 µmol, bình th ường n ữ = 44 - 88 µmol; p*: paired-samples t-test). Tỷ l ệ t ăng ure máu > 6,6 mmol/l là 54,3% khá cao sau điều tr ị b ằng olanzapin, tuy nhiên không có BN nào t ăng > 7,5 mmol/l. Theo Cohen R (2007) [4], n ếu BN dùng an th ần kinh không điển hình mà có t ỷ l ệ thay đổ i ch ỉ s ố ure > 7,5 mmol/l, c ần làm các xét nghi ệm ch ức n ăng th ận th ường xuyên h ơn, 2 - 3 ngày/l ần ho ặc tr ước khi mu ốn thay đổi li ều l ượng cho BN. Theo tác gi ả, điều tr ị TTPL b ằng olanzapin, trong đó planzapin có ái l ực l ớn nh ất đố i v ới th ụ th ể muscarinic, có th ể kháng acetylcholin, bao g ồm c ả bí ti ểu, suy th ận c ấp. Nghiên c ứu ch ỉ ra r ằng nên đo điện gi ải, ure máu nit ơ và creatinin 3 l ần trong 1 ho ặc 2 tu ần sau khi b ắt đầ u điều tr ị olanzapin và sau m ỗi l ần t ăng li ều. * Chỉ số cholesterol, triglycerid: Bảng 4: Ch ỉ s ố cholesterol, triglycerid . Số BN (%) p Các lo ại lipid máu (mmol/l) Tr ước điều tr ị Sau điều tr ị Cholesterol toàn ph ần < 5,17 (bình th ường) 34 (97,1%) 28 (80%) Cholesterol toàn ph ần (5,17 - 6,20: t ăng) 1 (2,9%) 5 (14,3%) Cholesterol t ăng ph ần (> 6,21: t ăng m ạnh) 2 (5,7%) ± SD 4,0 ± 0,6 4,5 ± 0,9 0,011 Triglycerid < 1,7: bình th ường 35 (100%) 16 (45,7%) Triglycerid (1,7 - 2,25: t ăng nh ẹ) 5 (14,3%) Triglycerid (2,26 - 5,64: t ăng ) 12 (34,3%) Triglycerid (> 5,64: t ăng m ạnh) 2 (5,7%) ± SD 1,25 ± 0,4 2,05 ± 1,1 0,0001 150
5. T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 3-2017 HDL-C (< 1,03) 12 (34,2%) 23 (65,7% ) HDL-C (1,03 - 1,55) 20 (57,1%) 12 (34,3%) HDL-C (> 1,55: t ăng) 3 (8,6%) ± SD 1,2 ± 0,3 1,0 ± 0,2 0,0001 LDL-C < 2,59 28 (80%) 11 (31,4%) LDL-C (2,59 - 3,35) 7 (20%) 13 (37,1%) LDL-C (3,36 - 4,1: t ăng nh ẹ) 9 (25,7%) LDL-C (4,14 - 4,9: t ăng) 2 (5,7%) ± SD 2,2 ± 0,5 2,9 ± 0,8 0,0001 Tỷ l ệ t ăng cholesterol toàn ph ần trong kho ảng 5,17 - 6,2 mmol/l và > 6,21 mmol/l lần l ượt 14,3% và 5,7%, trong khi t ỷ l ệ t ăng triglycerid > 5,64 mmol/l g ặp 5,7%, gi ảm HDL-C 4,14 mmol/l đều ở m ức khá cao chi ếm 65,7% và 5,7%. Nhi ều nghiên c ứu khác c ũng cho m ột k ết qu ả chung, các thu ốc an th ần kinh không điển hình đều làm gi ảm HDL-C, m ột lo ại lipid có vai trò r ất quan tr ọng ch ống l ại xơ v ữa độ ng m ạch. Nh ư v ậy, nguy c ơ gi ảm HLD-C và t ăng các ch ỉ s ố m ỡ máu khác rất rõ, làm t ăng kh ả n ăng gây nhi ều b ệnh lý tim m ạch nguy hi ểm nh ư: x ơ v ữa độ ng mạch, nh ồi máu c ơ tim, cao huy ết áp Vì v ậy, trong quá trình điều tr ị, c ần ph ải theo dõi c ẩn th ận và có h ướng x ử trí k ịp th ời các tác d ụng ph ụ này. Bảng 5: Thay đổi v ề cân n ặng, BMI và HCCH . Số BN (%) Tiêu chí đánh giá Tr ước điều tr ị Sau điều tr ị Không t ăng cân 5 (14,3%) Có t ăng cân 30 (85,7%) Mức độ t ăng cân (kg) < 7% 28 (80%) > 7% 7 (20%) < 18,5 20 (57,1%) 7 (20%) 2 BMI (cân n ặng/chi ều cao ) 18,5 - 21,99 15 (42,9%) 17 (48,6%) 22 - 22,99 3 (8,6%) > 23 8 (22,9%) Có HCCH 8 (22,9%) Tỷ l ệ BN Không HCCH 35 (100%) 27 (77,1%) Mức độ t ăng cân > 7% tr ọng l ượng c ơ 42,9% lên 48,6%, h ơn n ữa m ức BMI t ừ th ể sau 8 tu ần điều tr ị chi ếm 20%. M ức 22 - 22,99 g ặp 3 BN (8,6%) và m ức > 23 BMI < 18,5 gi ảm t ừ 57,1% xu ống 20%, là 8 BN (22,9%) sau điều tr ị. T ỷ l ệ BN trong khi m ức t ừ 18,5 - 21,99 l ại t ăng t ừ gặp HCCH sau điều tr ị là 8 BN (22,9%), 151
6. T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 3-2017 trong khi t ỷ l ệ BN không g ặp HCCH 27 - Ch ỉ có 20% s ố BN t ăng > 7% kh ối BN (77,1%). K ết qu ả này t ươ ng đươ ng lượng c ơ th ể. với nghiên c ứu c ủa Zhang, Shufen Lan, TÀI LI ỆU THAM KH ẢO Guanghua (2014) [3], t ỷ l ệ g ặp HCCH 1. Uçok A, Gaebel W. Side effects of chung đối v ới BN dùng olanzapin là 23,8%. atypical antipsychotics: a brief overview. KẾT LU ẬN World Psychiatry. 2008, 7, pp.58-62. - Glucose máu t ăng nh ẹ t ừ 5,1 ± 0,6 2. Xiang Y.T et al. Common use of high lên 5,6 ± 1,1 mmol/l. doses of antipsychotic medications in older Asian patients with schizophrenia (2001 - 2009). - SGOT t ăng t ừ 30,2 ± 7,0 lên 42,5 ± Int. J Geriatr Psychiatry. 2014 , 29, pp.359-366. 19,6 U/l. SGPT t ăng t ừ 28,5 ± 9,5 lên 34,1 ± 15,5 U/l. 3. Zhang S, Lan G. Prospective 8-week trial on the effect of olanzapine, quetiapine, ă ẹ ừ - Ure máu t ng nh t 5,0 ± 0,9 mmol/l and aripiprazole on blood glucose and lipids lên 6,5 ± 1,7 mmol/l. among individuals with first-onset schizophrenia. - Cholesterol t ăng nh ẹ t ừ 4,0 ± 0,6 Shanghai Arch Psychiatry. 2014, 26, pp.339-346. mmol/l lên 4,5 ± 0,9 mmol/l. 4. Cohen R et al. Olanzapine and acute - Triglycerid t ăng t ừ 1,25 ± 0,4 lên urinary retention in two geriatric patients. Am. 2,05 ± 1,1 mmol/l. J Geriatr Pharmacother. 2007, 5, pp.241-246. 153