Nghiên cứu về sử dụng rượu bia tại 3 tỉnh của Việt Nam năm 2013

Nội dung text: Nghiên cứu về sử dụng rượu bia tại 3 tỉnh của Việt Nam năm 2013

1. | TỔNG QUAN & NGHIÊN CỨU | Nghiên cứu về sử dụng rượu bia tại 3 tỉnh của Việt Nam năm 2013 Nguyễn Hiền Vương, Phạm Việt Cường Nghiên cứu được tiến hành với thiết kế theo phương pháp theo dõi dọc với cỡ mẫu là 2064 người có sử dụng rượu/bia được xác định theo định nghĩa chung của nghiên cứu Kiểm soát tác rượu bia Quốc tế (IAC) tại 3 tỉnh của Việt Nam: Thái Bình, Khánh Hòa và Đồng Tháp trong thời gian từ năm 2013 đến năm 2015. Nghiên cứu thực hiện nhằm đo lường lại việc tiêu thụ rượu bia và phân tích một số đặc điểm hành vi sử dụng rượu bia của Việt Nam. Kết quả nghiên cứu cho thấy, lượng rượu bia tiêu thụ trung bình trong 1 năm của người có uống là 12,44 lít cồn nguyên chất. Trong đó nam giới tiêu thụ với mức là 13,44 lít và nữ giới là 2,38 lít. Nhóm tuổi 25-34 tuổi tiêu thụ lượng rượu bia lớn nhất là 15,76 lít. Lượng rượu bia tiêu thụ trong 1 lần uống điển hình của nam giới phổ biến ở mức từ 8 đơn vị rượu (ĐVR) trở lên, nữ giới là dưới 2 ĐVR. Địa điểm sử dụng rượu bia phổ biến là quán bia/quán nhậu (37%) với lượng khoảng 3 ĐVR, 23% tại nhà hàng/ quán ăn với lượng khoảng 1,5 ĐVR. Người ta chỉ cần mất khoảng 5-10 phút di chuyển để có thể mua được rượu bia (63%) và có tới 9/10 số người trả lời cho rằng họ cảm thấy rượu bia là dễ dàng sẵn có cho họ. Các kết quả của nghiên cứu góp phần cung cấp thêm các bằng chứng về thực trạng sử dụng rượu bia dùng để hỗ trợ cho việc đưa ra các chính sách giúp cho việc giảm thiểu tác hại của lạm dụng đồ uống có cồn như quan điểm đã nêu trong Quyết định 244/QĐ-TTg của Thủ tướng chính phủ ngày12 tháng 02 năm 2014 về Chính sách quốc gia phòng, chống tác hại lạm dụng đồ uống có cồn đến năm 2020. Từ khóa: rượu bia, uống rượu bia, lạm dụng đồ uống có cồn Use of alcohol in 3 provinces of Vietnam 2013 Nguyen Hien Vuong, Pham Viet Cuong Research was conducted to design monitoring methods with a sample size of 2064 participants who have used alcohol/beer that were selected identified using the IAC definition of the study of alcohol control International cooperation (IAC) in 3 provinces Vietnam: Thai Binh, Khanh Hoa and Dong Thap in the period from 2013 to 2015. Research was conducted to measure the consumption of alcohol and analyze behavioral characteristics of alcohol use in Vietnam. The study results showed that the average alcohol consumption in the first year of drinkering was only 20 Tạp chí Y tế Công cộng, 6.2016, Số 42
2. | TỔNG QUAN & NGHIÊN CỨU | 12.44 liters of pure alcohol. In which men consumed 13.44 liters and women consumed 2.38 liters. The largest amount of alcohol consumed was among the 25-34 age group who consumed 15.76 liters. . The amount of alcohol consumed in 1 man’s typical, popular drink was 8 units of alcohol (ĐVR) and women drank less than 2 units of alcohol. Locations of alcohol use are common beer stalls/eateries (37%) with a volume of about 3 ĐVR and 23% in restaurants/street food venders with an estimated 1.5 ĐVR. One needed only to commute about 5-10 minutes to be able to buy alcohol (63%) and up to 9/10 of the respondents said they felt alcohol is easily available to them. The results of the study contribute to providing additional evidence of alcohol use to support policy making and help to reduce the harmful effects of alcohol abuse as was stated in the Prime Minister’s National Policy Prevention and harm of alcohol abuse of 2020, Decision 244/QD-TTg, on February 2014. Keywords: alcohol, alcohol use, alcohol abuse Tác giả: Trung tâm NCCS và PC Chấn thương, Trường Đại học Y tế Công Cộng 1. Đặt vấn đề Tại Việt Nam quá trình hội nhập và phát triển đã đạt được những thành tựu đáng kể về mặt kinh Hiện nay rượu/bia đã trở thành là đồ uống có cồn tế, văn hóa và xã hội. Chất lượng cuộc sống của được sử dụng phổ biến ở nhiều nước trên thế giới. Ở người dân đang ngày được nâng lên, kéo theo đó là các nước trên thế giới việc sử dụng rượu/bia (SDRB) một loạt những thay đổi về mặt hành vi, lối sống mà và các vấn đề liên quan đến rượu/bia là khác nhau. trong đó phải kể đến thói quen ăn uống. Theo Báo Tuy nhiên gánh nặng bệnh tật và tử vong là vấn đề cáo toàn cầu về sử dụng rượu/bia và sức khỏe năm chung và rất quan trọng đối với hầu hết các nước. 2014, lượng rượu/bia tiêu thụ bình quân đầu người Trên toàn cầu, sử dụng rượu/bia một cách có hại của người Việt Nam giai đoạn 2003-2005 là 3,8 lít gây ra khoảng 3,3 triệu trường hợp tử vong mỗi năm cồn nguyên chất/năm, tới giai đoạn 2008-2010 tức (chiếm khoảng 5,9% tất cả các trường hợp tử vong) là sau khoảng 5 năm đã tăng gần gấp đôi là 6,6 lít và 5,1% gánh nặng bệnh tật toàn cầu là do tiêu thụ cồn nguyên chất/năm [7]. Trong điều tra quốc gia rượu/bia [7]. Hiện nay, nhiều nghiên cứu đã chỉ ra Việt Nam về sức khỏe Vị thành niên và Thanh niên rằng có mối liên quan giữa SDRB với hơn 200 vấn lần thứ 2 năm 2010 (SAVY 2) cho thấy có 80% nam đề sức khỏe, bao gồm cả các dữ liệu mới về mối thanh thiếu niên SDRB, tỷ lệ này ở SAVY 1 năm quan hệ nhân quả giữa việc sử dụng rượu/bia có hại 2005 là 69% [2], [3]. Nghiên cứu của Viện chiến và tỷ lệ mắc cùng với các kết quả lâm sàng của các lược và chính sách y tế có 64% nam giới từ 15 tuổi bệnh truyền nhiễm như lao, HIV/AIDS và viêm phổi trở lên có SDRB với mức uống trung bình là 6,4 đơn [7]. Ngoài những hậu quả về mặt sức khỏe cá nhân, vị rượu/ngày [4]. Đi cùng với đó là sản lượng rượu/ việc sử dụng rượu/bia một cách không hợp lý cũng bia vẫn liên tục tăng qua các năm: theo số liệu báo gây ra những thiệt hại đáng kể về mặt kinh tế - xã cáo của Bộ Công thương sản lượng sản xuất bia các hội. Do đó vấn đề này cần được phải được giải quyết loại trên cả nước năm 2014 ước đạt 3.140 triệu lít và để bảo đảm sự phát triển bền vững trên phạm vi toàn dự kiến năm 2015 sản lượng bia các loại đạt 3.289 thế giới. triệu lít, tăng 4,7% so với năm 2014 [1]. Tạp chí Y tế Công cộng, 6.2016, Số 42 21
3. | TỔNG QUAN & NGHIÊN CỨU | Hiện tại vẫn chưa có nhiều nghiên cứu mang tính có khoảng 100 hộ gia đình và tiến hành sàng lọc hết quy mô lớn nhằm đo lường lại việc tiêu thụ rượu/bia các hộ trong địa bàn và chọn 50 đối tượng điều tra đủ và mô tả một số đặc điểm hành vi sử dụng rượu/ tiêu chuẩn và đưa vào nghiên cứu. bia của người Việt Nam, do đó chúng tôi tiến hành “Nghiên cứu về sử dụng rượu, bia tại 3 tỉnh của Việt Nghiên cứu sử dụng bộ câu hỏi định lượng được Nam năm 2013”. thiết kế theo chuẩn của nghiên cứu Kiểm soát rượu bia quốc tế (IAC) [10] và có hiệu chỉnh cho phù hợp Mục tiêu nghiên cứu thực tế ở Việt Nam. Bộ câu hỏi này chưa từng được sử dụng trong các nghiên cứu của Việt Nam. Bộ câu Đo lường việc tiêu thụ rượu/bia bao gồm đồ hỏi gồm 144 câu chia thành nhiều cấu phần như: Thu uống thương mại và không chính thức tại Việt Nam. thập thông tin về nơi uống rượu bia, mức độ uống rượu bia và từng loại rượu bia uống; khoảng thời Mô tả đặc điểm hành vi sử dụng rượu/bia của gian uống; cách người trả lời nhận được rượu/bia; người Việt Nam. sự sẵn có của rượu/bia; tiếp thị rượu/bia; nhận thức của người trả lời về việc thực thi, khả năng chi trả và 2. Đối tượng và phương pháp nghiên cứu sự sẵn có của rượu bia, ảnh hưởng của giá cả tới số lượng và loại đồ uống; sự tham gia của cảnh sát; các 2.1. Đối tượng nghiên cứu chính sách hỗ trợ... Người dân Việt nam từ 16-65 tuổi có sử dụng Việc thu thập số liệu cho bộ câu hỏi định lượng rượu/bia hiện đang sinh sống tại địa bàn nghiên cứu được tiến hành thông qua phỏng vấn trực tiếp đối trong thời gian nghiên cứu và tự nguyện tham gia tượng tại hộ gia đình. Việc thu thập số liệu của vào nghiên cứu. nghiên cứu được tiến hành 4 vòng: Vòng điều tra cơ bản lần thứ nhất vào năm 2013, 2 vòng điều tra theo 2.2. Phương pháp nghiên cứu dõi vào năm 2014 và 1 vòng điều tra kết thúc vào năm 2015. Toàn bộ bộ câu hỏi được thiết kế để thu Nghiên cứu được tiến hành với thiết kế nghiên thập bằng cách sử dụng phần mềm Open Data Kit cứu theo dõi dọc trên các đối tượng ở 3 tỉnh đại diện (ODK) dùng trên máy tính bảng nhằm quản lý số cho 3 vùng miền của Việt Nam: Thái Bình (Miền liệu chặt chẽ và tránh được những sai số trong quá Bắc), Khánh Hòa (Miền Trung) và Đồng Tháp trình điều tra. Điều tra viên là các cán bộ công tác (Miền Nam) trong thời gian từ năm 2013 tới năm trong ngành y tế được tuyển chọn tại cơ sở và được 2015. Tổng số mẫu thực tế đã tiến hành điều tra tại tập huấn kỹ càng trước khi tiến hành điều tra. Việt Nam là 2064 người có sử dụng rượu/bia được xác định theo định nghĩa chung của nghiên cứu Kết quả của bài báo chỉ là 1 phần kết quả Kiểm soát rượu bia quốc tế (IAC) [10]. Mẫu được của nghiên cứu Kiểm soát rượu bia tại Việt Nam chọn theo phương pháp như sau: (International Alcohol Control in Vietnam study). Số liệu trong bài báo được sử dụng là kết quả của Chọn 3 tỉnh thuộc 3 miền Bắc, miền Trung và vòng điều tra cơ bản lần thứ nhất. Và nghiên cứu miền Nam của Việt Nam theo tiêu chí đại diện cho về việc sử dụng rượu/bia là vấn đề khá nhạy cảm vùng. Cỡ mẫu được phân bổ đều cho các tỉnh, mỗi đối với người sử dụng. Do vậy việc thu thập thông tỉnh 700 đối tượng phỏng vấn tin trong quá trình phỏng vấn điều tra đôi khi có thể chưa thu được hoàn toàn chính xác tất cả các thông Tại mỗi tỉnh được chọn, chọn ngẫn nhiên 3 tin. Đặc biệt là thông tin về tần suất và lượng rượu/ huyện (bao gồm cả thị xã/thành phố trực thuộc tỉnh), bia uống. tại mỗi huyện số đối tượng được phân bổ đều là 234 đối tượng. Về khía cạnh đạo đức nghiên cứu, nghiên cứu đã được Bộ Y tế phê duyệt và giao cho trường đại Tại mỗi huyện chọn 5 địa bàn điều tra một học Y tế công cộng tiếp nhận dự án theo Quyết định cách ngẫu nhiên theo danh sách địa bàn điều tra số 703/QĐ-BYT ngày 28 tháng 2 năm 2014 của Bộ (Enumeration Area - EA) của Tổng điều tra dân số Y tế về việc phê duyệt Trường Đại học Y tế công do Tổng cục Thống kê thiết lập. Mỗi địa bàn điều tra cộng tiếp nhận dự án “Nghiên cứu về sử dụng rượu 22 Tạp chí Y tế Công cộng, 6.2016, Số 42
4. | TỔNG QUAN & NGHIÊN CỨU | bia và các chính sách liên quan tại Việt Nam” do 20-24 4,35 8,70 tổ chức International Development Research Centre 25-34 7,88 15,76 Canada tài trợ. Và nghiên cứu cũng đã được Hội 35-44 6,28 12,56 đồng đạo đức trong nghiên cứu Y sinh học trường 45-54 5,97 11,94 đại học Y tế công cộng phê duyệt theo Quyết định số 55-65 5,73 11,46 145/2013/YTCC-HD3 ngày 01 tháng 07 năm 2013 Trung bình 6,22 12,44 về việc chấp thuận các vấn đề đạo đức Nghiên cứu y sinh học. Lượng rượu/bia tiêu thụ trung bình của người có sử dụng rượu/bia trong vòng 12 tháng là 12,44 lít cồn Một số khái niệm: nguyên chất. Trong đó nam giới tiêu thụ với mức là 13,44 lít và nữ giới là 2,38 lít. Nhóm tuổi 25-34 tiêu Đơn vị rượu (ĐVR): Là đơn vị đo lường dùng thụ lượng rượu/bia lớn nhất 15,76 lít, thấp nhất là để quy đổi các loại rượu/bia với nhiều nồng độ khác nhóm tuổi dưới 18 là 2,78 lít. nhau ra đơn vị rượu chuẩn. Một đơn vị rượu chuẩn trong nghiên cứu này được xác định là tương đương Lượng rượu/bia sử dụng trong 1 lần uống: với 1 chai/lon bia 5 độ (330ml), 1 ly rượu vang (10-14 độ) 120ml, 1 chén rượu mạnh khoảng 40 độ (30ml). Nếu quy đổi ra rượu nguyên chất thì 1 ĐVR tương đương với 15ml rượu nguyên chất [10]. Các địa điểm uống rượu/bia: Trong nghiên cứu này các địa điểm uống rượu/bia là các địa điểm có bán rượu/bia và có phục vụ cho người uống ngay tại địa điểm đó. 3. Kết quả 3.1. Thông tin chung về đối tượng nghiên cứu: Số người tham gia vào nghiên cứu 2064 người, trong đó nam giới chiếm 91%, nữ giới chiếm 9%. Người có tuổi nhỏ nhất tham gia nghiên cứu là 16 tuổi, lớn nhất là 65 tuổi. Độ tuổi trung bình của đối tượng nghiên cứu là 45,5 tuổi. Tất cả các đối tượng nghiên cứu có uống rượu/bia trong vòng 6 tháng vừa qua. 3.2. Sự tiêu thụ: 3.2.1. Lượng uống: Bảng 1. Lượng rượu/bia tiêu thụ trung bình theo giới và nhóm tuổi Lượng uống (lít rượu nguyên chất) Đặc điểm 6 tháng 12 tháng Biểu đồ 1. Lượng uống trong 1 lần uống điển hình Theo giới Nam 6,72 13,44 Nữ 1,19 2,38 Lượng rượu/bia nam giới sử dụng trong 1 dịp Theo nhóm tuổi điển hình (1 lần uống) trong vòng 6 tháng qua được 16-17 1,39 2,78 phân thành các nhóm như sau: Dưới 2 đơn vị rượu 18-19 3,46 6,92 (ĐVR), từ 2 đến dưới 4 ĐVR, từ 4 tới dưới 6 ĐVR, từ 6 tới dưới 8 ĐVR, từ 8 ĐVR trở lên. Tạp chí Y tế Công cộng, 6.2016, Số 42 23
5. | TỔNG QUAN & NGHIÊN CỨU | Lượng rượu/bia nam giới sử dụng trong 1 lần 17 tuổi, gần 60% ở độ tuổi 18-19, 45% ở độ tuổi uống điển hình vòng 6 tháng qua phổ biến nhất ở 20-24 và 40% ở độ tuổi 25-34. Khoảng 1/3 nam giới mức từ 8 ĐVR trở lên ở tất cả các độ tuổi: Nhiều nhất ở độ tuổi 20-24 và 35-44 uống rượu mỗi 2 ngày/ là ở độ tuổi 20-24 (80%) và 25-34 (73%), ít nhất là ở lần, 1/4 đến 1/5 nam giới ở các lứa tuổi còn lại uống độ tuổi 55-65 (40%). rượu/bia với tần suất này. Khoảng 1/4 nam giới từ 55-65 tuổi sử dụng rượu/bia hàng ngày, tiếp sau đó Đối với nữ giới, lượng rượu/bia sử dụng trong là nhóm tuổi 45-54 (20%) và 35-44 (15%). Nhóm 1 lần uống điển hình trong vòng 6 tháng qua phổ tuổi 18-19 uống với tần suất mỗi 3-6 ngày/lần nhiều biến nhất là ở mức dưới 2 ĐVR: Phần lớn là ở nhóm hơn so với các nhóm tuổi khác (28,6%). tuổi lớn độ tuổi 55-65 là 68%, độ tuổi 45-54 là 50%. Đối với những người trẻ trong độ tuổi 20-24 thì mức Với nữ giới, tần suất uống phổ biến nhất là hàng uống phổ biến nhất là từ 2 - <4 ĐVR và 6 - <8 ĐVR tuần, khoảng 3/4 ở tất cả các độ tuổi uống rượu/bia ở (khoảng 30%). Mức uống từ 4 - <6 ĐVR thì phổ biến mức tần suất này. Tần suất 3-6 ngày/lần thì lớn nhất ở độ tuổi 25-34. là nữ giới 20-24 tuổi (khoảng 14% ) và 35-44 tuổi (11%). Khoảng 11% nữ giới ở độ tuổi 25-34 SDRB 2 3.2.2. Tần suất uống ngày/lần. Nữ giới 55-65 tuổi có tỷ lệ SDRB với tần suất hàng ngày lớn nhất (6,4%). 3.2.3. Các địa điểm sử dụng rượu bia Bảng 2. Các địa điểm sử dụng rượu/bia Các địa điểm sử dụng rượu bia % Quán bar/sàn nhảy 1,99 Quán bia/quán nhậu 36,43 Nhà hàng/quán ăn 22,24 Quán cafe 1,16 Quán nước trà/quán cóc vỉa hè 4,8 Câu lạc bộ thể thao/nơi chơi thể thao 1,31 Chuyến bay nội địa 0,15 Phương tiện cơ giới công cộng 0,34 Điểm công cộng ngoài trời (bãi biển, công viên...) 5,04 Sự kiện đặc biệt: hội chợ, lễ hội, âm nhạc... 3,29 Trong số 10 địa điểm liệt kê có sử dụng rượu bia thì có 2 địa điểm có báo cáo sử dụng rượu bia nhiều nhất là tại quán bia/quán nhậu (37%) và nhà hàng/ quán ăn (khoảng 23%). Rất ít người báo cáo SDRB (dưới 1%) tại các chuyến bay nội địa trong nước, hoặc trên các phương tiện vận chuyển công cộng. Biểu đồ 2. Tần suất uống Mua rượu/bia tại các địa điểm uống Tần suất uống của các đối tượng phỏng vấn được chia thành các mức độ như sau: Uống hàng ngày, 2 Trong số những người trả lời đã mua rượu/bia tại ngày/lần, 3-6 ngày/lần, hàng tuần. các địa điểm uống tại chỗ trong vòng 6 tháng qua: 37% đã mua bia, 20% đã mua rượu trắng tự nấu, 7% Với nam giới, tần suất uống phổ biến nhất là đã mua bia nhẹ (bia cỏ) và khoảng 3% đã mua rượu hàng tuần (1 tuần uống 1 lần) với 75% ở độ tuổi 16- thuốc/rượu ngâm. Rượu pha sẵn đóng chai/lon là loại 24 Tạp chí Y tế Công cộng, 6.2016, Số 42
6. | TỔNG QUAN & NGHIÊN CỨU | rượu khá mới ở Việt Nam, số người sử dụng loại đồ Số lượng rượu/bia mua tại các địa điểm uống uống này chưa nhiều, ở nghiên cứu này chưa thấy Bảng 5. Số lượng rượu/bia mua tại các địa điểm ghi nhận trường hợp nào sử dụng loại đồ uống này. Bảng 3. Loại đồ uống mua tại các địa điểm Các địa điểm uống Trung bình (ml) Thấp nhất Cao nhất Quán bar/sàn nhảy 1,62 0,58 2,67 Loại đồ uống % Quán bia/quán nhậu 46,47 29,89 63,05 Bia 37,11 Nhà hàng/quán ăn 23,45 8,79 38,11 Bia nhẹ 7,03 Quán cà phê 0,26 0,12 0,4 Rượu vang 0,19 Quán nước trà/quán cóc 10,49 3,72 17,27 Rượu mạnh/rượu ngoại 1,65 vỉa hè Rượu mạnh đóng chai trong nước 1,11 Câu lạc bộ thể thao/nơi 1,19 0,39 2 chơi thể thao Cốc tai hỗn hợp 0,1 Chuyến bay nội địa 0,04 -0,03 0,11 Rượu ngâm/thuốc 2,91 Phương tiện cơ giới công 0,11 -0,09 0,3 Rượu trắng/tự nấu 19,91 cộng Rượu pha sẵn đóng chai/lon 0 Điểm công cộng ngoài trời 5,48 1,01 9,94 (bãi biển, công viên...) Sự kiện đặc biệt Mức độ thường xuyên mua rượu bia tại các 1,89 1,23 2,54 (hội chợ, âm nhạc...) địa điểm uống Người trả lời được hỏi về tính thường xuyên họ Bảng 5 cho thấy lượng rượu/bia tính ra lượng mua rượu/bia tại các địa điểm uống tại chỗ và số rượu nguyên chất mỗi lần mua tại các địa điểm uống lượng rượu/bia ở mức bình thường mà họ hay mua. tại chỗ. Người được hỏi mua 46,5 ml rượu nguyên chất tương đương với 3 ĐVR (mỗi ĐVR ở đây tương Bảng 4. Mức độ thường xuyên mua rượu/bia tại các đương với 15 ml rượu nguyên chất) tại các quán bia/ địa điểm quán nhậu và mua 23,5 ml (tương đương 1,5 ĐVR) Các địa điểm uống Trung bình Thấp nhất Cao nhất tại các nhà hàng/quán ăn tương ứng với 2 địa điểm có báo cáo sử dụng rượu bia nhiều nhất. Quán bar/sàn nhảy 0,104 0,009 0,199 Quán bia/quán nhậu 4,879 4,111 5,646 Thời gian mua rượu/bia tại các địa điểm uống Nhà hàng/quán ăn 2,344 1,799 2,888 Đa số người trả lời đều mua rượu/bia nhiều nhất Quán cà phê 0,04 0,011 0,069 vào khoảng thời gian từ 3 giờ chiều tới 9 giờ tối ở tất Quán nước trà/quán cóc vỉa hè 0,747 0,431 1,062 cả các địa điểm trên. Câu lạc bộ thể thao/nơi chơi 0,109 0,013 0,204 thể thao Các địa điểm như quán bar/sàn nhảy, quán bia/ Chuyến bay nội địa 0,01 -0,014 0,035 quán nhậu, quán nước chè/quán cóc vỉa hè là những Phương tiện cơ giới công cộng 0,069 -0,023 0,016 địa điểm có ghi nhận việc sử dụng rượu bia ở đây Điểm công cộng ngoài trời trong khoảng thời gian từ 9 giờ tối tới nửa đêm với tỷ 0,126 0,084 0,168 (bãi biển, công viên...) lệ khá nhiều, lần lượt là: 35%, 14% và 20%. Sự kiện đặc biệt 0,151 0,011 0,291 (hội chợ, âm nhạc...) Quán bar/sàn nhảy, quán bia/quán nhậu, nhà hàng quán ăn là những địa điểm ghi nhận có sử dụng Trong các địa điểm uống tại chỗ, người trả rượu bia vào khoảng thời gian muộn nhất (nửa đêm lời thường mua nhiều nhất là quán bia/quán nhậu – 2 giờ sáng), trong đó quán bar/sàn nhảy ghi nhận khoảng 5 lần trong 6 tháng qua, tiếp theo là mua tại với tỷ lệ nhiều nhất: khoảng 9%. nhà hàng/quán ăn khoảng 2,5 lần trong 6 tháng qua. Tạp chí Y tế Công cộng, 6.2016, Số 42 25
7. | TỔNG QUAN & NGHIÊN CỨU | Bảng 6. Thời gian mua rượu/bia tại các địa điểm Gần 1 nửa số người trả lời cho biết 6am- 9am- 12am- 3pm- 9pm- Nửa đêm- 2am- di chuyển tới địa điểm mua rượu/bia Các địa điểm uống 9am 12am 3pm 9pm nửa đêm 2am 6am bằng xe máy, 37% là đi bộ, 12% là di chuyển bằng xe đạp, khoảng 5% di Quán bar/sàn nhảy 0 14,71 2,94 61,76 35,29 8,82 0 chuyển bằng xe con (là lái xe). Quán bia/quán nhậu 4,13 28,13 23,47 89,73 14 0,67 0,22 Nhà hàng/quán ăn 7,25 26,59 14,29 82,64 7,47 0,44 0 4. Bàn luận Quán cà phê 0 17,39 4,35 69,57 4,35 0 0 Lượng rượu/bia tiêu thụ trung Quán nước trà/quán 4,12 24,74 15,46 79,38 19,59 0 0 bình của người có sử dụng rượu/bia cóc vỉa hè trong vòng 12 tháng là 12,44 lít cồn Câu lạc bộ thể thao/ 0 7,41 11,11 96,3 0 0 0 nguyên chất. Với mức tiêu thụ này nơi chơi thể thao thấp hơn so với bình quân tiêu thụ đầu Chuyến bay nội địa 33,33 0 0 33,33 0 0 0 người ở những người có uống khu vực Phương tiện cơ giới Đông Nam Á (23,1 lít) và thấp hơn so 0 0 0 71,43 0 0 0 công cộng với trung bình thế giới (17,2 lít) [1]. Điều này có thể do số liệu thu thập Điểm công cộng ngoài trời (bãi biển, 7,92 18,81 21,78 80,2 6,93 0 0 mới chỉ ở 3 tỉnh của Việt Nam nên có công viên...) thể chưa đại diện hết cho tất cả các Sự kiện đặc biệt tỉnh trong cả nước, nhất là chưa có 0 6,15 12,31 81,54 4,62 0 0 (hội chợ, âm nhạc...) ghi nhận ở các thành phố lớn như Hà Nội, Thành phồ Hồ Chí Minh thường có lượng tiêu thụ rượu/bia nhiều hơn so với các tỉnh 3.3. Sự sẵn có của rượu bia khác. Và độ tuổi của đối các đối tượng trong nghiên cứu cũng chỉ giới hạn trong khung từ 16-65 tuổi, còn Người tham gia nghiên cứu được yêu cầu cho biết trong Báo cáo toàn cầu về rượu/bia và sức khỏe năm thời gian di chuyển đến các địa điểm có thể mua rượu/ 2014 thì độ tuổi là từ 15 tuổi trở lên. Nam giới tiêu bia và phương thức để di chuyển tới địa điểm đó. thụ với mức là 13,44 lít và nữ giới là 2,38 lít. Điều này cũng phù hợp với nghiên cứu ở Scotland năm Phần lớn người trả lời cho biết họ chỉ mất từ 5 2003 cho thấy lượng rượu bia tiêu thụ trung bình là đến 10 phút để di chuyển đến địa điểm mua rượu/ 17,7 đơn vị rượu/người đối với nam giới và 6,7 đơn bia (63%), 12% cho biết họ chỉ mất dưới 5 phút, 16% vị rượu/người đối với nữ giới [8]. cho biết họ di chuyển mất 15 đến 20 phút. Lượng rượu/bia nam giới sử dụng trong 1 lần Bảng 7. Phương tiện di chuyển mua rượu/bia uống điển hình vòng 6 tháng qua phổ biến nhất ở Phương tiện di chuyển % mức từ 8 ĐVR trở lên ở tất cả các độ tuổi. Còn đối với nữ giới, lượng rượu/bia sử dụng trong 1 lần uống Xe con (là lái xe) 4,46 điển hình trong vòng 6 tháng qua phổ biến nhất là ở Xe con (là hành khách) 0,05 mức dưới 2 ĐVR. Như vậy chúng ta có thể thấy nam giới có xu hướng uống lượng rượu/bia nhiều hơn nữ Xe buýt 0.05 giới. Và trong 1 lần uống thì những người trẻ tuổi Xe đạp 12,31 thường uống lượng nhiều hơn so với lượng uống của những người tuổi cao hơn, tuổi càng cao lượng uống Xe máy 43,8 càng ít đi. Điều này có thể do vấn đề sức khỏe cá Đi bộ 36,68 nhân và văn hóa uống của từng độ tuổi. Người trẻ thường có sự nhiệt huyết, “máu lửa”, thích thể hiện Khác 1,65 cái tôi cá nhân hơn... Không trả lời 0,53 Không biết 0,48 Về tần suất uống, nhóm nam giới nhiều tuổi hơn có xu hướng sử dụng rượu/bia với tần suất hàng ngày Tổng 100 (tức là ngày nào cũng có sử dụng rượu/bia) nhiều hơn 26 Tạp chí Y tế Công cộng, 6.2016, Số 42
8. | TỔNG QUAN & NGHIÊN CỨU | ở nhóm nam giới trẻ tuổi. Điều này phù hợp với kết động mua/bán rượu bia. Và 1 điểm có thể nói là khá quả nghiên cứu ở Scotland, người già có xu hướng mới hiện nay đó là việc uống rượu/bia tại các quán sử dụng rượu bia hàng ngày nhiều hơn so với nhóm nước trà/quán cóc vỉa hè. Các quán này dưới hình thanh niên trẻ tuổi: 29% nam giới ở lứa tuổi 65-74 thức chỉ là những quán bán đồ uống thông thường, uống rượu trên 5 lần/tuần. Tỷ lệ này trong nhóm từ nhưng khi người mua có nhu cầu thì đều có phục vụ 16-24 tuổi chỉ có 9% [5], [9].Và nhóm người trẻ có thêm các đồ uống có cồn như rượu/bia và thời gian xu hướng sử dụng rượu/bia với tần suất ít hơn nhưng hoạt động thì không hạn chế tới khi nào khách không lượng uống trong mỗi lần uống lại nhiều hơn so với có nhu cầu nữa. Và hiện tượng này phổ biến hơn ở nhóm người lớn tuổi hơn. Cũng tương tự như nam các thành phố nơi tập trung đông dân cư hơn. giới, ở nữ giới có tuổi lớn hơn thì có xu hướng SDRB với tần suất hàng ngày nhiều hơn so với nhóm nữ Có thể thấy xe máy là phương tiện di chuyển chủ giới trẻ tuổi. yếu tới các địa điểm bán rượu/bia. Và khoảng cách tới các địa điểm mua rượu/bia rất gần, thậm chí có thể di Theo số liệu của báo cáo đưa ra chúng ta có thể chuyển bằng xe đạp hoặc đi bộ với thời gian rất ngắn. thấy quán bia/quán nhậu, nhà hàng/quán ăn là những Điều này rất dễ hiểu vì xe máy là phương tiện chủ yếu địa điểm mà đối tượng nghiên cứu của chúng ta hay và rất là phổ biến ở cả thành thị và nông thôn ở nước sử dụng rượu/bia nhất. Với tần suất và lượng mua tại ta hiện nay. Các số liệu đưa ra trong mục này cho thấy các địa điểm này cũng lớn hơn so với các địa điểm sự phổ biến của rượu/bia hiện nay với phần đông mọi khác. Điều này cũng phản ánh thực tế tình trạng sử người chỉ cần di chuyển khoảng 5 – 10 phút đồng hồ dụng rượu /bia phổ biến của người Việt ta hiện nay: để mua được rượu/bia và có tới 9/10 số người được hỏi với số lượng quán bia/quán nhậu, nhà hàng/quán ăn cho rằng họ cảm thấy rượu/bia là dễ dàng sẵn có cho mọc lên “như nấm sau mưa”. Loại đồ uống có cồn họ. Rượu/bia có thể mua ở mọi lúc, mọi nơi với mức phổ biến mà người Việt Nam sử dụng là bia và rượu giá có thể được đa phần mọi người chấp nhận được. trắng tự nấu. Theo báo cáo của Hiệp hội Bia rượu Như vậy rào cản về giá và sự tiếp cận với rượu/bia hầu nước giải khát Việt Nam (VBA) cho biết tính tới thời như không tồn tại. điểm năm 2015 sản lượng sản xuất và tiêu thụ bia ở Việt Nam đạt 3,4 tỷ lít tăng 10% so với năm 2014 5. Kết luận và khuyến nghị và gần 41% so với năm 2010. Mức tiêu thụ rượu nấu trên thị trường ước đạt 200 triệu lít 1 năm gấp 3 lần Một số kết quả chính của nghiên cứu rượu sản xuất công nghiệp [6]. Về sự tiêu thụ rượu bia: Lượng rượu/bia tiêu thụ Người tham gia nghiên cứu được hỏi thời gian đã trung bình của người có uống trong 12 tháng qua là mua rượu/bia từ các địa điểm uống tại chỗ từ 9 giờ 12,44 lít, nam giới là 13,44 lít và nữ giới là 2,38 lít. tối trở đi tới 6 giờ sáng hôm sau. Đây là khoảng thời Nhóm 25-34 tuổi tiêu thụ lượng rượu/bia trung bình gian có khả năng xảy ra các vấn đề nghiêm trọng trong 12 tháng qua nhiều nhất là 15,76 lít, thấp nhất hơn có liên quan đến rượu/bia và có sự liên quan tới là nhóm dưới 18 tuổi là 2,78 lít. Mức SDRB trong 1 các chính sách quản lý. Chúng ta thấy rằng các địa lần uống điển hình: của nam giới phổ biến ở mức từ điểm thường tập trung người có sử dụng rượu/bia từ 8 ĐVR trở lên ở tất cả các lứa tuổi. Tần suất uống sau 9h tối trở đi đến 6h sáng hôm sau ở Việt Nam phổ biến nhất của nam giới là uống hàng tuần (1 hiện nay là tại các quán bar/sàn nhảy, các quán bia/ tuần uống 1 lần). quán nhậu, các nhà hàng/quán ăn. Việc quản lý thời gian hoạt động của các địa điểm này hiện nay còn Về đặc điểm 1 số hành vi sử dụng rượu bia: 37% nhiều bất cập, chưa toàn diện. Các địa điểm thường SDRB tại quán bia/quán nhậu, 23% ở nhà hàng/ tập trung người với số lượng lớn và có thể sử dụng quán ăn. Trong số những người trả lời đã mua rượu/ rượu/bia như tại các địa điểm công cộng ngoài trời bia: 37% đã mua bia, 20% đã mua rượu trắng tự nấu, (bãi biển, công viên...) và các sự kiện đặc biệt như 7% đã mua bia nhẹ (bia cỏ) và khoảng 3% đã mua hội chợ, sự kiện âm nhạc...thì thời gian mua rượu/bia rượu thuốc/rượu ngâm. Lượng rượu/bia mua nhiều tại các địa điểm này chỉ diễn ra trước lúc nửa đêm do nhất là khoảng 3 ĐVR tại các quán bia/quán nhậu, tại các địa điểm diễn ra sự kiện như vậy thường có cơ 1,5 ĐVR tại các nhà hàng/quán ăn, 2/3 ĐVR tại các quan quản lý trực tiếp thời gian bắt đầu và thời gian quán trà/quán cóc vỉa hè. Thời gian phổ biến nhất kết thúc các hoạt động nói chung trong đó có hoạt mua các loại rượu/bia là từ 3 giờ chiều tới 9 giờ tối. Tạp chí Y tế Công cộng, 6.2016, Số 42 27
9. | TỔNG QUAN & NGHIÊN CỨU | Thời gian di chuyển đến địa điểm mua rượu/bia chỉ Đối với các cơ quan quản lý, các cơ quan chuyên môn: mất từ 5- 10 phút (63%), 12% chỉ mất dưới 5 phút. Tăng cường tuyên truyền về phòng chống tác Dựa trên kết quả chúng tôi đưa ra 1 số khuyến hại của rượu bia: Hạn chế sử dụng rượu bia, giảm nghị như sau lượng uống, tránh tình trạng say rượu bia...Chú ý các nhóm đối tượng đặc thù theo tuổi để tuyên truyền Với các nhà hoạch định chính sách: hiệu quả. Đưa ra những quy định về mặt chính sách, pháp Tăng cường sự quản lý các địa điểm cung cấp luật nhằm hạn chế sự tiếp cận của người sử dụng đối rượu/bia (quán bia/quán nhậu, nhà hàng/quán ăn) với rượu bia như: tăng giá, thuế, quy định thời gian về số lượng các địa điểm, cấp phép hoạt động, thời bán, số lượng bán trong mỗi lần... gian bán... Tài liệu tham khảo 6. Người Việt uống 3,4 tỷ lít bia năm 2015, truy cập ngày 15/03/2016, tại trang web Tiếng Việt net/tin-tuc/doanh-nghiep/nguoi-viet-uong-3-4-ty-lit-bia- 1. Bộ Công Thương (2014), Báo cáo tình hình sản xuất công nam-2015-3338020.html. nghiệp và hoạt động thương mại năm 2014 và kế hoạch 2015, Tiếng Anh Hà Nội. 7. World Health Organization (2014), Global status report on 2. Bộ Y tế, Tổng cục Thống kê và UNICEF (2005). Điều tra alcohol and health 2014, 20 Avenue Appia, 1211 Geneva 27, Quốc gia về Vị thành niên và Thanh niên Việt Nam lần thứ Switzerland. nhất. Nhà xuất bản Thống kê, Hà Nội. 8. World Health Organization (2011), Global status report 3. Bộ Y tế và Nhà xuất bản Y học Tổng cục thống kê (2003). on alcohol and health, Department of Mental Health and Báo cáo điều tra y tế quốc gia 2001-2002. Nhà xuất bản Y Substance Abuse of the World Health Organization, Geneva, học, Hà Nội. Switzerland. 4. Đàm Viết Cương và Vũ Minh Hạnh (2006). Đánh giá tình 9. World Health Organization (2002), Alcohol in Developing hình lạm dụng rượu bia tại Việt Nam. Báo cáo nghiên cứu Societies Summary 2002, Geneve, Switzeland. khoa học, Viện chiến lược và chính sách y tế. 10. Taisia Huckle et al. (2011), Alcohol Policy in New 5. ISD Scotland Publications và NHS National Services Zealand: Results from the General Population Survey, 2011, Scotland (2011), Alcohol Statistics Scotland 2011, Edinburgh, Auckland. Scotland. 28 Tạp chí Y tế Công cộng, 6.2016, Số 42