Nghiên cứu tổn thương tai giữa trên bệnh nhân ung thư đầu, cổ được xạ trị tại bệnh viện quân y 103

Nội dung text: Nghiên cứu tổn thương tai giữa trên bệnh nhân ung thư đầu, cổ được xạ trị tại bệnh viện quân y 103

1. T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 5-2017 NGHIÊN C ỨU T ỔN TH ƯƠ NG TAI GI ỮA TRÊN B ỆNH NHÂN UNG TH Ư ĐẦU, C Ổ ĐƯỢC X Ạ TR Ị T ẠI B ỆNH VI ỆN QUÂN Y 103 Nguy ễn Phi Long* TÓM T ẮT Mục tiêu : nghiên c ứu đặc điểm lâm sàng, c ận lâm sàng t ổn th ươ ng tai gi ữa trên b ệnh nhân (BN) ung th ư đầu, c ổ sau x ạ tr ị. Đối t ượng và ph ươ ng pháp : nghiên c ứu ti ến c ứu mô t ả trên 187 BN ung th ư đầu, c ổ được điều tr ị b ằng x ạ tr ị t ại Trung tâm Ung b ướu và Y h ọc H ạt nhân. Bệnh vi ện Quân y 103 t ừ 2 - 2014 đến 4 - 2016. Kết qu ả: 187 BN v ới 247 tai đủ tiêu chu ẩn nghiên c ứu. Sau x ạ tr ị: ù tai 58,30%, nghe kém: 50,19%. Màng nh ĩ đục m ất nón sáng 45,75%. Nh ĩ l ượng dạng II: 37,66%. Gi ảm thính l ực m ức độ nh ẹ 29,96% và v ừa 26,32%. Kết lu ận: x ạ tr ị có xu hướng gây bi ến đổi b ệnh lý trên tai gi ữa ở t ất c ả b ệnh lý ung th ư đầu, c ổ. Do v ậy, c ần theo dõi th ăm khám ch ẩn đoán s ớm tình tr ạng b ệnh lý tai gi ữa cho BN ung th ư đầu, c ổ được điều tr ị bằng x ạ tr ị. * T ừ khoá: T ổn th ươ ng tai gi ữa; Ung th ư đầu, c ổ; X ạ tr ị. Clinical and Paraclinical Characterisitcs of Middle Ear Damages in Patients with Head and Neck Cancer Undergoing Post-Radiotherapy at 103 Hospital Summary Objectives: To study clinical and paraclinical characteristics of injuries of middle ear of head and neck cancer (HNC) patients who underwent post-radiotherapy. Subjects and method: A cross-sectional and prospective study on 187 HNC patients, treated by radiotherapy in Center of Oncology and Nuclear Medicine, 103 Hospital from February 2014 to April 2016. Results: There was a total of 187 HNC patients whose 247 ears met the critirial study. After radiotherapy, tinnitus were found in 58.30% and 50.19% of the patients had a loss of hearing. In terms of symptoms, dull grey tympanic was present in 45.75%; tympanogram type II accounted for 37.66%. Hearing loss at mild was 29.96% and modrate: 26.32%. Conclusions: Radiotherapy causes the pathology of middle-ear in HNC patients. Thus, follow-up, examination and early detection in the middle-ear lesions are very crucial. * Key words: Middle-ear lesions; Head and neck cancer; Radiotherapy. ĐẶT V ẤN ĐỀ các y ếu t ố nh ư ô nhi ễm môi tr ường, ch ất lượng th ực ph ẩm và tình tr ạng nhi ễm Ung th ư đầu, c ổ là ung th ư hay g ặp virut. Điều tr ị ung th ư đầu, c ổ hi ện nay là nh ất ở Vi ệt Nam nói riêng và khu v ực điều tr ị đa mô th ức, trong đó x ạ tr ị được Đông Nam Á nói chung, gia t ăng cùng v ới áp d ụng cho h ầu h ết các lo ại ung th ư. * Bệnh vi ện Quân y 103 Ng ười ph ản h ồi (Corresponding): Nguy ễn Phi Long (drlongB6@gmail.com) Ngày nh ận bài: 23/02/2017; Ngày ph ản bi ện đánh giá bài báo: 15/05/2017 Ngày bài báo được đă ng: 23/05/2017 193
2. T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 5-2017 Tuy nhiên, nh ững tác d ụng không mong hàm, d ưới l ưỡi, ung th ư liên bào sàn mu ốn do x ạ tr ị gây ra, trong đó t ổn th ươ ng mi ệng, ung th ư l ưỡi, ung th ư thanh qu ản - ở tai đang là v ấn đề c ần được quan tâm hạ h ọng, ung th ư h ạch c ổ nguyên phát nghiên c ứu. Vì v ậy, chúng tôi ti ến hành hay di c ăn không rõ ngu ồn g ốc. th ực hi ện đề tài này nh ằm: - BN không có t ổn th ươ ng tai gi ữa tr ước Mô t ả đặc điểm lâm sàng và c ận lâm xạ tr ị và có t ổn th ươ ng tai gi ữa sau x ạ. sàng t ổn th ươ ng tai gi ữa trên BN ung th ư - BN có đầy đủ h ồ s ơ nghiên c ứu n ội đầu, c ổ sau x ạ tr ị. soi tai m ũi h ọng, nh ĩ l ượng, thính l ực đồ, phi ếu điều tra, ch ỉ định can thi ệp ). ĐỐI T ƯỢNG VÀ PH ƯƠ NG PHÁP - BN đồng ý h ợp tác nghiên c ứu. NGHIÊN C ỨU * Tiêu chu ẩn lo ại trừ: 1. Đối t ượng nghiên c ứu. - BN ung th ư đầu, c ổ không được x ạ 187 BN được ch ẩn đoán ung th ư dầu, tr ị b ằng ph ươ ng pháp mô ph ỏng theo cổ v ới 247 tai đáp ứng tiêu chu ẩn nghiên hình d ạng kh ối u. cứu, điều tr ị t ại Trung tâm Ung b ướu và Y - BN sau x ạ tr ị không có t ổn th ươ ng tai học Hạt nhân t ừ 2 - 2014 đến 4 - 2016. gi ữa. * Tiêu chu ẩn l ựa ch ọn: - BN không có đầy đủ h ồ s ơ nghiên c ứu. - BN được ch ẩn đoán xác định ung th ư - BN không đồng ý h ợp tác nghiên c ứu. đầu, c ổ, x ạ tr ị theo ph ươ ng pháp x ạ tr ị mô ph ỏng theo hình d ạng kh ối u t ại Trung 2. Ph ươ ng pháp nghiên c ứu. tâm Ung b ướu và Y h ọc H ạt nhân. Nghiên c ứu tiến c ứu mô t ả t ừng tr ường h ợp có can thi ệp. Các lo ại ung th ư đầu, c ổ: ung th ư vòm họng, ung th ư sàng hàm, ung th ư amidan, Ph ươ ng pháp x ử lý s ố li ệu b ằng ph ần ung th ư tuy ến n ước b ọt mang tai, d ưới mềm SPSS 16.0. KẾT QU Ả NGHIÊN C ỨU VÀ BÀN LU ẬN 1. Tình tr ạng t ổn th ươ ng tai theo b ệnh lý. Bảng 1: Vị trí kh ối u (n = 187). Bệnh lý Vị trí u n % Tai ph ải Tai trái Cả 2 tai U vòm m ũi h ọng 39 49 41 129 69,0 Amidan 0 3 1 4 2,2 Tuy ến n ước b ọt mang tai 1 3 4 8 4,3 Lưỡi 3 2 3 8 4,3 Thanh qu ản - h ạ h ọng 13 7 8 28 15,1 194
3. T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 5-2017 Sàng hàm 1 0 0 1 0,5 Liên bào khoang mi ệng 2 1 1 4 2,2 Hạch c ổ 1 2 2 5 2,7 n 60 67 60 187 100 % 32,1 35,8 32,1 100 100 Nh ư v ậy, trong nghiên c ứu có 187 BN v ới 247 tai đủ tiêu chu ẩn nghiên c ứu. Trong đó, ung th ư vòm chi ếm t ỷ l ệ cao nh ất v ới 179 tai đáp ứng tiêu chu ẩn nghiên c ứu đề ra (69,0%). Các kh ối u khác x ếp theo th ứ t ự l ần l ượt là thanh qu ản - h ạ h ọng, tuy ến n ước bọt mang tai và ung th ư l ưỡi, h ạch c ổ, liên bào sàn mi ệng. Th ấp nh ất là ung th ư sàng hàm (1 BN) v ới 1 tai đáp ứng tiêu chu ẩn nghiên c ứu (0,5%). 2. Ảnh h ưởng c ủa x ạ tr ị t ới tình tr ạng t ổn th ươ ng ở tai gi ữa. * Tri ệu ch ứng c ơ n ăng tai tr ước và sau x ạ tr ị: Bảng 2: Tri ệu ch ứng c ơ n ăng ở tai sau x ạ tr ị (n = 247). Bình Đau Ti ếng vang Nghe Ch ảy Tri ệu ch ứng Ù tai th ường tai trong tai kém dịch tai n 0 79 23 56 79 3 Mới xu ất hi ện % 0 31,98 9,32 22,67 31,98 1,21 n 0 45 0 0 36 0 Tăng lên % 0 18,22 0 0 14,57 0 Bi ến đổi c ủa tri ệu ch ứng c ũ n 47 16 0 0 9 0 Gi ữ nguyên % 19,03 6,48 0 0 3,64 0 n 71 4 0 0 0 0 Gi ảm đi % 28,74 1,62 0 0 0 0 n 47 144 23 56 124 3 Tổng % 19,02 58,30 9,32 22,67 50,19 1,21 - Tri ệu ch ứng ph ản ánh nhi ều nh ất là ù tai (58,30%), sau đó là nghe kém (50,19%). Trong 2 tri ệu ch ứng, có BN đã xu ất hi ện tr ước x ạ, tri ệu ch ứng n ặng so v ới tr ước x ạ v ới ù tai (18,22%) và nghe kém (14,57%). - Th ấp nh ất là ch ảy d ịch tai (3 BN = 1,21%). - Trong các tri ệu ch ứng m ới xu ất hi ện so với tr ước x ạ, g ặp nhi ều nh ất là nghe kém và ù tai; ti ếng vang trong tai; đau tai và th ấp nh ất là ch ảy d ịch tai. Đây là nh ững tri ệu ch ứng th ường gặp khi viêm tai ứ d ịch hay t ắc vòi m ạn tính. Theo Gustave-Roussy, t ỷ lệ nghe kém 1 n ăm sau x ạ tr ị là 25%, ch ủ y ếu là nghe kém d ẫn truy ền [4]. Theo RF. Mould [3], kho ảng 21% BN sau x ạ có tình tr ạng viêm tai ứ d ịch. 195
4. T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 5-2017 3. Tri ệu chứng th ực th ể tai tr ước và sau x ạ tr ị. Bảng 3: Tri ệu ch ứng th ực th ể tai sau x ạ (n = 247). Bình Đục m ất nón Co lõm/có Túi co Tổng Màng nh ĩ Th ủng th ường sang dịch kéo n 189 58 0 0 0 247 Tr ước x ạ tr ị % 76,52 23,48 0 0 0 100 n 78 113 50 3 3 247 Sau x ạ tr ị % 31,58 45,75 20,25 1,21 1,21 100 p 0,05 > 0,05 - Tr ước x ạ, hình ảnh n ội soi bình th ường (76,52%) ho ặc đục m ất nón sáng (23,48%). - Sau x ạ, màng nh ĩ đục m ất nón sáng chi ếm t ỷ l ệ cao nh ất (45,75%), ti ếp theo co lõm/có d ịch, th ấp nh ất là túi co kéo và th ủng. Màng nh ĩ bình th ường ch ỉ còn 31,58%. Kết qu ả c ủa chúng tôi t ươ ng t ự v ới V ũ Tr ường Phong nghiên c ứu trên 187 BN ung th ư vòm sau x ạ tr ị v ới t ỷ l ệ màng nh ĩ đục m ất nón sáng 22,5%; co lõm có d ịch 17,7% [1]. 4. Nh ĩ đồ c ủa tai tr ước và sau x ạ tr ị. Bảng 4: Nh ĩ đồ sau x ạ tr ị (n = 247). Dạng nh ĩ đồ Th ời điểm Tổng Dạng I Dạng II Dạng III Dạng IV Thủng n 203 44 0 0 0 247 Tr ước x ạ % 82,19 17,81 0 0 0 100 n 97 93 36 18 3 247 Xạ tr ị % 39,27 37,66 14,57 7,29 1,21 100 p 0,05 > 0,05 Sau x ạ các r ối lo ạn thông khí ở tai Ling - Feng Wang và CS theo dõi 395 gi ữa bi ểu hi ện rõ r ệt, d ạng nh ĩ đồ III, IV tai c ủa 220 ng ười b ệnh ung th ư vòm m ũi hay th ủng xu ất hi ện v ới t ần xu ất 14,57%; họng t ại B ệnh vi ện Tr ường Đại h ọc 7,29% và 1,21%, bi ểu hi ện tr ạng thái Koushung Đài Loan th ấy t ỷ l ệ viêm tai viêm tai, ứ d ịch ở hòm nh ĩ m ạn tính. So gi ữa ứ d ịch sau x ạ tr ị 29,6% (117/395 với tr ước x ạ, nh ĩ đồ d ạng II là 37,66%, BN) [6]. C ũng theo m ột nghiên c ứu khác khác bi ệt so v ới tr ước x ạ có ý ngh ĩa của Tr ường Đại h ọc Qu ốc gia Đài Loan, th ống kê (p < 0,05). Yi - Ho Young gặp t ỷ l ệ viêm tai gi ữa ứ 196
5. T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 5-2017 dịch sau x ạ tr ị 6 tháng là 25%, nh ưng sau gi ảm s ức nghe sau x ạ tr ị ước tính 25% 5 n ăm t ỷ l ệ này t ăng lên 40%, trong đó trong 1 n ăm sau x ạ tr ị ung th ư vòm 15% viêm tai gi ữa m ạn tính [5]. mũi h ọng và lên đến 46% sau 5 n ăm Trong nghiên c ứu c ủa Vi ện Ung th ư [4]. Gustave - Roussy (Pháp), k ết qu ả * Thính l ực c ủa tai tr ước và sau x ạ: Bảng 5: Thay đổi thính l ực c ủa tai tr ước x ạ (n = 247). Thính l ực tr ước và sau x ạ tr ị - PTA (dB) Th ời điểm Tổng ≤ 20 21 - 40 41 - 60 > 60 Tr ước x ạ n 241 0 0 0 247 tr ị % 100 0 0 0 100 n 108 74 65 0 247 Sau x ạ tr ị % 43,72 29,96 26,32 0 100 p < 0,05 < 0,05 < 0,05 Sau x ạ ch ủ y ếu BN có gi ảm thính l ực m ức độ nh ẹ (t ừ 21 - 40 dB) (29,96%) và v ừa (41 - 60 dB). S ự bi ến đổi này hoàn toàn t ươ ng thích v ới bi ểu hi ện lâm sàng và nh ĩ lượng c ủa BN, khác bi ệt m ức độ thính l ực tr ước và sau x ạ tr ị đều có ý ngh ĩa th ống kê (p < 0,05). Kết qu ả phù h ợp v ới nghiên c ứu c ủa Gustave - Roussy, th ường x ảy ra nghe kém do điếc d ẫn truy ền có ho ặc không liên quan v ới tình tr ạng ứ d ịch, m ức độ suy gi ảm thính l ực ch ủ y ếu th ường 35 - 30 dB. Theo V ũ Tr ường Phong, t ỷ l ệ gi ảm thính l ực ch ủ yếu ≤ 20 (49,4%) và 20 - 30 dB (48,1%); thay đổi rõ r ệt nh ất ở m ức 40 dB. KẾT LU ẬN nh ẹ (29,96%) và v ừa (26,32%). Ch ứng t ỏ gi ảm thính l ực ch ủ y ếu do h ậu qu ả c ủa Nghiên c ứu ảnh h ưởng c ủa xạ tr ị lên tắc vòi, nghe kém do d ẫn truy ền ch ứ tai gi ữa sau x ạ tr ị trên 187 BN, chúng tôi không ph ải do ốc tai. có nh ận xét: - Ù tai 58,30%, nghe kém: 50,19% và KI ẾN NGH Ị nặng lên so v ới tr ước x ạ: ù tai 18,22% và - Cần có s ự h ợp tác gi ữa 2 chuyên nghe kém 14,57%. 31,98% BN m ới xu ất ngành Tai M ũi H ọng và Ung th ư trong hi ện ù tai và nghe kém. ch ẩn đoán t ổn th ươ ng tai cho BN ung th ư - Màng nh ĩ đục m ất nón sáng 45,75%. đầu, c ổ. - Nh ĩ l ượng d ạng II: 37,66%. - Nghiên c ứu d ự phòng và điều tr ị t ổn - Sau x ạ, BN có gi ảm thính l ực m ức độ th ươ ng tai gi ữa cho BN ung th ư đầu, c ổ. 197
6. T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 5-2017 TÀI LI ỆU THAM KH ẢO 20th century. The British Journal of Radioly. 2002, 75, pp.307-339. 1. V ũ Tr ường Phong. Nghiên c ứu ảnh 4. Ondrey F.G and Herscher L. Greig hưởng c ủa ung thu vòm h ọng và x ạ tr ị t ới J.G. Radiation dose to otologic structures ch ức n ăng thông khí vòi nh ĩ, m ột s ố bi ện during head and neck cancer. Radiation pháp kh ắc ph ục. Lu ận án Ti ến s ỹ Y h ọc. Đại Therapy Laryngoscope. 2000, Feb, 110 (2), học Y khoa Hà N ội. 2007. pp.217-221. 2. V ũ Tr ường Phong. Bước đầu nghiên 5. Yi Ho Young, Po Wencheng and Jeng- cứu ảnh h ưởng c ủa x ạ tr ị t ới ch ức n ăng thông Yuh ko. A 10 year longitudinal study of tubal khí vòi nh ĩ ở ng ười b ệnh ung th ư vòm m ũi function in patients with nasopharyngeal họng. T ạp chí Thông tin Y D ược. B ộ Y t ế. carcinoma after irradiation. Arch Otolaryngol Vi ện Thông tin Y h ọc Trung ươ ng. 2007, 11, Head and Neck Surg. 1997, Sep, 123. tr.23-26. 6. Yi Ho Young and Ying Chih Lu. 3. Mould R.F, T.H.P Tai. Nasopharyngeal Mechanism of hearing loss in irradiated ears. carcinoma: Treatments and outcomes in the A long - term longitudinal study. 2001. 198