Nghiên cứu một số đặc điểm dẫn truyền thần kinh ở bệnh nhân thoát vị đĩa đệm cột sống cổ

Nội dung text: Nghiên cứu một số đặc điểm dẫn truyền thần kinh ở bệnh nhân thoát vị đĩa đệm cột sống cổ

1. T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 8-2017 NGHIÊN C ỨU M ỘT S Ố ĐẶ C ĐIỂM D ẪN TRUY ỀN TH ẦN KINH Ở B ỆNH NHÂN THOÁT V Ị ĐĨ A ĐỆ M C ỘT S ỐNG C Ổ Phan Vi ệt Nga* và CS TÓM T ẮT Mục tiêu: nghiên c ứu đặ c điểm d ẫn truy ền th ần kinh ở b ệnh nhân (BN) thoát v ị đĩ a đệ m (TV ĐĐ ) c ột s ống c ổ (CSC). Đối t ượng và ph ươ ng pháp : nghiên c ứu ti ến c ứu trên 50 BN được ch ẩn đoán xác đị nh TV ĐĐ CSC t ại B ệnh vi ện Quân y 103 t ừ tháng 6 - 2011 đến 6 - 2012. BN được khám lâm sàng, ch ụp c ộng h ưởng t ừ (MRI) CSC, đo d ẫn truy ền th ần kinh dây giữa, tr ụ. Kết qu ả: các thông s ố sóng F c ủa dây gi ữa bên b ệnh khác bi ệt có ý ngh ĩa so v ới bên lành (p < 0,05). Có m ối liên quan gi ữa các thông s ố sóng F v ới s ố t ầng thoát v ị, m ức độ h ẹp ống s ống (p < 0,05). M ột s ố ch ỉ s ố d ẫn truy ền khác nh ư th ời gian ti ềm tàng, t ốc độ d ẫn truy ền, biên độ v ận động và c ảm giác c ủa dây gi ữa, dây tr ụ, các thông s ố sóng F c ủa dây tr ụ thay đổ i không có ý ngh ĩa so v ới bên lành (p > 0,05). Kết lu ận: TV ĐĐ CSC ảnh h ưởng đế n m ột s ố thông s ố sóng F của dây th ần kinh gi ữa. * Từ khóa: Thoát v ị đĩ a đệ m c ột s ống c ổ; D ẫn truy ền th ần kinh; Sóng F. Studying some Features of Neural Conduction in Patients with Cervical Disc Herniation Summary Objectives: To study the characteristics of neural conduction in patients with cervical disc herniation. Subjects and methods: A prospective descriptive cross-sectional study on 50 patients who were positive diagnosed as cervical disc herniation at Neurological Department, 103 Hospital from 06 - 2011 to 06 - 2012. These patients were systemically clinical examined, taken cervical MRI, motor and sensory conduction and some parameters of F wave. Results: F wave parameters of median nerve were statistically significant different between affected side and non - affected side (p < 0.05 and p < 0.01). There were relationship between F wave and number of disc herniation and level of cervical spinal canal stenosis. Some index of nerve conduction are: motor and sensory distal latency as well as amplitude and conduction velocity of median and ulnar nerve, F wave parameters of ulnar nerve changed statistically insignificant when compared to those of the non - affected side (p > 0.05). Conclusion: Cervical disc herniation affects some parameters of F wave of median nerve. * Keywords: Cervical disc herniation; Neural conduction; F wave. ĐẶT V ẤN ĐỀ th ường g ặp ở l ứa tu ổi lao độ ng nên ảnh Thoát v ị đĩ a đệ m c ột s ống là m ột b ệnh hưởng nhi ều đế n ch ất l ượng cu ộc sống lý khá ph ổ bi ến, trong đó TV ĐĐ CSC có cũng nh ư n ền kinh t ế xã h ội, c ần được tỷ l ệ m ắc b ệnh t ươ ng đối cao, đứ ng th ứ nghiên c ứu toàn di ện h ơn v ề các m ặt lâm hai sau TV ĐĐ c ột s ống th ắt l ưng. B ệnh sàng, ch ẩn đoán và điều tr ị. * Bệnh vi ện Quân y 103 Ng ười ph ản h ồi (Corresponding): Phan Vi ệt Nga (dr.vietnga@gmail.com) Ngày nh ận bài: 11/07/2017; Ngày ph ản bi ện đánh giá bài báo: 05/09/2017 Ngày bài báo được đă ng: 18/09/2017 76
2. T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 8-2017 Hi ện nay, TV ĐĐ CSC được ch ẩn đoán - BN có các b ệnh lý khác kèm theo xác định b ằng lâm sàng và ch ụp c ộng ảnh h ưởng đến d ẫn truy ền th ần kinh hưởng t ừ (MRI) CSC. Tuy k ỹ thu ật ch ụp ngo ại vi: viêm đa dây th ần kinh, đái tháo MRI giúp ch ẩn đoán chính xác hình ảnh đường, nghi ện r ượu bệnh lý th ực th ể, nh ưng để đánh giá ch ức - BN TV ĐĐ CSC m ắc đồ ng th ời các năng sinh lý d ẫn truy ền th ần kinh c ần bệnh lý khác vùng CSC nh ư ung th ư c ột ph ải làm các k ỹ thu ật ch ẩn đoán điện sinh sống, lao c ột s ống, x ơ c ột bên teo c ơ, x ơ lý. Cho đến nay, đã có m ột s ố nghiên c ứu não t ủy r ải rác... ch ẩn đoán đánh giá d ẫn truy ền th ần kinh - BN đang dùng các thu ốc ảnh h ưởng chi d ưới ở BN TV ĐĐ c ột s ống th ắt l ưng đến k ết qu ả đo d ẫn truy ền th ần kinh: [1, 2], nh ưng ch ưa có nhi ều nghiên c ứu thu ốc ch ống lao, thu ốc ch ống tr ầm c ảm, đánh giá d ẫn truy ền th ần kinh chi trên ở an th ần... BN TV ĐĐ CSC. 2. Ph ươ ng pháp nghiên c ứu. Vì v ậy chúng tôi ti ến hành nghiên c ứu Ti ến c ứu mô t ả c ắt ngang. đề tài này nh ằm: - Ch ụp MRI: BN được ch ụp MRI CSC Đánh giá m ột s ố thông s ố d ẫn truy ền th ần kinh c ủa dây gi ữa, dây tr ụ và m ối tại Khoa Ch ẩn đoán Hình ảnh, B ệnh vi ện liên quan v ới hình ảnh MRI ở BN TV ĐĐ Quân y 103 (máy Phillips Achieva 1.5 CSC. Tesla), được ch ẩn đoán xác đị nh có TV ĐĐ CSC, v ị trí và th ể TV ĐĐ . ĐỐI T ƯỢNG VÀ PH ƯƠ NG PHÁP Ph ươ ng pháp phân tích k ết qu ả: dùng NGHIÊN C ỨU các hình ảnh T1, T2 c ắt đứ ng d ọc 1. Đối t ượng nghiên c ứu. (sagittal) và T1, T2 c ắt ngang (axial). 50 BN được ch ẩn đoán xác đị nh TV ĐĐ Đo m ột s ố kích th ước c ủa ống s ống CSC điều tr ị n ội trú và ngo ại trú t ại Khoa cổ: ti ến hành đo trên lát c ắt trung tâm c ủa Nội Th ần kinh (A4), B ệnh vi ện Quân y hình ảnh c ắt đứng d ọc tín hi ệu T2 b ằng 103 t ừ 6 - 2011 đến 6 - 2012. th ước đo tr ực ti ếp c ủa máy ch ụp MRI: * Tiêu chu ẩn ch ọn BN: + Đường kính tr ước sau c ủa ống s ống - Lâm sàng: ngang m ỗi thân đố t s ống t ừ C 4-C7. + BN > 20 tu ổi, < 65 tu ổi. + Đường kính ống s ống ngang ch ỗ + Có h ội ch ứng r ễ th ần kinh c ổ m ột thoát v ị. bên. Chúng tôi s ử d ụng kích th ước c ủa - C ận lâm sàng: 100% BN được ch ụp Moller làm tiêu chu ẩn để th ống kê và so MRI CSC có hình ảnh TV ĐĐ CSC l ệch sánh. bên (thoát v ị c ạnh trung tâm, thoát v ị l ỗ + Đường kính tr ước sau ống s ống ghép). bình th ường > 12 mm. * Tiêu chu ẩn lo ại tr ừ: + Ống s ống c ổ h ẹp nh ẹ khi đường - TV ĐĐ CSC đã được ph ẫu thu ật. kính tr ước sau ống s ống t ừ 10 - 12 mm. 77
3. T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 8-2017 + Ống s ống c ổ h ẹp n ặng khi đường KẾT QU Ả NGHIÊN C ỨU VÀ kính tr ước sau ống s ống < 10 mm. BÀN LU ẬN - Đo d ẫn truy ền v ận độ ng, c ảm giác và 1. Hình ảnh MRI. sóng F dây th ần kinh gi ữa, tr ụ: * S ố t ầng thoát v ị: Th ực hi ện trên máy đo d ẫn truy ền th ần TV ĐĐ CSC có th ể t ại 1 t ầng ho ặc kinh Neuro Pack S1 (Hãng NIHON nhi ều t ầng, trong đó: TV ĐĐ 1 t ầng hay KOHDEN, Nh ật B ản) t ại Phòng Đo d ẫn gặp nh ất (26 BN = 52%), ti ếp đế n là thoát truy ền Th ần kinh, Khoa N ội Th ần kinh, vị 2 t ầng (14 BN = 28%), cu ối cùng là Bệnh vi ện Quân y 103, nhi ệt độ phòng 24 thoát v ị 3 t ầng (10 BN = 10%), chúng tôi 0 - 26 C. BN đo d ẫn truy ền v ận độ ng, c ảm không g ặp thoát v ị 4 t ầng trong m ẫu giác, sóng F c ủa dây th ần kinh gi ữa và tr ụ nghiên c ứu này. hai bên: bên b ệnh (bên TV ĐĐ ) và bên Kết qu ả này t ươ ng t ự v ới nghiên c ứu lành. Các thông s ố d ẫn truy ền v ận độ ng của các tác gi ả [3, 4]. và c ảm giác g ồm: th ời gian ti ềm tàng ngo ại vi, biên độ sóng đáp ứng, t ốc độ * V ị trí TV ĐĐ (n = 85 BN): dẫn truy ền. M ột s ố thông s ố hay dùng c ủa C3-C4: 14 BN (16,47%); C 4-C5: 29 BN sóng F g ồm: th ời gian ti ềm tàng ng ắn (34,12%); C 5-C6: 31 BN (36,47%); C 6-C7: nh ất sóng F, th ời gian ti ềm trung bình 9 BN (10,59%); C 7-D1: 2 BN (2,36%). sóng F, t ần s ố xu ất hi ện sóng F. L ấy k ết TV ĐĐ CSC ch ủ y ếu t ại C4-C5, C 5-C6, ít qu ả bên lành làm nhóm ch ứng đả m b ảo gặp ở C 7-D1. sự đồ ng nh ất các đặ c điểm c ơ th ể (tu ổi, Tỷ l ệ thoát v ị ở C 5-C6 cao nh ất, có l ẽ gi ới, chi ều cao...) c ũng nh ư y ếu t ố môi do v ị trí C 5-C6 tươ ng ứng v ới đoạn ưỡn ra tr ường khi so sánh các ch ỉ tiêu nghiên tr ước, là v ị trí thay đổ i đường cong CSC, cứu v ề d ẫn truy ền th ần kinh. do đó ch ịu tác động c ủa tr ọng l ực phía * X ử lý s ố li ệu: b ằng ph ần m ềm SPSS trên, đóng vai trò nh ư điểm t ựa cho m ột 16.0. đòn b ẩy trong v ận độ ng c ủa c ổ và đầu. Bảng 1: M ức độ h ẹp ống s ống trên T2 c ắt d ọc. Trung bình Mức độ h ẹp ống s ống Số BN Tỷ l ệ % Độ l ệch chu ẩn (mm) Không h ẹp (> 12 mm) 5 10 12,55 0,43 Hẹp nh ẹ (10 - 12 mm) 27 54 10,95 0,47 Hẹp n ặng (< 12 mm) 18 36 9,34 0,55 54% BN có h ẹp ống s ống c ổ, h ẹp nh ẹ, 36% BN h ẹp n ặng. Nguy ễn Th ị Tâm [4] c ũng cho các k ết qu ả l ần l ượt là 62,61% và 29,56%. 78
4. T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 8-2017 2. D ẫn truy ền v ận độ ng, c ảm giác, sóng F dây th ần kinh gi ữa, tr ụ và m ối liên quan v ới bi ến đổ i trên hình ảnh MRI. * Dẫn truy ền v ận độ ng, c ảm giác và sóng F c ủa dây th ần kinh gi ữa, tr ụ: Bảng 2: Kết qu ả đo d ẫn truy ền v ận độ ng, c ảm giác dây th ần kinh gi ữa (n = 50). Bên lành Bên b ệnh Ch ỉ s ố p Mean ± SD Mean ± SD DML (ms) 3,41 ± 0,46 3,49 ± 0,51 MAw (mV) 8,16 ± 1,42 7,91 ± 1,24 Dẫn truy ền v ận độ ng MAe (mV) 7,31 ± 1,25 7,08 ± 1,37 > 0,05 MCV (m/s) 57,38 ± 3,70 56,85 ± 4,04 DSL (ms) 2,66 ± 0,41 2,70 ± 0,38 Dẫn truy ền c ảm giác SA (µV) 25,55 ± 7,43 23,59 ± 7,06 SCV (m/s) 56,16 ± 5,53 54,94 ± 5,81 Th ời gian ti ềm v ận độ ng và c ảm giác c ủa dây th ần kinh gi ữa bên b ệnh có xu h ướng kéo dài h ơn bên lành, biên độ v ận độ ng, biên độ c ảm giác c ũng nh ư t ốc độ d ẫn truy ền vận độ ng và c ảm giác c ủa dây th ần kinh gi ữa bên b ệnh gi ảm h ơn bên lành nh ưng khác bi ệt không có ý ngh ĩa th ống kê (p > 0,05). Bảng 3: Kết qu ả đo sóng F dây th ần kinh gi ữa (n = 50). Bên lành Bên b ệnh Thông s ố sóng F p Mean ± SD Mean ± SD Fmin (ms) 23,41 ± 1,16 24,95 ± 1,95 < 0,01 Fmean (ms) 25,68 ± 1,21 27,28 ± 1,15 Ffre (%) 58,38 ± 10,31 33,9 ± 10,22 Fmin c ũng nh ư F mean c ủa dây gi ữa bên b ệnh đề u kéo dài h ơn bên lành và F fre c ủa dây gi ữa bên b ệnh gi ảm rõ so v ới bên lành, khác bi ệt có ý ngh ĩa th ống kê (p < 0,01). Bảng 4: Kết qu ả đo d ẫn truy ền v ận độ ng, c ảm giác dây th ần kinh tr ụ (n = 50). Bên lành Bên b ệnh Ch ỉ s ố p Mean ± SD Mean ± SD DML (ms) 2,48 ± 0,25 2,52 ± 0,22 MAw (mV) 6,17 ± 1,27 6,02 ± 0,84 Dẫn truy ền v ận độ ng MAe (mV) 5,91 ± 0,95 5,86 ± 0,78 > 0,05 MCV (m/s) 59,45 ± 3,66 59,37 ± 3,78 DSL (ms) 2,24 ± 0,19 2,27 ± 0,18 Dẫn truy ền c ảm giác SA (µV) 19,58 ± 5,62 18,84 ± 6,14 SCV (m/s) 54,03 ± 3,45 53,86 ± 4,31 79
5. T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 8-2017 Th ời gian ti ềm v ận độ ng và c ảm giác c ủa dây tr ụ bên b ệnh có xu h ướng kéo dài hơn bên lành; biên độ vận độ ng, biên độ c ảm giác c ũng nh ư t ốc độ d ẫn truy ền v ận động và c ảm giác bên b ệnh gi ảm h ơn bên lành nh ưng khác bi ệt không có ý ngh ĩa th ống kê (p > 0,05). Bảng 5: K ết qu ả đo sóng F dây th ần kinh tr ụ (n = 50). Bên lành Bên b ệnh Thông số sóng F p Mean ± SD Mean ± SD Fmin (ms) 23,91 ± 1,39 24,11 ± 1,15 > 0,05 F (ms) 25,35 ± 1,54 25,76 ± 1,21 mean Ffre (%) 59,48 ± 7,92 58,64 ± 8,23 Fmin c ũng nh ư F mean c ủa dây tr ụ bên b ệnh đề u kéo dài h ơn bên lành và Ffre bên b ệnh gi ảm nh ẹ so v ới bên lành, khác bi ệt không có ý ngh ĩa th ống kê (p > 0,05). Nh ư v ậy, m ặc dù các ch ỉ s ố d ẫn truy ền v ận độ ng và c ảm giác c ủa dây th ần kinh gi ữa và dây tr ụ thay đổ i không có ý ngh ĩa trong TV ĐĐ CSC, điều này giúp chúng ta có thêm ph ươ ng ti ện ch ẩn đoán phân bi ệt v ới m ột s ố b ệnh lý có chèn ép dây th ần kinh ngo ại vi. Trong m ột s ố tr ường h ợp, BN TV ĐĐ CSC có th ể ch ỉ có tri ệu ch ứng tê bu ốt đầu chi, d ễ nh ầm v ới các b ệnh lý có chèn ép dây th ần kinh ngo ại vi, th ường g ặp h ội ch ứng ống c ổ tay ho ặc h ội ch ứng rãnh tr ụ, là nh ững b ệnh lý có thay đổi d ẫn truy ền c ủa dây gi ữa ho ặc dây tr ụ s ớm. Hatice Tankisi [7], Jay J. Han [6] c ũng đưa ra nh ận xét tươ ng t ự. * Liên quan gi ữa thay đổ i các thông s ố sóng F c ủa dây th ần kinh gi ữa v ới m ột s ố đặc điểm TV ĐĐ CSC trên MRI: Bảng 6: Liên quan gi ữa thay đổ i các thông s ố sóng F c ủa dây gi ữa bên b ệnh v ới s ố tầng thoát v ị. Các nhóm 1 t ầng (1) 2 t ầng (2) 3 t ầng (3) p1-2 p2-3 p1-3 Sóng F (n = 26) (n = 14) (n = 10) Fmin (ms) 24,32 ± 1,55 25,13 ± 2,08 26,33 ± 2,09 0,179 0,178 0,003 Fmean (ms) 26,89 ± 0,92 27,58 ± 1,26 27,91 ± 1,24 0,052 0,552 0,011 Ffre (%) 36,42 ± 9,63 33,14 ± 11,65 28,41 ± 7,87 0,346 0,277 0,025 Fmin và F mean c ủa dây th ần kinh gi ữa bên b ệnh có xu h ướng t ăng d ần và F fre gi ảm dần theo s ố t ầng thoát v ị; khác bi ệt có ý ngh ĩa th ống kê gi ữa nhóm thoát v ị 1 t ầng và nhóm thoát v ị 3 t ầng (p < 0,01 và p < 0,05). 80
6. T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 8-2017 Bảng 7: Liên quan gi ữa thay đổ i các thông s ố sóng F c ủa dây gi ữa bên b ệnh v ới mức độ h ẹp ống s ống trên MRI. Các nhóm Không hẹp (1) Hẹp nh ẹ (2) Hẹp n ặng (3) p1-2 p2-3 p1-3 Sóng F (n = 5) (n = 27) (n = 18) Fmin (ms) 23,59 ± 1,05 24,56 ± 1,63 25,91 ± 2,19 0,21 0,02 0,03 Fmean (ms) 26,33 ± 0,69 27,05 ± 0,99 27,90 ± 1,19 0,13 0,013 0,011 Ffre (%) 45,81 ± 3,83 36,03 ± 9,41 27,44 ± 8,33 0,03 0,003 0,001 Fmin và F mean c ủa dây th ần kinh gi ữa bên b ệnh t ăng d ần theo m ức độ h ẹp ống s ống, khác bi ệt này có ý ngh ĩa th ống kê gi ữa nhóm h ẹp nh ẹ ống s ống và nhóm h ẹp n ặng ống s ống c ũng nh ư gi ữa nhóm không h ẹp ống s ống và nhóm h ẹp n ặng ống s ống (p < 0,05). Đồng th ời, Ffre gi ảm d ần theo s ố t ầng thoát v ị. S ự khác bi ệt này có ý ngh ĩa th ống kê gi ữa nhóm không h ẹp ống s ống và nhóm h ẹp nh ẹ ống s ống, khác bi ệt có ý ngh ĩa th ống kê gi ữa nhóm h ẹp nh ẹ ống s ống v ới nhóm h ẹp n ặng ống s ống c ũng nh ư gi ữa nhóm không h ẹp ống s ống v ới nhóm h ẹp n ặng ống s ống (p < 0,01). KẾT LU ẬN đoán c ận lâm sàng. Nhà xu ất b ản Y h ọc. Một s ố thông s ố d ẫn truy ền th ần kinh dây 2010. gi ữa và tr ụ, m ối liên quan v ới bi ến đổ i 2. Nguy ễn H ữu Công . Ch ẩn đoán điện và trên hình ảnh MRI ở BN TV ĐĐ CSC: bệnh lý th ần kinh c ơ. Nhà xu ất Đạ i h ọc Qu ốc gia TP. HCM. 2013. - Th ời gian ti ềm ng ắn nh ất sóng F, th ời 3. Võ Đôn, H ứa Tú S ơn, Nguy ễn Mai Hòa, gian ti ềm trung bình sóng F c ủa dây th ần Nguy ễn V ăn Trí, Nguy ễn Th ị Lan H ươ ng, kinh gi ữa bên b ệnh l ần l ượt là 24,95 ± Tr ần Th ị Ánh . Kh ảo sát h ằng s ố d ẫn truy ền 1,95 ms và 27,28 ± 1,15 ms, kéo dài h ơn dây th ần kinh ở 116 ng ười tr ưởng thành. bên lành l ần l ượt là 23,41 ± 1,16 ms và Y h ọc TP. H ồ Chí Minh. 2006. 25,68 ± 1,21 ms; t ần s ố sóng F c ủa dây 4. Nguy ễn Th ị Tâm . Nghiên c ứu lâm sàng th ần kinh gi ữa bên b ệnh (33,9 ± 10,22%) và hình ảnh MRI trong TV ĐĐ CSC. Lu ận án gi ảm rõ so v ới bên lành (58,38 ± 10,31%), Ti ến s ỹ Y h ọc. 2002. khác bi ệt có ý ngh ĩa (p < 0,05 - 0,01). 5. Huapan, Jinxi Lin, Nachen . Normative - Th ời gian ti ềm ng ắn nh ất sóng F, th ời data of F - wave measure in China. Clinical gian ti ềm trung bình sóng F c ủa dây th ần Neurophysiology. 2012. kinh gi ữa bên b ệnh t ăng d ần và t ần s ố 6. Hatice Tankisi, Kristen Pugdahl . Correlation sóng F gi ảm d ần theo s ố t ầng thoát v ị và of nerve conduction measures in axonal and mức độ h ẹp ống s ống, khác bi ệt có ý demyelinating polyneuropathies. Clinical ngh ĩa (p < 0,05 - 0,01). Neurophysiology. 2007, 118, pp.2383-2392. - Các ch ỉ s ố d ẫn truy ền khác c ủa dây 7. Jay J. Han, Gorge H. Kraft . Electrodiagnosis gi ữa và dây tr ụ thay đổ i không có ý ngh ĩa. of neck pain. Phys Med Rehabil Clin North America. 2003, 14, pp.549-567. TÀI LI ỆU THAM KH ẢO 8. Kimura J . Electrodiagnosis in diseases 1. Nguy ễn V ăn Ch ươ ng . Th ực hành of nerver and muscle. Principles and Practice lâm sàng th ần kinh h ọc. T ập IV. Ch ẩn 3 rd ed, pp.63-177. 81