Nghiên cứu mối liên quan giữa týp virut với đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng ở bệnh nhân sốt xuất huyết dengue

Nội dung text: Nghiên cứu mối liên quan giữa týp virut với đặc điểm lâm sàng, cận lâm sàng ở bệnh nhân sốt xuất huyết dengue

1. T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 6-2017 NGHIÊN C ỨU M ỐI LIÊN QUAN GI ỮA TÝP VIRUT VỚI ĐẶ C ĐIỂM LÂM SÀNG, C ẬN LÂM SÀNG Ở BỆNH NHÂN S ỐT XU ẤT HUY ẾT DENGUE Tr ịnh Công Điển*; Hoàng V ũ Hùng*; Đỗ Nh ư Bình** TÓM T ẮT Mục tiêu: tìm hi ểu m ối liên quan gi ữa týp virut v ới m ột s ố đặ c điểm lâm sàng và c ận lâm sàng ở b ệnh nhân (BN) s ốt xu ất huy ết dengue (SXHD). Đối t ượng và ph ươ ng pháp: 161 BN SXHD xác định được týp virut, điều tr ị t ại Khoa Truy ền nhi ễm, B ệnh vi ện Quân y 103 t ừ 2015 - 2016. Xác định týp huy ết thanh b ằng OneTaq one-step RT-PCR Kít (NEB, E5315S) t ại B ộ môn Sinh lý b ệnh, H ọc vi ện Quân y. Kết qu ả: BN nhi ễm týp 2 (DEN-2) th ường gây b ệnh c ảnh lâm sàng n ặng h ơn, tỷ l ệ hematocrit, s ố l ượng b ạch c ầu đơn nhân t ăng cao h ơn và s ố l ượng ti ểu cầu gi ảm thấp h ơn so v ới các týp còn l ại. C ả 4 týp huy ết thanh đề u gây t ăng enzym gan (AST, ALT), tuy nhiên t ăng cao h ơn ở nhóm BN nhi ễm DEN-1 và DEN-2. Kết lu ận: có m ối liên quan gi ữa týp virut v ới m ột s ố đặ c điểm lâm sàng, c ận lâm sàng, trong đó BN nhi ễm DEN-2 th ường gây b ệnh c ảnh lâm sàng điển hình và n ặng h ơn so v ới DEN-1. BN sốt xu ất huy ết do DEN-2 có tỷ l ệ hematocrit và b ạch c ầu đơn nhân, ho ạt độ enzym gan t ăng cao h ơn, s ố l ượng ti ểu c ầu gi ảm th ấp h ơn so v ới nhi ễm týp dengue khác. * T ừ khóa: S ốt xu ất huy ết dengue; Virut Dengue; Týp huy ết thanh. Relationship between Serotype-Specific Dengue Virus Infection with Clinical and Subclinical Manifestations Summary Objectives: To study the relationship between serotype with some clinical and subclinical characteristics in patients with dengue hemorrhagic fever (DHF). Subjects and methods: 161 patients with DHF were treated at Department of Infectious Diseases, 103 Hospital from 2015 to 2016. Serotypes were identified by OneTaq One-step RT-PCR Kit (NEB, E5315S) at Department of Pathophysiology, Vietnam Military Medical University. Results: There were more severe clinical characteristics, higher hematocrit, mononuclear leukocytes and lower platelet counts of DEN-2 than those of the other serotypes. All of four serotypes caused elevated liver enzymes (AST, ALT) but higher in patients with DEN-1 and DEN-2 serotype. Conclusion: There are the relationships between serotype with some clinical and subclinical characteristics in patients with DHF, in which DEN-2 usually causes more severe clinical characteristics than DEN-1. While in DEN-2 patients, hematocrit, mononuclear leukocytes and liver enzyme activity was higher, platelet counts were lower than those with other dengue serotype. * Keywords: Dengue hemorrhagic fever, Dengue virus; Serotype. * B ệnh vi ện Quân y 103 ** H ọc vi ện Quân y Ng ười ph ản h ồi (Corresponding): Trinh Công Điển (drdien.tc@gmail.com) Ngày nh ận bài: 13/04/2017; Ngày ph ản bi ện đánh giá bài báo: 23/06/2017 Ngày bài báo được đă ng: 18/07/2017 85
2. T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 6-2017 ĐẶT V ẤN ĐỀ * Tiêu chu ẩn lo ại tr ừ: BN m ắc các bệnh t ự mi ễn (xu ất huy ết gi ảm ti ểu c ầu, Sốt xu ất huy ết dengue là b ệnh truy ền thi ếu máu tán huy ết t ự mi ễn...). nhi ễm c ấp tính do virut Dengue (DENV) gây nên. Tại Vi ệt Nam, n ăm 2016, c ả 2. Ph ươ ng pháp nghiên c ứu. nước ghi nh ận 109.399 tr ường h ợp m ắc Ph ươ ng pháp tiến c ứu, mô t ả, so sánh SXHD t ại 56 t ỉnh thành ph ố, trong đó 36 đối ch ứng gi ữa các nhóm. tr ường h ợp t ử vong. So v ới n ăm 2015 Kít tách ARN th ươ ng m ại (Hãng Zymo (108.804 s ố ca m ắc/54 t ử vong) s ố ca Research) (ZR Viral RNA kit R1034 & mắc t ăng 0,5% [1, 2]. Các nghiên c ứu lâm R1035), xác định serotype b ằng OneTaq sàng cho th ấy, týp virut Dengue khác one-step RT-PCR Kit (NEB, E5315S). nhau có th ể gây b ệnh c ảnh lâm sàng Chia BN SXHD thành 2 nhóm: khác nhau nh ư: trong nhi ễm DEN-2 có - Nhóm SXHD (DHF - Dengue Haemorrhagic tình tr ạng xu ất huy ết n ội t ạng cao h ơn, Fever): 111 BN. nhi ễm DEN-3 bi ểu hi ện lâm sàng có liên quan t ới c ơ kh ớp và đường tiêu hóa cao - Nhóm SXHD có d ấu hi ệu c ảnh báo hơn, nhi ễm DEN-1 các tri ệu ch ứng hô (DWS - Dengue Warning Signs): 50 BN. hấp và bi ểu hi ện trên da n ổi tr ội h ơn [7]. Ghi chép các ch ỉ s ố nghiên c ứu d ịch Tuy nhiên, còn nhi ều s ự khác nhau ch ưa tễ, lâm sàng và c ận lâm sàng vào b ệnh được th ống nh ất gi ữa các nghiên c ứu [6, án nghiên c ứu đã thi ết k ế s ẵn. Xử lý s ố 8]. Do đó, chúng tôi ti ến hành nghiên c ứu li ệu b ằng ph ần m ềm SPSS 16.0. nh ằm: Tìm hi ểu m ối liên quan gi ữa các týp huy ết thanh DENV v ới m ột s ố bi ểu KẾT QU Ả NGHIÊN C ỨU VÀ BÀN LU ẬN hi ện lâm sàng và c ận lâm sàng ở BN 1. Đặc điểm chung c ủa BN nghiên c ứu. SXHD. Bảng 1: ĐỐI T ƯỢNG VÀ PH ƯƠ NG PHÁP Số BN Bi ến s ố nghiên c ứu Tỷ l ệ % NGHIÊN C ỨU (n = 161) 1. Đối t ượng nghiên c ứu. Nam 105 65,22 Gi ới 161 BN SXHD điều tr ị t ại Khoa Truy ền Nữ 56 34,78 Nam 37,65 ± nhi ễm, B ệnh vi ện Quân y 103 trong hai - Tu ổi 16,57 năm 2015 - 2016. trung Nữ 38,65 ± bình - * Tiêu chu ẩn l ựa ch ọn: theo tiêu chu ẩn 16,01 của T ổ ch ức Y t ế Th ế gi ới (2009) [11] và Mức độ DHF 111 68,94 Bộ Y t ế Vi ệt Nam (2011) [1]: s ốt c ấp t ừ 2 - bệnh DWS 50 31,06 7 ngày, có bi ểu hi ện xu ất huy ết, xét DEN-1 37 22,98 nghi ệm ti ểu c ầu gi ảm < 100 G/l, Týp DEN-2 108 67,08 hematocrit t ăng > 20% giá tr ị bình huy ết DEN-3 5 3,11 thanh th ường, test dengue NS1 (+) và/ho ặc IgM DEN-4 6 3,72 (+) và xét nghi ệm týp dengue (+). DEN 1 và 2 5 3,11 86
3. T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 6-2017 Trong s ố 161 BN SXHD được đưa vào Tu ổi trung bình BN c ủa chúng tôi nghiên c ứu, 111 BN SXHD; 50 BN SXHD tươ ng t ự nghiên c ứu c ủa V ũ Tr ọng có d ấu hi ệu c ảnh báo và không có BN Dược [3], nh ưng th ấp h ơn so v ới nghiên SXHD n ặng. T ỷ l ệ nam/n ữ x ấp x ỉ 2/1. cứu c ủa Nguy ễn Th ị Kim Ti ến [5]. Theo Tu ổi trung bình m ắc SXHD ở nam 37,65 chúng tôi, l ứa tu ổi hay m ắc b ệnh n ằm ± 16,57 và n ữ 38,65 ± 16,01. Đa s ố BN trong độ tu ổi sinh viên và ng ười lao SXHD do DEN-2 gây ra (67,08%); ti ếp động s ống t ập trung ở các khu v ực dân theo là DEN-1 (22,98%), th ấp nh ất là cư đông đúc, vùng có d ịch SXHD l ưu DEN-3 (3,11%). Có 5 tr ường h ợp đồ ng hành nên d ễ m ắc và lây nhi ễm SXHD nhi ễm DEN-1 và DEN-2. hơn. 2. M ối liên quan gi ữa bi ểu hi ện lâm sàng v ới týp virut Dengue. Bảng 2: Liên quan gi ữa m ột s ố tri ệu ch ứng lâm sàng v ới týp virut Dengue. DEN-1 (n = 37) DEN-2 (n = 108) Tri ệu ch ứng lâm sàng n OR* (95%CI) n OR* (95%CI) Sốt cao 30 0,8 91 1,25 Vật vã, li bì 1 1,6 9 3,27 Đau đầu 29 0,73 90 1,38 Đau sau h ố m ắt 28 0,5 93 1,99 Đau m ỏi c ơ 28 0,58 91 1,72 Bu ồn nôn 10 0,32 58 3,13 Nôn 12 0,65 46 1,55 Đau vùng gan 2 0,31 17 3,27 Xu ất huy ết d ưới da 10 0,52 45 1,93 Xu ất huy ết niêm m ạc 7 0,64 29 1,57 Ban dát s ẩn 14 0,34 69 2,91 Gan to > 2 cm 9 0,53 41 1,9 Dấu hi ệu dây th ắt (+) 14 0,23 78 4,27 Kết qu ả phân b ố týp virut Dengue c ủa chúng tôi có s ự khác bi ệt v ới s ố li ệu nghiên cứu c ủa Tr ươ ng Uyên Ninh [4]. Điều này có th ể do điều ki ện đị a lý, khí h ậu, th ời gian mà các týp khác l ưu hành khác nhau. Chúng tôi không so sánh DEN-3 và DEN-4 vì s ố l ượng BN ít. Tr ường h ợp BN nhi ễm DEN-2 có đầy đủ các bi ểu hi ện lâm sàng điển hình c ủa BN SXHD h ơn so v ới DEN-1 nh ư s ốt cao, đau đầ u, bu ồn nôn, nôn, gan to và các bi ểu hi ện xu ất huy ết. 87
4. T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 6-2017 Bảng 3: Liên quan gi ữa m ức độ b ệnh v ới týp virut Dengue. Nhóm SXDH Nhóm SXHD có d ấu hi ệu Serotype n n OR (95%CI) n OR (95%CI) DEN-1 37 30 2,83 7 0,35 DEN-2 108 65 0,35 43 2,83 Trong nghiên c ứu c ủa chúng tôi, các tr ường h ợp BN nhi ễm DEN-2 có bi ểu hi ện lâm sàng điển hình và n ặng h ơn so v ới các týp còn l ại (BN SHXD có d ấu hi ệu c ảnh báo cao h ơn). K ết qu ả này phù h ợp v ới nghiên c ứu c ủa R Cheng [10], Tr ần T.T Ngà [9]. 3. Liên quan gi ữa m ột s ố đặ c điểm c ận lâm sàng v ới týp virut Dengue. * Liên quan gi ữa hematocrit v ới týp virut Dengue: 0.6 0.5 0.4 0.3 DEN1 DEN2 DEN3 DEN4 DEN1&2 Hình 1: Bi ến đổ i t ỷ l ệ hematocrit ở các týp virut Dengue. Tỷ l ệ hematocrit t ăng g ặp ở c ả 4 týp virut Dengue, t ăng cao nh ất ở nh ững BN b ị nhi ễm virut DEN-2 cho th ấy ở BN sốt xu ất huy ết do DEN-2 có hi ện t ượng cô máu cao hơn so v ới các týp còn l ại. Điều này có th ể lý gi ải là do độc l ực c ủa virut DEN-2 m ạnh hơn so v ới các týp còn l ại, khi xâm nh ập vào c ơ th ể s ẽ t ấn công b ạch c ầu đơn nhân, làm s ố l ượng b ạch c ầu đơn nhân t ăng lên, ho ạt hóa CD4, CD8, lympho độ c tế bào. Các lympho T ho ạt hóa gi ải phóng ra nhi ều cytokine, b ạch c ầu đơn nhân to nhi ễm virut bị ly gi ải do đáp ứng mi ễn d ịch qua trung gian t ế bào [11]. * Liên quan gi ữa s ố l ượng b ạch c ầu, t ỷ l ệ b ạch c ầu mono v ới týp virut: 7 90 80 6 70 5 60 4 50 3 40 30 2 20 1 10 0 0 DEN1 DEN2 DEN3 DEN4 DEN1&2 A DEN1 DEN2 DEN3 DEN4 DEN1&2 B Hình 2: Bi ến đổ i s ố l ượng b ạch c ầu và b ạch c ầu mono ở các týp virut Dengue. (A: B ạch c ầu và týp dengue, B: B ạch c ầu mono và týp dengue) Số l ượng b ạch c ầu ở nhóm BN nhi ễm DEN-2 gi ảm th ấp, tuy nhiên t ỷ l ệ b ạch c ầu mono t ăng cao h ơn so v ới các týp còn l ại. 88
5. T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 6-2017 * Liên quan gi ữa s ố l ượng ti ểu c ầu v ới týp virut: 400 350 300 250 200 150 100 50 0 DEN1 DEN2 DEN3 DEN4 DEN1&2 Hình 3: Bi ến đổ i s ố l ượng ti ểu c ầu ở các týp virut Dengue. Số l ượng ti ểu c ầu ở nhóm BN nhi ễm DEN-1 và DEN-2 gi ảm so v ới các týp virut còn lại, đặ c bi ệt ở nhóm nhi ễm týp 2 (58,06 ± 22,94). * Liên quan gi ữa ho ạt độ enzym gan v ới týp virut: Bảng 4: AST ALT Týp dengue p p ± SD ± SD DEN-1 (n = 37)* 96,92 ± 55,45 55,27 ± 35,64 0,002 0,017 DEN-2 (n = 108)* 105,63 ± 89,68 112,5 ± 61,53 DEN-3 (n = 5)** 95,68 ± 73,97 - 62,31 ± 56,13 - DEN-4 (n = 6)** 104,5 ± 80,4 - 73,2 ± 50,0 - DEN 1 và 2 (n = 5)** 105 ± 85,6 - 57,1 ± 46,5 - (* so sánh DEN-1 v ới DEN-2, ** s ố l ượng ít không so sánh) Ho ạt độ enzym gan t ăng cao th ường g ặp ở BN nhi ễm DEN-1 và 2, trong đó m ức độ tăng ở nhóm nhi ễm DEN-2 cao h ơn nhóm nhi ễm DEN-1, s ự khác bi ệt có ý ngh ĩa th ống kê (p < 0,05). Điều này phù h ợp, vì theo c ơ ch ế b ệnh sinh, virut Dengue có kh ả n ăng xâm nh ập vào t ế bào gan, t ế bào Kupffer và gây t ổn th ươ ng c ũng nh ư ho ại t ử t ế bào gan [6, 10]. 89
6. T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 6-2017 KẾT LU ẬN 4. Tr ươ ng Uyên Ninh, Lê Qu ỳnh Mai, Tr ươ ng Th ừa Th ắng và CS. Giám sát huy ết Qua nghiên c ứu 161 BN SXHD xác thanh h ọc, virut h ọc b ệnh s ốt denggue/SXHD định được týp virut điều tr ị t ại Khoa tại m ột s ố t ỉnh mi ền B ắc Vi ệt Nam 2003. T ạp Truy ền nhi ễm, B ệnh vi ện Quân y 103 t ừ chí Y h ọc D ự phòng. 2004, t ập XIV, s ố 2 + 3 (66). 2015 - 2016, chúng tôi nh ận th ấy: 5. Nguy ễn Th ị Kim Ti ến, V ũ Th ị Qu ế H ươ ng, * Liên quan gi ữa týp virut v ới đặ c điểm Tr ần Th ị Kim Chi và CS. Sự phù h ợp gi ữa lâm sàng: tiêu chu ẩn lâm sàng và xét nghi ệm ch ẩn đoán các tr ường h ợp SXHD ở An Giang 2002. T ạp - BN nhi ễm DEN-2 có đầy đủ các bi ểu chí Y học D ự phòng. 2004, t ập XIV, 4 (67). hi ện lâm sàng điển hình (s ốt cao, đau 6. Lê H ải Y ến N.X.T, John Aaskov và CS. đầu, bu ồn nôn, nôn, gan to và bi ểu hi ện Nghiên c ứu s ự l ưu hành týp virut Dengue các xu ất huy ết). tỉnh phía Nam Vi ệt Nam giai đoạn 2005 - - BN nhi ễm DEN-2 th ường gây b ệnh 2009. T ạp chí Y - D ược h ọc Quân s ự. H ọc cảnh lâm sàng n ặng h ơn so v ới DEN-1 vi ện Quân y. 2011, s ố 2. (t ỷ l ệ BN có d ấu hi ệu c ảnh báo cao h ơn 7. Halsey E.S et al. Correlation of có ý ngh ĩa th ống kê). serotype-specific Dengue virus infection with clinical manifestations. PLoS Negl Trop Dis. * Liên quan gi ữa týp virut v ới đặ c điểm 2012, 6 (5), p.e1638. cận lâm sàng: 8. Fried J.R et al. Serotype-specific - BN s ốt xu ất huy ết do DEN-2 có t ỷ l ệ differences in the risk of dengue hemorrhagic hematocrit, b ạch c ầu đơn nhân t ăng cao fever: an analysis of data collected in Bangkok, hơn và s ố l ượng ti ểu c ầu gi ảm th ấp h ơn Thailand from 1994 to 2006. PLoS Negl Trop so v ới các týp DEN-1, DEN-3 và DEN-4. Dis. 2010, 4 (3), pp.e617. - C ả 4 týp virut đề u gây t ăng enzym 9. Thanh Nga T.T et al. Clinical, gan ở BN SXHD, trong đó t ăng cao nh ất epidemiological and virological features of ở BN nhi ễm DEN-2 (p < 0,05). Dengue virus infections in Vietnamese patients presenting to primary care facilities with acute undifferentiated fever. J Infect. TÀI LI ỆU THAM KH ẢO 2010, 60, p.229-237. 1. B ộ Y t ế. Báo cáo tình hình d ịch b ệnh và 10. Rong-Fu Chen, Kuender D Yang, Jien- các ho ạt độ ng phòng ch ống tu ần 52 n ăm Wei liu et al. Different clinical and laboratory 2016. S ố 06/BC-DP. 2017. manifestations between dengue haemorrhagic 2. B ộ Y t ế. H ướng d ẫn ch ẩn đoán và điều fever and dengue fever with bleeding tr ị SXHD. 2011. tendency. Transactions of the Royal Society 3. V ũ Tr ọng D ược. Đặc điểm d ịch t ễ h ọc of Tropical Medicine and Hygiene. 2007, 101, của v ụ d ịch SXHD t ại huy ện mi ền núi khu v ực pp.1106-1113. phía B ắc Vi ệt Nam. Báo cáo d ự án phòng 11. WHO. Dengue guidelines for diagnosis ch ống s ốt xu ất huy ết. Khoa Côn trùng và Động treatment prevention and control. New Edition. vật Y h ọc. Vi ện V ệ sinh D ịch t ễ Trung ươ ng. 2010. 2009. 90