Nghiên cứu giá trị pet/ct trong đánh giá tổn thương di căn của ung thư phổi tế bào nhỏ

Nội dung text: Nghiên cứu giá trị pet/ct trong đánh giá tổn thương di căn của ung thư phổi tế bào nhỏ

1. T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 2-2017 NGHIÊN C ỨU GIÁ TR Ị PET/CT TRONG ĐÁNH GIÁ TỔN TH ƯƠ NG DI C ĂN C ỦA UNG TH Ư PH ỔI T Ế BÀO NH Ỏ Bùi Anh Th ắng*; Đỗ Quy ết**; Ph ạm Ng ọc Hoa*** TÓM T ẮT Mục tiêu: xác định giá tr ị c ủa PET/CT trong đánh giá t ổn th ươ ng di c ăn c ủa ung th ư ph ổi t ế bào nh ỏ (UTPTBN). Đối t ượng và ph ươ ng pháp: 33 b ệnh nhân (BN) UTPTBN được xác định b ằng gi ải ph ẫu b ệnh, ch ụp PET/CT t ại Trung tâm Ung b ướu và Y h ọc H ạt nhân, B ệnh vi ện B ạch Mai t ừ 11 - 2009 đến 10 - 2015. Thi ết k ế nghiên c ứu mô t ả v ị trí và đặc điểm tr ị s ố SUV/PET-CT c ủa các tổn th ươ ng th ứ phát. Kết qu ả: 87,9% BN có t ổn th ươ ng di c ăn được phát hi ện trên PET/CT, trong đó: di c ăn h ạch trung th ất 72,7%, di c ăn ph ổi 33,3% và h ạch c ổ 33,3%, x ươ ng 21,2%, h ạch ổ b ụng 15,2%. PET/CT xác định h ạch trung th ất t ại h ầu h ết các v ị trí. Có m ối t ươ ng quan thu ận m ức độ ch ặt gi ữa SUV trung bình, SUVmax v ới đường kính h ạch trung th ất (t ươ ng ứng r = 0,698 và r = 0,649, p < 0,01). PET/CT xác định h ạch c ổ t ại h ầu h ết các v ị trí. Có m ối t ươ ng quan thu ận ch ặt ch ẽ gi ữa SUV trung bình, SUVmax v ới đường kính h ạch c ổ (t ươ ng ứng r = 0,955 và r = 0,948, p < 0,05). PET/CT xác định di c ăn x ươ ng t ại h ầu h ết các v ị trí: th ường di c ăn x ươ ng s ườn, c ột s ống, xươ ng ch ậu. Kết lu ận: PET/CT phát hi ện r ất t ốt v ị trí các th ươ ng t ổn th ứ phát c ủa UTPTBN. * T ừ khóa: Ung th ư ph ổi t ế bào nh ỏ; PET/CT; Di c ăn. Evaluation of the Role of PET/CT in Metastatic Diagnosis of Small Cell Lung Cancer Summary Objectives: To evaluate the role of PET/CT in metastatic diagnosis of small cell lung cancer. Subjects and methods: 33 patients with lung tumors were performed PET/CT at Oncology and Nuclear Medicine Center of Bachmai Hospital from November 2009 to October 2015. Descriptive study on metastatic lesions which were found by PET/CT based on the location and the SUV/PET-CT value of the lesions. Results: 87.9% of patients with the metastatic lesions were detected by PET/CT, with the high rate at: mediastinal lymph node (72.7%), lung metastatic and cervical lymph node 33.3% for each, bone 21.2%, abdominal lymphadenopathy 15.2%. PET/CT identified mediastinal lymph nodes in most locations. There was a positive correlation between the mean SUV and max SUV with the diameter of mediastinal lymph nodes (r = 0698 and r = 0649, respectively, p < 0.01). PET/CT identified cervical nodes at most locations. There was a positive correlation between mean SUV and max SUV with the diameter of neck lymph nodes (r = 0.955 and r = 0.948, respectively, p < 0.05). PET/CT identified bone metastases in most locations: metastasis ribs, spine, pelvis. Conclusion: PET/CT plays an important role in diagnosis of metastasis positions of small cell lung cancer. * Key words: Small cell lung cancer; PET/CT; Metastasis . * Tr ường Đại h ọc Y Ph ạm Ng ọc Th ạch ** H ọc vi ện Quân y *** Hội Ch ẩn đoán Hình ảnh Vi ệt Nam Ng ười ph ản h ồi (Corresponding): Bùi Anh Th ắng (anhthangcdha@pnt.edu.vn) Ngày nh ận bài: 10/12/2016; Ngày ph ản bi ện đánh giá bài báo: 08/01/2017 Ngày bài báo được đă ng: 18/01/2017 110
2. T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 2-2017 ĐẶT V ẤN ĐỀ Th ời gian nghiên c ứu: t ừ tháng 11 - 2009 đến 10 - 2015. Ung th ư ph ổi là b ệnh lý ác tính khá ph ổ bi ến. Theo th ống kê c ủa Hi ệp h ội 2. Ph ươ ng pháp nghiên c ứu. Ung th ư Hoa K ỳ (2006), ung th ư ph ổi là - Nghiên c ứu mô t ả: v ị trí các t ổn nguyên nhân gây t ử vong hàng đầu trong th ươ ng th ứ phát được phát hi ện trên các b ệnh ung th ư (kho ảng 162.460 PET/CT. Kh ảo sát m ối liên quan gi ữa (2006)), chi ếm kho ảng 13% các lo ại ung mức độ h ấp thu FDG v ới kích th ước, giai th ư và 28% các ca t ử vong ung th ư [1]. đoạn b ệnh ở BN UTPTBN. Ung th ư ph ổi t ế bào nh ỏ chi ếm 15 - - Các bi ến s ố nghiên c ứu bao g ồm: 18% trong các tr ường h ợp ung th ư ph ổi. tu ổi, gi ới, bi ến s ố v ề PET/CT (SUV trung Nh ững n ăm g ần đây, t ỷ l ệ UTPTBN đã bình, SUVmax, đường kính kh ối u, v ị trí gi ảm, liên quan đến hút thu ốc lá [2]. di c ăn). UTPTBN là m ột kh ối u c ực k ỳ ác tính v ới tri ệu ch ứng lâm sàng nghèo nàn. N ếu - Quy trình ch ụp PET/CT: không điều tr ị, th ời gian s ống sót trung + Thi ết b ị ghi hình PET/CT: máy bình sau khi ch ẩn đoán là 1 - 3 tháng. PET/CT Biograph True Point (Hãng Mặc dù t ỷ l ệ đáp ứng ban đầu cao v ới Siemens, Đức). hóa tr ị, tuy nhiên ch ỉ có 10 - 15% BN s ống + Chu ẩn b ị BN: sót sau 2 n ăm [3]. Tri ệu ch ứng lâm sàng BN nh ịn ăn ít nh ất 4 gi ờ tr ước khi ch ụp của UTPTBN r ất nghèo nàn so v ới ung PET/CT. thư ph ổi không ph ải t ế bào nh ỏ, kh ối u Dược ch ất phóng x ạ F-18 FDG: dung phát tri ển r ất nhanh, t ăng g ấp đôi trong dịch F-18 FDG (2-fluoro-2-deoxy-D- cùng th ời gian, di c ăn xa nhanh so v ới glucose). Li ều dùng 0,15 - 0,20 mCi/kg ung th ư ph ổi không ph ải t ế bào nh ỏ [4]. cân n ặng (7 - 12 mCi), tiêm t ĩnh m ạch. Cho đến nay đã có m ột s ố nghiên c ứu + Ch ụp hình PET/CT: ti ến hành sau về giá tr ị c ủa PET/CT trong ch ẩn đoán tiêm F-18 FDG 45 - 60 phút. Ch ụp toàn UTPTBN trên th ế gi ới. Tuy nhiên, ở n ước thân t ừ n ền s ọ đến 1/3 trên x ươ ng đùi. ta ch ưa có nghiên c ứu nào đề c ập đến Ch ụp thêm vùng quan tâm ho ặc th ời điểm vai trò c ủa PET/CT trong ch ẩn đoán mu ộn khi c ần. UTPTBN. Vì v ậy, chúng tôi th ực hi ện nghiên c ứu này v ới m ục tiêu: Xác định giá + Xử lý hình ảnh và nh ận định k ết qu ả: tr ị c ủa PET/CT trong đánh giá t ổn th ươ ng Kết qu ả được phân tích, đánh giá sau di c ăn c ủa UTPTBN. khi kh ảo sát hình ảnh PET, hình ảnh CT, hình l ồng ghép PET/CT và tính ch ất h ấp ĐỐI T ƯỢNG VÀ PH ƯƠ NG PHÁP thu, phân b ố ho ạt ch ất phóng x ạ F-18 NGHIÊN C ỨU FDG. 1. Đối t ượng nghiên c ứu. Các ch ỉ s ố định tính nh ư kích th ước, 33 BN ch ụp PET/CT t ại Trung tâm Ung th ể tích c ủa t ổn th ươ ng, t ỷ tr ọng, ch ỉ s ố bướu và Y h ọc H ạt nhân, B ệnh vi ện B ạch hấp thu ho ạt ch ất phóng x ạ chu ẩn Mai, xác định UTPTBN b ằng mô b ệnh h ọc. (Standard uptake value: SUV) được đo - 111
3. T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 2-2017 tính cho m ỗi t ổn th ương để k ết h ợp đánh với nghiên c ứu của Myoung-Rin Park M.D giá k ết qu ả cu ối cùng. và CS: tu ổi trung bình c ủa BN là 65,66; SUV = [mCi/ml (s ự phân rã đã hi ệu 85,5% là nam gi ới [5]. ch ỉnh) c ủa t ổ ch ức mô]/[li ều tiêm 2. Giá tr ị PET/CT trong đánh giá v ị (mCi)/gram cân n ặng]. trí di c ăn. So sánh giá tr ị SUV c ủa t ổn th ươ ng Bảng 2: Phân chia t ỷ l ệ di c ăn phát tìm th ấy v ới ho ạt độ phóng x ạ b ể máu hi ện trên PET/CT. trong trung th ất (SUV trung bình b ể máu = 2,5). V ới giá tr ị SUV t ừ 2 - 2,5, nghi ng ờ Vị trí di c ăn Số tr ường h ợp Tỷ l ệ % gi ữa t ổn th ươ ng lành tính và ác tính. V ới (n = 33) giá tr ị SUV > ho ạt độ phóng x ạ b ể máu Ph ổi 11 33,3 trong trung th ất (2,5) có th ể xác định t ổn Màng ph ổi 2 6,1 th ươ ng ác tính. Hạch trung th ất 24 72,7 - X ử lý s ố li ệu: s ử d ụng ph ần m ềm Hạch c ổ 11 33,3 SPSS 22.0. Th ực qu ản 1 3,0 KẾT QU Ả NGHIÊN C ỨU VÀ Gan 3 9,1 BÀN LU ẬN Dạ dày 1 3,0 1. Đặc điểm v ề tu ổi và gi ới c ủa BN Hạch ổ b ụng 5 15,2 nghiên c ứu. Não 1 3,0 Bảng 1: Đặc điểm tu ổi. Xươ ng 7 21,2 ụ Nhóm tu ổi Số BN (n) Tỷ l ệ (%) T y 2 6,1 Tuy ến th ượng th ận 1 3,0 ≤ 50 5 15,2 Tuy ến ti ền li ệt 1 3,0 51 - 60 9 27,3 Mô m ềm 2 6,1 61 - 70 15 45,5 Di c ăn ít nh ất 1 v ị trí 29 87,9 > 70 4 12,1 Tổng 33 100 Trong s ố 33 tr ường h ợp UTPTBN, Trung bình, nh ỏ Nh ỏ nh ất: 38; l ớn nh ất: 81 29 tr ường h ợp di c ăn (87,9%). Trong đó, nh ất, l ớn nh ất Trung bình: 61,2 ± 9,4 di c ăn h ạch trung th ất chi ếm t ỷ l ệ cao nh ất, ti ếp đến di c ăn ph ổi và h ạch c ổ, Nhóm nghiên c ứu g ồm 33 BN, tu ổi xươ ng. V ề k ết qu ả ch ụp PET/CT đối th ấp nh ất 38, cao nh ất 81, trung bình 61,2 chi ếu v ới k ết qu ả mô b ệnh h ọc: PET/CT ± 9,4 tu ổi. T ần su ất hay g ặp nh ất ở độ là k ỹ thu ật hình ảnh r ất t ốt, có độ nh ạy, độ tu ổi > 60. đặc hi ệu và độ chính xác cao h ơn CT và * Đặc điểm gi ới (n = 33): MRI đơ n thu ần trong ch ẩn đoán ung th ư Nam: 30 BN (90,9%); nữ: 3 BN (9,1%). ph ổi, đặc bi ệt PET/CT có vai trò r ất quan Ph ần l ớn BN UTPTBN là nam gi ới trọng trong đánh giá giai đoạn ung th ư (90,9%). K ết qu ả c ủa chúng tôi phù h ợp ph ổi [2]. 112
4. T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 2-2017 3. Giá tr ị PET/CT trong đánh giá h ạch trung th ất di c ăn. Bảng 3 : Giá tr ị PET/CT trong đánh giá v ị trí h ạch trung th ất. Số h ạch Tỷ l ệ % Vị trí h ạch trung th ất Hạch trung th ất c ạnh carina 3 7,1 Hạch trung th ất gi ữa carina 5 11,9 Hạch trung th ất d ưới carina 6 14,3 Hạch trung th ất sau carina 1 2,4 Hạch trung th ất trên carina 9 21,4 Hạch trung th ất tr ước carina 3 7,1 Hạch trung th ất c ạnh ph ải khí qu ản 3 7,1 Hạch trung th ất c ạnh ph ế qu ản g ốc ph ải 1 2,4 Hạch trung th ất c ạnh ph ế qu ản g ốc trái 3 7,1 Hạch trung th ất d ưới quai độ ng m ạch ch ủ 2 4,8 Hạch trung th ất r ốn ph ổi ph ải 2 4,8 Hạch trung th ất r ốn ph ổi trái 2 4,8 Hạch trung th ất tr ước độ ng m ạch ch ủ ng ực 1 2,4 Hạch trung th ất tr ước khí qu ản 1 2,4 Tổng 42 100 Hạch trung th ất nhi ều v ị trí đều được phát hi ện trên PET/CT. Trong đó, h ạch trên carina chi ếm t ỷ l ệ cao nh ất (21,4%). Bi ểu đồ 1: T ươ ng quan gi ữa SUV trung bình và SUVmax v ới đường kính hạch trung th ất. Có m ối t ươ ng quan thu ận m ức độ ch ặt ch ẽ gi ữa SUV trung bình và SUVmax v ới đường kính h ạch trung th ất (r = 0,698 và r = 0,649, p < 0,01). 113
5. T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 2-2017 4. Giá tr ị PET/CT trong đánh giá h ạch c ổ di c ăn. * Giá tr ị PET/CT trong đánh giá v ị trí h ạch c ổ (n = 11): Di c ăn h ạch c ổ d ọc c ơ ức đòn ch ũm: 6 h ạch (54,5%); di c ăn h ạch d ưới hàm T: 1 hạch (9,1%); di c ăn h ạch th ượng đòn: 4 h ạch (36,4%). Hạch c ổ nhi ều v ị trí đều được phát hi ện trên PET/CT. Bi ểu đồ 2: T ươ ng quan gi ữa SUV trung bình, SUVmax v ới đường kính h ạch c ổ. Có m ối t ươ ng quan thu ận m ức độ r ất ch ặt ch ẽ gi ữa SUV trung bình và SUVmax v ới đường kính h ạch c ổ (r = 0,955 và r = 0,948, p < 0,05). 5. Giá tr ị PET/CT trong đánh giá di c ăn ph ổi. Bi ểu đồ 3: T ươ ng quan gi ữa SUV trung bình và SUVmax v ới đường kính di c ăn ph ổi. Tươ ng quan gi ữa SUV trung bình và SUVmax v ới đường kính di c ăn ph ổi không có ý ngh ĩa th ống kê (p > 0,05). 6. Giá tr ị PET/CT trong đánh giá di c ăn x ươ ng. * V ị trí di c ăn x ươ ng (n = 7): Di c ăn c ột s ống: 2 BN (28,6%); di c ăn x ươ ng ch ậu: 2 BN (28,6%); di c ăn x ươ ng đa ổ nhi ều v ị trí: 1 BN (14,3%); di c ăn x ươ ng s ườn: 2 BN (28,6%). 114
6. T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 2-2017 Di c ăn c ột s ống, x ươ ng ch ậu, x ươ ng s ườn chi ếm t ỷ l ệ t ươ ng đươ ng nhau (28,6%). Di c ăn x ươ ng đa ổ nhi ều v ị trí chi ếm t ỷ l ệ th ấp h ơn (14,3%). Bi ểu đồ 4: T ươ ng quan gi ữa SUV trung bình và SUVmax v ới đường kính di c ăn x ươ ng. Tươ ng quan gi ữa SUV trung bình và SUVmax v ới đường kính di c ăn x ươ ng không có ý ngh ĩa th ống kê (p > 0,05). PET/CT là k ỹ thu ật r ất t ốt đánh giá giai đoạn b ệnh, giúp phát hi ện h ầu h ết các t ổn th ươ ng di c ăn. Có m ối t ươ ng quan thu ận m ức độ r ất ch ặt ch ẽ gi ữa SUV trung bình v ới đường kính hạch c ổ (r = 0,955, p < 0,05). Có m ối t ươ ng quan thu ận m ức độ r ất ch ặt gi ữa SUVmax với đường kính h ạch c ổ (r = 0,948, p < 0,05). Nghiên c ứu c ủa chúng tôi cho th ấy giá tr ị SUV trung bình c ủa nhóm u có di c ăn so với nhóm u không di c ăn, khác bi ệt không có ý ngh ĩa th ống kê. Theo Özgül M.A và CS: SUV liên quan đáng k ể v ới kích th ước kh ối u, nh ưng không có liên quan đến di c ăn xa ho ặc h ạch b ạch huy ết. Do đó, SUVmax trên ch ụp PET/CT không tiên đoán hi ện di ện của di c ăn [6]. Hình 1: BN Lê Xuân H, 66 tu ổi, nam. Di c ăn hạch trung th ất. Ch ụp PET/CT ngày 04 - 5 - 2015. 115
7. T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 2-2017 Hình 2: BN Lê Xuân H, 66 tu ổi, nam. Di c ăn h ạch th ượng đòn (ph ải). Ch ụp PET/CT ngày 04 - 5 - 2015. BN Ph ạm H ữu L, 58 tu ổi, nam. Di c ăn x ươ ng sườn. Ch ụp PET/CT ngày 06 - 11 - 2014. 7. Giá tr ị PET/CT trong đánh giá giai đoạn. Bảng 4: Liên quan gi ữa đường kính kh ối u, SUV trung bình, SUVmax kh ối u nguyên phát v ới di c ăn h ạch trung th ất. Di c ăn h ạch Số tr ường Đường kính SUV trung bình SUV max Th ể tích chuy ển trung th ất hợp kh ối u ( ± SD) ( ± SD) ( ± SD) hóa u (trung v ị) Có 23 5,4 ± 2,9 5,04 ± 1,60 9,47 ± 4,51 36,31 Không 9 5,6 ± 2,6 5,46 ± 2,197 11,33 ± 5,67 32,81 p > 0,05 > 0,05 > 0,05 > 0,05 Đường kính kh ối u, SUV trung bình, SUVmax, th ể tích chuy ển hóa kh ối u nguyên phát ở nhóm có và không có di c ăn h ạch trung th ất (giai đoạn N) khác bi ệt không có ý ngh ĩa th ống kê. 116
8. T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 2-2017 Bảng 5: Liên quan gi ữa đường kính kh ối u, SUV trung bình, SUVmax kh ối u nguyên phát v ới di c ăn khác. Di c ăn Số tr ường Đường kính kh ối SUV trung bình SUV max Th ể tích chuy ển hóa u khác hợp u ( ± SD) ( ± SD) ( ± SD) (trung v ị) Có 24 5,23 ± 2,9 4,99 ± 1,71 9,18 ± 4,50 36,22 Không 8 6,1 ± 24 5,67 ± 1,92 12,43 ± 46,36 5,31 p > 0,05 > 0,05 > 0,05 > 0,05 Đường kính kh ối u, SUV trung bình, SUVmax, th ể tích chuy ển hóa kh ối u nguyên phát ở nhóm có và không có di c ăn khác (giai đoạn M) khác bi ệt không có ý ngh ĩa th ống kê. KẾT LU ẬN TÀI LI ỆU THAM KH ẢO - 87,9% BN có t ổn th ươ ng di c ăn được 1. American Cancer Society. Cancer facts phát hi ện trên PET/CT, v ới các v ị trí: di and figures. www.cancer.org. 2006. căn h ạch trung th ất (72,7%), di c ăn ph ổi 2. Sørensen M, Pijls-Johannesma M, Felip (33,3%) và h ạch c ổ (33,3%), x ươ ng E. ESMO guidelines working group. Small-cell lung cancer: ESMO clinical practice guidelines (21,2%), h ạch ổ b ụng (15,2%). for diagnosis, treatment and follow-up. Ann - PET/CT xác định được h ạch trung Oncol. 2010, 21 (5), pp.120-125 th ất di c ăn t ại h ầu h ết các v ị trí. 3. Chua Y.J, Steer C, Yip D. Recent advances in management of small-cell lung - Có m ối t ươ ng quan thu ận m ức độ cancer. Cancer Treat Rev. 2004, 30, pp. 521-543. ch ặt gi ữa SUV trung bình, SUVmax v ới 4. Usuda K, Saito Y, Sagawa M, Sato M, đường kính h ạch trung th ất (t ươ ng ứng Kanma K, Takahashi S et al . Tumor doubling r = 0,698 và r = 0,649, p < 0,01). time and prognostic assessment of patients - PET/CT xác định được h ạch c ổ di with primary lung cancer. Cancer. 1994, 74, pp.2239-2244. căn t ại h ầu h ết các v ị trí. 5. Park M.R, Park Y.H, Choi J.W. - Có m ối t ươ ng quan thu ận m ức độ r ất Progression-free survival: an important ch ặt ch ẽ gi ữa SUV trung bình, SUVmax prognostic marker for long-term survival of với đường kính h ạch cổ (t ươ ng ứng small cell lung cancer. Tuberc Respir Dis r = 0,955 và r = 0,948, p < 0,05). (Seoul). 2014, 76 (5), pp.218-225. 6. Özgül M.A, Kirkil G et al. The maximum - PET/CT xác định được di c ăn x ươ ng standardized FDG uptake on PET-CT in tại h ầu h ết các v ị trí th ường di c ăn patients with non-small cell lung cancer. (x ươ ng s ườn, c ột s ống, x ươ ng ch ậu). Multidiscip Respir Med. 2013, 8 (1), p.69. 117