Nghiên cứu độc tính của bánh ngô mốc lấy tại Hà Giang lên một số chỉ tiêu huyết học trên thỏ

Nội dung text: Nghiên cứu độc tính của bánh ngô mốc lấy tại Hà Giang lên một số chỉ tiêu huyết học trên thỏ

1. TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 1-2014 NGHIÊN CỨU ĐỘC TÍNH CỦA BÁNH NGÔ MỐC LẤY TẠI HÀ GIANG LÊN MỘT SỐ CHỈ TIÊU HUYẾT HỌC TRÊN THỎ Nguyễn Thanh Bình*; Hoàng Công Minh* Trần Văn Tùng*; Nguyễn Hùng Long** TÓM TẮT Ở liều bánh ngô mốc tối đa cho chuột nhắt trắng uống (20 g/kg thể trọng) không gây chết chuột khi theo dõi trong 7 ngày. Như vậy, không xác định được độc tính cấp của bánh ngô mốc qua đường tiêu hóa trên chuột nhắt trắng. Liều chết tối thiểu (LDmin) của mẫu bánh ngô qua đường tiêu hóa trên thỏ là 3,4 g/kg thể trọng. Ở thỏ gây ngộ độc bằng bánh ngô mốc với liều 2,2 g/kg thể trọng thấy có thay đổi một số chỉ tiêu huyết học. Số lượng bạch cầu, tỷ lệ bạch cầu trung tính, bạch cầu mono, bạch cầu ưa axít, bạch cầu ưa kiềm tăng, tỷ lệ bạch cầu lympho giảm. Số lượng tiểu cầu giảm, thời gian máu đông, máu chảy tăng ở ngày thứ 2 và thứ 5 sau ngộ độc. Số lượng hồng cầu, hàm lượng huyết sắc tố không thay đổi rõ rệt so với trước ngộ độc. * Từ khóa: Bánh ngô mốc; Độc tính; Chỉ tiêu huyết học; Thỏ. STUDY ON TOXICITY AND EFFECTS OF MOLDY PONE COLLECTED FROM HAGIANG PROVINCE ON SOME HEMATOLOGICAL PARAMETERS IN RABBITS SUMMARY Maximum ingested dose of the moldy pone (20 g/kg body weight) did not kill the white mice after 7-day observation. So, acute toxicity of the moldy pone in white mice was not determined. The minimum lethal dose (LDmin) of the moldy pone in rabbits orally was 3.4 g/kg body weight. The rabbits exposed to the moldy pone in dose of 2.2 g/kg body weight had some hematological changes. Number of white blood cells, proportion of neutrophils, monocytes, basophils, eosinophils increased, proportion of lymphocytes decreased. Number of platelets decreased, clotting time, bleeding time increased in the 2nd and 5th day after exposure. Number of red blood cells, content of hemoglobin did not change in comparison with before exposure. * Key words: Moldy pone; Toxicity; Hematological parameter; Rabbit. ĐẶT VẤN ĐỀ năm 1974 đã bùng phát các vụ ngộ độc ngô mốc với 397 người mắc, trong đó 106 người tử vong. Năm 2004, tại Kenya đã xảy ra các Ngộ độc do ăn phải ngô mốc đã từng xảy vụ ngộ độc ngô mốc làm 317 người mắc, ra ở nhiều nước trên thế giới. Tại Ấn Độ * Học viện Quân y ** Cục An toàn Thực phẩm, Bộ Y tế Người phản hồi (Corresponding): Hoàng Công Minh (hcminhk20@yahoo.com) Ngày nhận bài: 30/11/2013; Ngày phản biện đánh giá bài báo: 8/12/2013 Ngày bài báo được đăng: 16/12/2013 22
2. TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 1-2014 trong ®ã 125 người tử vong. Các chuyên VẬT LIỆU VÀ PHƢƠNG PHÁP gia của Tổ chức Y tế Thế giới đã xác định NGHIÊN CỨU trong các mẫu ngô tại khu vực có người bị 1. Vật liệu nghiên cứu. ngộ độc của Kenya có chứa aflatoxin với - Mẫu bánh ngô lấy tại gia đình ông Thò hàm lượng cao [4]. Chìa Chơ ở xã Sủng Trái, huyện Đồng Văn, Tại Việt Nam, trong những năm gần đây Hà Giang (gia đình có 3 người bị tử vong trên địa bàn tỉnh Hà Giang đã liên tục xảy ra do ăn bánh ngô mốc). các vụ ngộ độc bánh ngô được làm từ bột - Thỏ: 20 con, khoẻ mạnh, trọng lượng ngô bị mốc trong các gia đình người Mông. 2,0 ± 0,2 kg (12 con dùng cho nghiên cứu Trong năm 2012 đã xảy ra 4 vụ ngộ độc với các chỉ tiêu huyết học, 8 con dùng nghiên 14 người mắc, trong đó 11 người tử vong. cứu liều chết tối thiểu). Ngày 29 - 4 - 2013, tại xã Cán Tỷ, huyện Quản Bạ, Hà Giang đã xảy ra vụ ngộ độc - Chuột nhắt trắng, dòng Swiss, khỏe bánh ngô với 7 người mắc, trong đó 4 mạnh, trọng lượng 25 ± 2 g, gồm 120 con người tử vong. dùng cho nghiên cứu độc tính cấp. Thỏ và chuột nhắt trắng được chăn nuôi Bánh ngô là món ăn truyền thống của theo chế độ quy định dùng cho động vật thí người Mông và thường được làm trong dịp nghiệm. tết nguyên đán (như bánh trưng của người Kinh). Loại bánh này được làm từ ngô nếp, 2. Phƣơng pháp nghiên cứu. tuy nhiên do bột ngô để lâu bị lên mốc nên * Phương pháp gây ngộ độc trên động vật: rất dễ ngộ độc. Chúng tôi đã tiến hành xác Lấy một lượng bánh ngô cho vào cối sứ định độc tố trong một số mẫu bánh ngô gây nghiền với nước cất để tạo thành hỗn dịch. ngộ độc, nhưng không phát hiện có aflatoxin. Dùng dụng cụ chuyên dụng bơm hỗn dịch Hiện nay, người ta đã phát hiện được 34 loại bánh ngô vào dạ dày động vật ở các liều độc tố nấm mốc trong lương thực thực phẩm khác nhau, tùy theo loài động vật (thăm dò [2]. Loại độc tố gây ngộ độc trong bánh ngô liều trước khi thí nghiệm để lựa chọn). tại Hà Giang là chất gì hiện nay vẫn đang được nghiên cứu. * Phương pháp nghiên cứu độc tính cấp: Về độc tính và tác dụng của độc tố của Độc tính cấp của bánh ngô trên chuột bánh ngô lấy tại Hà Giang lên cơ thể cho nhắt trắng được xác định theo phương đến nay vẫn chưa có đề tài nào nghiên pháp Karber G [1]. Liều bánh ngô dùng để cứu. Vì vậy, chúng tôi tiến hành đề tài này nghiên cứu độc tính cấp trên chuột nhắt với mục tiêu: Nghiên cứu độc tính và thay trắng ở mỗi nhóm là 12, 14, 16, 18, 20 g/kg đổi một số chỉ tiêu huyết học trên động vật thể trọng. Nhóm đối chứng cho uống nước được gây ngộ độc bằng bánh ngô mốc lấy muối sinh lý. Theo dõi chuột trong thời gian từ Hà Giang. 7 ngày sau khi gây ngộ độc. 24
3. TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 1-2014 Liều bánh ngô để nghiên cứu liều chết này bằng 2/3 với LDmin). Lấy 2 ml máu tĩnh tối thiểu (LDmin) sẽ tăng dần từ 3 g/kg thể mạch tai thỏ mỗi con cho vào ống nghiệm ở trọng cho tới khi có một con thỏ bị chết. 3 thời điểm trước và sau gây ngộ độc ở * Các chỉ tiêu huyết học và phương pháp ngày thứ 2 và ngày thứ 5. Các chỉ tiêu tiến hành: huyết học nêu trên được tiến hành trên máy - Các chỉ tiêu huyết học: số lượng hồng xét nghiệm huyết học tự động XE 2100 cầu, tiểu cầu, bạch cầu, công thức bạch (Nhật Bản). Xét nghiệm máu đông, máu chảy cầu, hàm lượng huyết sắc tố, thời gian máu trên tai thỏ theo phương pháp thường quy. đông, máu chảy. * Phương pháp xử lý thống kê: - Phương pháp tiến hành: dựa vào liều Các số liệu của chỉ số huyết học ở từng chết tối thiểu (LD ) của bánh ngô mốc trên min thời điểm được tính giá trị trung bình ( X ) thỏ (3,4 g/kg thể trọng) đã xác định trước và độ lệch chuẩn (SD). So sánh hai giá trị khi nghiên cứu các chỉ tiêu huyết học, trung bình, tính p và so sánh giữa trước và chúng tôi chọn liều 2,2 g/kg thể trọng (liều sau ngộ độc theo t-test [1]. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ BÀN LUẬN 1. Kết quả nghiên cứu độc tính cấp. Bảng 1: Kết quả nghiên cứu độc tính cấp của mẫu bánh ngô mốc trên chuột nhắt trắng qua đường tiêu hoá. NHÓM NGHIÊN CỨU NHÓM 1 NHÓM 2 NHÓM 3 NHÓM 4 NHÓM 5 NHÓM 6 (đối chứng) CÁC CHỈ SỐ Ở CHUỘT Số lượng chuột (con) 20 20 20 20 20 20 Liều (g/con chuột) 0 0,3 0,35 0,4 0,45 0,5 Liều (g/kg chuột) 0 12 14 16 18 20 Số lượng chuột sống sau 7 ngày (con) 20 20 20 20 20 20 Số lượng chuột chết sau 7 ngày (con) 0 0 0 0 0 0 Cho chuột nhắt trắng uống hỗn dịch bánh ngô mốc với liều 0,5 g/con, tương ứng với liều 20 g/kg thể trọng (liều tối đa có thể cho chuột uống) không thấy chuột chết khi theo dõi trong 7 ngày. Như vậy, không xác định được độc tính cấp qua đường tiêu hóa của mẫu bánh ngô mốc trên chuột nhắt trắng. 25
4. TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 1-2014 Bảng 2: Kết quả xác định liều chết tối Số lượng hồng cầu, hàm lượng huyết thiểu qua đường tiêu hóa trên thỏ. sắc tố thay đổi ở thỏ bị ngộ độc bánh ngô mốc không có ý nghĩa thống kê (p > 0,05) ở ngày th ứ 2 và 5 sau ngộ độc so với trước (g/kg thể trọng thỏ) ngộ độc. Như vậy, độc tố trong bánh ngô mốc Liều chết tối thiểu không gây tan máu. 3,4 ± 0,2 (LDmin) Bảng 4: Thay đổi số lượng tiểu cầu, thời gian máu đông, máu chảy ở thỏ bị ngộ độc Liều chết tối thiểu (LD ) của mẫu bánh min bánh ngô mốc ( SD; n = 12). ngô mốc qua đường tiêu hóa trên thỏ là 3,4 ± 0,2 g/kg thể trọng, chuột nhắt trắng không ChØ tiªu T r • í c Sau nhạy cảm với độc tố của bánh ngô mốc. n gª hn i øu n g é (ngày thứ) Kết quả nghiên cứu phù hợp với các tài liệu nước ngoài đã công bố: độc tố nấm mốc 2 5 X (mycotoxins) ít ảnh hưởng lên chuột nhắt 176,8 25,9 144,1 15,7 136,8 18,4 trắng qua đường tiêu hóa. Ví dụ: LD50 của Tiểu cầu (G/l) aflatoxin qua đường tiêu hóa đối với chuột p < 0,001 p < 0,001 nhắt trắng là 10 mg/kg thể trọng, còn đối Thời gian máu 4,8 1,1 6,7 0,7 6,1 0,8 với thỏ là 0,3 mg/kg thể trọng [2]. LD50 của đông (phút) ochratoxin A (một loại độc tố nấm mốc) qua p < 0,001 p < 0,001 đường tiêu hóa đối với chuột nhắt trắng là 46 - 58 mg/kg thể trọng, còn đối với chó là Thời gian máu 2,5 0,5 3,8 0,5 3,4 0,5 0,2 mg/kg, lợn: 1 mg/kg, gà: 3,3 mg/kg thể chảy (phút) trọng [5]. p < 0,001 p < 0,001 2. Kết quả nghiên cứu các chỉ tiêu Số lượng tiểu cầu giảm, thời gian máu huyết học. đông, máu chảy tăng ở thỏ bị ngộ độc bánh Bảng 3: Thay đổi số lượng hồng cầu, ngô mốc so với trước ngộ độc ở tất cả các hàm lượng huyết sắc tố ở máu thỏ bị ngộ thời điểm (p < 0,001). Số lượng tiểu cầu giảm có thể là một trong những nguyên độc bánh ngô mốc ( SD; n = 12). nhân làm cho thời gian máu đông, máu C h Ø T r • í cS a ué chảy tăng. Khi bị ngộ độc một loại độc tố n g h i ª n n g é (ngày thứ) nấm mốc là trichothecenes, số lượng bạch 2 5 cầu giảm xuống rất thấp và gây tử vong Hồng cầu (T/l) 5,11 5,05 5,14 0,41 0,3 0,2 do biến chứng nhiễm khuẩn [3]. Đối với thỏ p > 0,05 p > 0,05 bị ngộ độc bánh ngô mốc, số lượng bạch Huyết sắc tố (g/l) 99,3 4,9 99,5 102,4 cầu tăng, vì vậy có thể loại trừ độc tố 3,8 8,4 trichothecenes có trong bánh ngô. p > 0,05 p > 0,05 (p: ở từng thời điểm so sánh với trước ngộ độc). 26
5. TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 1-2014 Bảng 5: Thay đổi số lượng bạch cầu và KẾT LUẬN công thức bạch cầu ( SD; n = 12). Không xác định được độc tính cấp của bánh ngô mốc lấy tại Hà Giang qua đường C h Ø T r • í cSau n g h i ª nn g éc (ngày thứ) tiêu hóa trên chuột nhắt trắng. Với liều tối 2 5 đa có thể cho uống (20 g/kg thể trọng) vẫn không thấy chuột chết qua theo dõi 7 ngày. Số lượng bạch 5,18 0,70 6,33 0,97 6,15 0,95 cầu (G/l) Liều chết tối thiểu (LDmin) của mẫu bánh p < 0,01 p < 0,01 ngô mốc qua đường tiêu hóa trên thỏ là 3,4 Bạch cầu trung 43,1 5,5 53,9 5,8 49,9 4,9 g/kg thể trọng. tính (%) p < 0,001 p < 0,01 Ở thỏ bị ngộ độc bằng bánh ngô mốc với Bạch cầu lympho 50,3 5,4 36,4 5,7 40,1 4,8 liều 2,2 g/kg thể trọng, số lượng bạch cầu, (%) X p < 0,001 p < 0,001 tỷ lệ bạch cầu trung tính, mono, ưa axít, ưa kiềm tăng, tỷ lệ bạch cầu lympho giảm. Số Bạch cầu mono 3,7 1,6 5,3 1,7 5,3 1,2 (%) lượng tiểu cầu giảm, thời gian máu đông, máu p < 0,05 p < 0,05 chảy tăng ở ngày thứ 2 và thứ 5 sau ngộ độc. Bạch cầu ưa axít 1,8 1,1 2,8 0,7 2,7 0,8 Số lượng hồng cầu, hàm lượng huyết sắc (%) p < 0,05 p < 0,05 tố không thay đổi rõ rệt so với trước ngộ độc. Bạch cầu ưa 1,0 0,5 1,6 0,6 1,7 0,9 kiềm (%) TÀI LIỆU THAM KHẢO p < 0,05 p < 0,05 1. Nguyễn Xuân Phách, Nguyễn Thế Minh, Số lượng bạch cầu trong máu thỏ bị ngộ Trịnh Thanh Lâm. Toán thống kê và tin học ứng độc bánh ngô mốc tăng lên có ý nghĩa dụng trong sinh-y-dược học. NXB Quân đội Nhân dân. 1995, tr145-146. thống kê ở ngày thứ 2 (p < 0,001) và ngày 2. Lê Bách Quang, Phạm Xuân Đà, Hoàng thứ 5 (p < 0,01) sau ngộ độc. Số lượng Công Minh, Đỗ Như Bình. Nấm độc, độc tố nấm bạch cầu tăng lên là do phản ứng của cơ mốc trong thực phẩm của Việt Nam. NXB Y học. thể dưới tác dụng của độc tố, khi đó bạch 2012, tr.159-242. 3. Bennett J.W, Klich M. Mycotoxins. Clin cầu ở các tổ chức đổ ra ngoài máu ngoại vi Microbiol Rev. 2003, Vol 16 (3), pp. 497-516. làm số lượng bạch cầu tăng lên, chủ yếu là 4. Meggs W.J. Epidemics of mold poisoning bạch cầu trung tính. past and present. Toxicology and Industrial Health. 2009, 25 (9-10), pp.571-576. Tỷ lệ bạch cầu trung tính, mono, ưa axít, 5. The Government of the Hong Kong Special ưa kiềm tăng lên, tỷ lệ bạch cầu lympho Administrative. Ochratoxin A in food. Region giảm có ý nghĩa thống kê ở ngày thứ 2 và 5 Centre for Food Safety, Food and Environmental Hygiene Department, Risk Assessment Studies. sau ngộ độc. Report. 2006, No 23, pp.1-36. 27
6. TẠP CHÍ Y - DƢỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 1-2014 28