Nghiên cứu đánh giá sự thuận lợi của phương pháp an thần do người gây mê điều khiển bằng propofol trong phẫu thuật răng khôn hàm dưới

Nội dung text: Nghiên cứu đánh giá sự thuận lợi của phương pháp an thần do người gây mê điều khiển bằng propofol trong phẫu thuật răng khôn hàm dưới

1. t¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 6-2016 NGHIÊN C ỨU ĐÁNH GIÁ S Ự THU ẬN L ỢI C ỦA PH ƯƠ NG PHÁP AN TH ẦN DO NG ƯỜI GÂY MÊ ĐIỀU KHI ỂN BẰNG PROPOFOL TRONG PH ẪU THU ẬT RĂNG KHÔN HÀM D ƯỚI Nguy ễn Quang Bình* TÓM T ẮT Mục tiêu: đánh giá s ự thu ận l ợi c ủa ph ươ ng pháp gây mê điều khi ển (ACS = anesthesiologist controlled sedation) s ử dụng propofol an th ần trong ph ẫu thu ật r ăng khôn. Đối tượng và phươ ng pháp: th ử nghi ệm lâm sàng có đối ch ứng trên 2 nhóm bệnh nhân (BN) tu ổi 18 - 60, xếp lo ại s ức kh ỏe theo ASA (American Society of Anesthesiologists) I - II: nhóm gây tê đơ n thu ần (GT ĐT) (n = 54) và nhóm ACS (n = 54). Kết qu ả: nhóm ACS và nhóm GT ĐT: m ức độ khó của ph ẫu thu ật 8,72 ± 2,12 điểm và 8,48 ± 1,83 điểm (p > 0,05); th ời gian ph ẫu thu ật 22,85 ± 4,50 phút so v ới 23,35 ± 4,02 phút (p > 0,05); BN h ợp tác t ốt 90,74% so v ới 25,93% (p < 0,01); BN không c ử động trong m ổ 98,15% so v ới 51,85% (p < 0,01) và m ức độ cử động 1,02 ± 0,14 điểm so v ới 1,61 ± 0,74 điểm (p < 0,05); mức độ hài lòng 8,39 ± 1,07 điểm so v ới 6,74 ± 1,63 điểm (p < 0,01); m ức độ hài lòng c ủa ph ẫu thu ật viên 8,11 ± 0,72 điểm so v ới 6,85 ± 0,94 điểm (p < 0,01). Kết lu ận: ph ươ ng pháp ACS b ằng propofol có s ự hợp tác v ới ph ẫu thu ật t ốt h ơn, mức độ cử động trong ph ẫu thu ật ít h ơn, m ức độ hài lòng c ủa BN và ph ẫu thu ật viên cao h ơn so v ới ph ươ ng pháp GT ĐT. * T ừ khóa: Phẫu thu ật r ăng khôn ; An th ần; Gây mê điều khi ển; Gây tê đơ n thu ần; Propofol. Evaluation of Advantages of Anesthesiologist Controlled Sedation by Using Propofol in Wisdom Teeth Surgery Summary Objectives: To evaluate the advantages of ACS by using propofol in wisdom teeth surgery. Subjects and methods: Control clinical trial method was carried out on 108 patients aged 18 - 60, ASA I - II, pure anesthesia group (n = 54) and ACS group (n = 54). Results: The difficult level of the surgery 8.72 ± 2.12 vs 8.48 ± 1.83 points (p > 0.05); surgical duration 22.85 ± 4.50 vs 23.35 ± 4.02 minutes (p > 0.05); patients with good cooperation 90.74% vs 25.93% (p < 0.01); the patient could not move during surgery 98.15% vs 51.85% (p < 0.01) and the degree of movement 1.02 ± 0.14 vs 1.61 ± 0.74 points (p < 0.05); satisfaction level 8.39 ± 1.07 vs 6.74 ± 1.63 points (p < 0.01); satisfaction level of surgeons 8.11 ± 0.72 vs 6.85 ± 0.94 points (p < 0.01) in group of ACS and pure anesthesia, respectively. Conclusion: The ACS method by using propofol has better surgical cooperation, less movement degree in surgery, higher satisfaction level of both patients and surgeons than pure anesthesia methods. * Key words: Wisdom teeth surgery; Sedation; Anesthesiologist controlled sedation; Pure anesthesia; Propofol. * B ệnh vi ện R ăng Hàm m ặt Trung ươ ng Ng ười ph ản h ồi (Corresponding): Nguy ễn Quang Bình (nguyenbinh3010@gmail.com) Ngày nh ận bài: 04/04/2016; Ngày ph ản bi ện đánh giá bài báo: 24/05/2016 Ngày bài báo được đă ng: 28/06/2016 211
2. T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 6-2016 ĐẶT V ẤN ĐỀ BN được chia làm hai nhóm: Nhu c ầu ch ăm sóc s ức kh ỏe r ăng mi ệng - Nhóm 1 (GT ĐT): 54 BN. cần ph ải ti ến t ới s ự hoàn thi ện, giúp BN d ễ - Nhóm 2 (ACS): 54 BN. dàng ch ấp nh ận, không b ị lo l ắng, s ợ hãi * Ph ươ ng pháp ti ến hành: khi ph ải can thi ệp trong mi ệng. Khoang - Chu ẩn b ị BN, d ụng c ụ, ph ươ ng ti ện: niêm m ạc mi ệng có nhi ều th ần kinh c ảm theo quy trình chu ẩn. giác tinh t ế nên khi can thi ệp b ằng thu ốc - Ph ươ ng pháp vô c ảm: gây tê t ại ch ỗ đơ n thu ần BN d ễ bị kích thích khó ch ịu. ACS là ph ươ ng pháp an th ần + Nhóm 1 (GT ĐT): gây tê t ại ch ỗ đơ n do ng ười gây mê điều khi ển: s ử dụng tiêm thu ần t ại v ị trí l ỗ gai spix, n ơi dây th ần kinh li ều nh ỏ an th ần b ằng propofol tr ước khi huy ệt r ăng d ưới đi qua, b ằng cách tiêm gây tê t ại ch ỗ để ph ẫu thu ật và duy trì tr ực ti ếp lidocain 2% có pha epinephrin nh ững li ều ti ếp theo trong su ốt quá trình 1/100.000 v ới li ều đầu 2 mg/kg; thêm li ều ph ẫu thu ật tùy theo đáp ứng c ủa BN. M ục lidocain tùy theo đáp ứng c ủa BN trong đích c ủa ph ươ ng pháp này là ki ểm soát quá trình ph ẫu thu ật (t ổng li ều lidocain mức độ an th ần c ủa BN, giúp BN đạt m ức không quá 6 mg/kg). an th ần t ỉnh và không b ị an th ần quá m ức, + Nhóm 2 (ACS): tiêm t ĩnh m ạch propofol hợp tác t ốt, t ạo điều ki ện cho quá trình li ều đầu 20 mg tr ước 1 phút khi gây tê t ại ph ẫu thu ật di ễn ra thu ận l ợi. Tuy nhiên, ch ỗ và sau đó ti ến hành nh ư nhóm 1. Duy ở Vi ệt Nam s ử dụng ph ươ ng pháp ACS trì tiêm t ừng li ều ng ắt quãng bolus 20 mg an th ần b ằng propofol trong can thi ệp nha propofol theo đáp ứng c ủa BN. khoa còn là v ấn đề mới. Chúng tôi ti ến * Các ch ỉ tiêu đánh giá: hành nghiên c ứu này nh ằm: Đánh giá s ự - Th ời điểm đánh giá T 0: 5 phút tru ớc an thu ận l ợi và h ạn ch ế của ph ươ ng pháp ACS th ần; T 1: 1 phút sau an th ần; T 2: 5 phút, bằng propofol. T3: 10 phút, T 4: 15 phút ph ẫu thu ật; T 5: kết ĐỐI T ƯỢNG VÀ PH ƯƠ NG PHÁP thúc ph ẫu thu ật; T X: khi xu ất vi ện. NGHIÊN C ỨU - Mức độ khó ph ẫu thu ật r ăng khôn theo 1. Đối t ượng nghiên c ứu. Pedensen: khó ít (1 - 5 điểm), khó v ừa (6 - 10 điểm), r ất khó (11 - 15 điểm) [7]. - BN có ch ỉ định ph ẫu thu ật r ăng khôn hàm d ưới (r ăng s ố 38 ho ặc 48), tuổi t ừ - Th ời gian ph ẫu thu ật (phút): b ắt đầu 18 - 60, tình tr ạng toàn thân theo ASA I, II. rạch niêm m ạc đến khi khâu đóng. - Địa điểm nghiên c ứu: phòng m ổ ph ẫu - Đánh giá v ề sự hợp tác theo Rodrigo thu ật ngo ại trú, B ệnh vi ện R ăng Hàm M ặt trong ph ẫu thu ật [8]. Trung ươ ng. - Đánh giá m ức độ cử động theo Ellis 2. Ph ươ ng pháp nghiên c ứu. trong ph ẫu thu ật [4]. * Thi ết k ế nghiên c ứu: th ử nghi ệm lâm - Đánh giá v ề mức độ hài lòng c ủa BN sàng, mù đơ n, có đối ch ứng. và ph ẫu thu ật viên theo thang điểm VAS 212
3. t¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 6-2016 (h ỏi tr ước khi xu ất vi ện): 0 - 3: không hài được H ội ngh ị Y t ế Th ế gi ới 29 (Tokyo) lòng; 4 - 5: hài lòng ít; 6 - 7: hài lòng; 8 - 10: (1986) thông qua. rất hài lòng. * Ph ươ ng pháp x ử lý s ố li ệu: theo ph ần * Đạo đức nghiên c ứu: tuân th ủ các mềm th ống kê SPSS 15.0; có ý ngh ĩa th ống nguyên t ắc trong tuyên b ố Helsinki (1975) kê khi p < 0,05. KẾT QU Ả NGHIÊN C ỨU VÀ BÀN LU ẬN Bảng 1: Đặc điểm chung. Ch ỉ tiêu Nhóm GT ĐT (n = 54) Nhóm ACS (n = 54) p Tu ổi trung bình (n ăm) (X ± SD) 28,81 ± 8,51 28,30 ± 8,15 > 0,05 Gi ới: Nam (%) 72,22 70,37 > 0,05 Nữ (%) 27,78 29,63 Cân n ặng trung bình (kg) (X ± SD) 56,56 ± 8,11 54,74 ± 7,68 > 0,05 ASA: Loại I (%) 88,98 83,33 > 0,05 Loại II (%) 11,11 16,67 Hai nhóm BN t ươ ng đối t ươ ng đồng v ề tu ổi, gi ới, cân n ặng và tình tr ạng s ức kh ỏe tr ước vô c ảm. Bảng 2: Mức khó ph ẫu thu ật. Nhóm GT ĐT (n = 54) Nhóm ACS (n = 54) Mức khó ph ẫu thu ật p n % n % Khó ít 6 11,11 5 9,26 Khó v ừa 39 72,22 38 70,37 > 0,05 Rất khó 9 16,67 11 20,37 Điểm trung bình X ± SD 8,48 ± 1,83 8,72 ± 2,12 > 0,05 Kết qu ả cho th ấy v ề m ức khó trung số BN có m ức khó v ừa chi ếm t ỷ lệ cao bình trong ph ẫu thu ật r ăng khôn ở nhóm hơn m ức khó ít và r ất khó. GT ĐT và ACS khác bi ệt không có ý ngh ĩa Kết qu ả c ủa chúng tôi tươ ng t ự một s ố th ống kê (p > 0,05), theo tiêu chu ẩn c ủa nghiên c ứu khác t ại Vi ệt Nam. Lê Ng ọc Pedersen và Mai Đình H ưng ở mức độ khó Thanh (2005) nghiên c ứu 83 BN th ấy điểm khó trung bình r ăng khôn hàm d ưới vừa [7]. Nh ư v ậy, về mức độ khó ph ẫu là 7,93 ± 2,53 điểm và t ỷ lệ BN khó ít thu ật r ăng khôn ở 2 nhóm nghiên c ứu 10,8%, khó v ừa 62,7% và r ất khó 26,5% tươ ng đồng nhau. Tỷ lệ BN có m ức khó [3]. Ph ạm Nh ư H ải (1999) cho r ằng điểm ít, khó v ừa và r ất khó trong ph ẫu thu ật khó trung bình c ủa r ăng khôn hàm d ưới ở nhóm GT ĐT và ACS khác bi ệt không 9,40 ± 1,80 điểm và t ỷ lệ BN khó ít 6%, có ý ngh ĩa th ống kê (p > 0,05). Ở 2 nhóm, khó v ừa 64% và r ất khó 30% [1]. 213
4. T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 6-2016 Bảng 3: Th ời gian ph ẫu thu ật. Th ời gian ph ẫu thu ật (phút) Nhóm BN X ± SD Min - Max Nhóm GT ĐT (n = 54) 23,35 ± 4,02 14 - 33 Nhóm ACS (n = 54) 22,85 ± 4,50 12 - 35 p > 0,05 Thời gian ph ẫu thu ật ở nhóm GT ĐT và ACS khác bi ệt không có ý ngh ĩa th ống kê (p > 0,05). Lê Ng ọc Thanh (2005) ph ẫu thu ật r ăng khôn hàm d ưới b ằng GT ĐT cho 83 BN th ấy th ời gian ph ẫu thu ật trung bình 27,68 ± 12,7 phút [3]. Kết qu ả c ủa chúng tôi t ươ ng tự nh ư Zacharias (1998) khi nghiên c ứu 19 BN ph ẫu thu ật r ăng khôn: th ời gian ph ẫu thu ật 19,4 (16,6 - 22,2) phút [10]. Nh ư v ậy, ph ươ ng pháp ACS b ằng propofol giúp cho quá trình hợp tác gi ữa ph ẫu thu ật viên và BN di ễn ra thu ận l ợi và gi ảm th ời gian ph ẫu thu ật. Bảng 4: Sự hợp tác c ủa BN trong ph ẫu thu ật. Sự hợp tác v ới Nhóm GT ĐT (n = 54) Nhóm ACS (n = 54) ph ẫu thu ật n % n % Tốt 14 25,93 49 90,74 * Trung bình 33 61,11 5 9,26 Kém 7 12,96 0 0 ( *: Khác bi ệt có ý ngh ĩa th ống kê) ( p < 0,01). Sự hợp tác c ủa BN trong ph ẫu thu ật ở nhóm ACS tốt h ơn nhóm GT ĐT (p < 0,01). Ở nhóm ACS, propofol có tác d ụng giúp BN tho ải mái, d ễ dàng ch ấp nh ận và ph ẫu thu ật được thu ận l ợi. Rodrigo và CS (2004) nghiên c ứu 52 BN dùng an th ần b ằng propofol trong ph ẫu thu ật r ăng khôn th ấy s ự hợp tác c ủa BN trong ph ẫu thu ật có m ức tốt 73,08%, trung bình 23,08% và kém 3,84% [8]. Bảng 5: Tỷ lệ và m ức độ cử độ ng c ủa BN trong ph ẫu thu ật. Cử động trong Nhóm GT ĐT (n = 54) Nhóm ACS (n = 54) ph ẫu thu ật p n % n % Không c ử động 28 51,85 53 98,15 * < 0,01 Cử động 26 48,15 1 1,85 * - Ít 20 37,04 1 1,85 - Trung bình 5 9,26 0 0 < 0,01 - Nhi ều 1 1,85 0 0 - Không m ổ được 0 0 0 0 Mức độ cử động (X ± SD) 1,61 ± 0,74 1,02 ± 0,14 * < 0,01 (*: Khác bi ệt có ý ngh ĩa th ống kê, p < 0,01). 214
5. t¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 6-2016 Mức độ và t ỷ lệ BN cử động trong ph ẫu Nh ư v ậy, d ưới tác d ụng an th ần c ủa thu ật ở nhóm ACS th ấp h ơn có ý ngh ĩa propofol, BN ở nhóm ACS tho ải mái, h ợp th ống kê (p < 0,01) so v ới nhóm GT ĐT. tác t ốt h ơn so v ới nhóm GT ĐT. K ết qu ả Ở nhóm GT ĐT, BN cử động trong ph ẫu của chúng tôi t ươ ng t ự kết qu ả của m ột thu ật ch ủ yếu do đau, lo s ợ nên ph ải t ăng số tác gi ả khác: Oei - Lim (1998) s ử dụng ph ươ ng pháp ACS b ằng propofol th ấy thêm li ều thu ốc tê. Ở nhóm ACS, dưới mức độ hài lòng c ủa BN là 9 điểm (8 - 10) tác d ụng c ủa propofol, BN không c ử động và ph ẫu thu ật viên là 8 điểm (7 - 10) [6]. do gi ảm lo s ợ, tho ải mái và t ăng ng ưỡng Tào Ng ọc S ơn (2006) nghiên c ứu an th ần ch ịu đau. Timothy (2004) cho r ằng nh ững propofol cho th ấy điểm hài lòng c ủa ph ẫu BN lo s ợ nhi ều tr ước m ổ sẽ tăng c ử động thu ật viên ở nhóm ACS cao h ơn có ý trong m ổ. M ức lo s ợ nhi ều là y ếu t ố dự ngh ĩa (p < 0,05) so v ới GT ĐT [2]. Sự hài báo v ề nhu c ầu an th ần t ăng và c ử động lòng c ủa BN và ph ẫu thu ật viên là y ếu t ố tăng trong ph ẫu thu ật [9]. Maranets (1999) khách quan đánh giá hi ệu qu ả ưu vi ệt c ủa cho r ằng an th ần làm gi ảm lo s ợ ch ủ quan ph ươ ng pháp an th ần trong can thi ệp nha của BN nên gi ảm li ều thu ốc tê [5]. Nh ư v ậy, khoa so v ới GT ĐT. Tuy nhiên, c ần ph ải propofol có hi ệu qu ả an th ần làm gi ảm có ng ười gây mê ki ểm soát m ức độ an căng th ẳng th ần kinh, lo s ợ và c ử động thần, tránh các tai bi ến có th ể xảy ra trong trong ph ẫu thu ật, t ạo điều ki ện thu ận l ợi quá trình ph ẫu thu ật. và nâng cao ch ất l ượng cu ộc m ổ hơn so KẾT LU ẬN với nhóm không s ử dụng an th ần. M ức độ cử động c ủa BN tác động m ạnh đến s ự Ph ươ ng pháp an th ần do ng ười gây hài lòng c ủa BN và ph ẫu thu ật viên trong mê điều khi ển b ằng propofol trên BN ph ẫu thu ật. ph ẫu thu ật r ăng khôn hàm d ưới có th ời gian ph ẫu thu ật nh ư nhau, m ức độ hợp Bảng 6: Mức độ hài lòng c ủa BN và tác t ốt h ơn, m ức độ cử động ít h ơn, BN ph ẫu thu ật viên. và ph ẫu thu ật viên hài lòng cao h ơn so Mức độ Nhóm GT ĐT Nhóm ACS với ph ươ ng pháp GT ĐT. hài lòng (n = 54) (n = 54) p (X ± SD) (X ± SD) TÀI LI ỆU THAM KH ẢO Của BN 6,74 ± 1,63 8,39 ± 1,07 * < 0,01 Của ph ẫu 1. Ph ạm Nh ư H ải. Nh ận xét tình hình r ăng thu ật viên 6,85 ± 0,94 8,11 ± 0,72 * khôn hàm d ưới m ọc l ệch ng ầm ở sinh viên l ứa tu ổi 18 - 25 và x ử trí. Lu ận v ăn Th ạc s ỹ Y h ọc. (*: Khác bi ệt có ý ngh ĩa th ống kê, Đại h ọc Y Hà N ội. 1999. p < 0,01). 2. Tào Ng ọc Sơn. Đánh giá tác d ụng an Điểm hài lòng c ủa BN và ph ẫu thu ật viên th ần b ằng propofol do BN t ự điều khi ển trong ở nhóm ACS cao h ơn có ý ngh ĩa th ống kê th ủ thu ật n ội soi đại tràng. Lu ận v ăn Th ạc s ỹ (p < 0,01) so v ới nhóm GT ĐT. Y h ọc. Đại h ọc Y Hà N ội. 2006. 215
6. T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 6-2016 3. Lê Ng ọc Thanh. Nh ận xét đặc điểm lâm 7. Pedersen GW. Surgical removal of teeth. sàng X quang và đánh giá k ết qu ả ph ẫu thu ật Oral Surgery. WB Saunders. Philadelphia. 1988, răng hàm d ưới m ọc l ệch, mọc ng ầm. Lu ận pp.60-81. văn Th ạc s ỹ Y h ọc. Đại h ọc Y Hà N ội. 2005. 8. Rodrigo C, Irwin MG, Yan BS, Wong 4. Ellis S. Response to intravenous midazolam MH. Patient-controlled sedation with propofol sedation in general dental practice. Br Dent J. in minor oral surgery. J Oral Maxillofac Surg. 1996, 180 (11), pp.417-20. 2004, 62 (1), pp.52-6. 5. Maranets I, Kain ZN. Preoperative anxiety 9. Timothy M, Osborn BS, Sandler NA. and intraoperative anesthetic requirements. The effects of preoperative anxiety on Anesth Analg. 1999, 89 (6), pp.1346-51. intravenous sedation. Anesth Prog. 2004, 51, 6. Oei-Lim VL, Kalkman CJ, Makkes PC, Ooms pp.46-51. WG. Patient-controlled versus anesthesiologist- 10. Zacharias M, Bridgman J, Parkinson R. controlled conscious sedation with propofol for Two methods of administration of propofol for dental treatment in anxious patients. Anesth dental sedation. Br J Oral Maxillofac Surg. Analg. 1998, 86 (5), pp.967-72. 1998, 36 (1), pp.19-23. 216