Nghiên cứu đặc điểm tổn thương khớp gối bằng siêu âm ở bệnh nhân gout

Nội dung text: Nghiên cứu đặc điểm tổn thương khớp gối bằng siêu âm ở bệnh nhân gout

1. T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 1-2017 NGHIÊN C ỨU ĐẶ C ĐIỂM T ỔN TH ƯƠ NG KH ỚP G ỐI B ẰNG SIÊU ÂM Ở B ỆNH NHÂN GOUT Luy n Anh D ũng*; Nguy n Minh Núi* TÓM T ẮT Mục đích: kh ảo sát t ổn th ươ ng kh ớp g ối ở b ệnh nhân (BN) gout b ằng siêu âm và tìm hi ểu mối liên quan v ới m ột s ố đặ c điểm lâm sàng, c ận lâm sàng. Đối t ượng và ph ươ ng pháp: 84 BN gout được khám lâm sàng, c ận lâm sàng và siêu âm kh ớp g ối để đánh giá t ổn th ươ ng nh ư d ấu hi ệu đường đôi, tràn d ịch kh ớp, độ dày màng ho ạt d ịch. Kết qu ả: t ỷ l ệ phát hi ện được d ấu hi ệu đường đôi trên siêu âm 44,5%; tràn dị ch 41,7%; dà y mà ng hoạ t dị ch (MHD) 9,5%. Tỷ l ệ phát hi ện được hình ảnh đường đôi, dà y MHD và tràn dị ch kh ớp g ối trên siêu âm ở kh ớp g ối viêm cao h ơn nhóm kh ớp g ối không viêm. Kết lu ận: siêu âm kh ớp g ối góp ph ần ch ẩn đoán và đánh giá t ổn th ươ ng kh ớp ở BN gout. * T ừ khóa: B ệnh gout; Đặ c điểm t ổn th ươ ng; Siêu âm; Đường đôi. Assessment of Knee Lesions using Ultrasound in Gouty Patients Summary Objectives: To assess knee lesions in gouty patients by ultrasound and investigate its relationship with some clinical, subclinical characteristics. Subjects and methods: 84 gouty patients had clinical examination, subclinical measures and knee ultrasound to assess the lesions such as double contours, joint effusion, synovial membrane thickness. Results: The rate of double contours on ultrasound was 44.5%, effusion was 41.7%, synovial membrane thickness was 9.5%. The incidences of double contour, thicken synovial membrane, and effusion in the knee arthritis were significantly higher than those of non-inflammatory knees. Conclusion: Ultrasonography of knee contributes to the diagnosis and assessment of joint damage in gouty patients. * Key words: Gout; Features of lesion; Ultrasound; Double contours. ĐẶT V ẤN ĐỀ củ a c ơ th ể, bắt ngu ồn t ừ tì nh trạ ng t ăng Gout là m ột trong nh ững b ệnh kh ớp axít uric trong má u [6]. Tỷ lệ mắc b ệnh viêm ph ổ bi ến do r ối loạ n chuy ển hó a gout và o khoả ng 1,4% dân s ố nướ c Anh axít uric, th ường đi kèm m ột s ố b ệnh nh ư và Đứ c (2000 - 2005) [7]. Ở Vi ệt Nam tăng huy ết áp, th ận ti ết ni ệu, đái tháo trong nh ững n ăm g ần đây, do s ự phá t đường, béo phì, rối loạ n lipid má u [5]. triển củ a đời s ống kinh t ế và ti ến b ộ trong Nguyên nhân củ a b ệnh là do l ắng đọng ch ẩn đoá n cá c b ệnh v ề kh ớp, tỷ lệ bệnh tinh th ể monosodium urat (MSU) ở cá c mô gout được phát hi ện ngà y cà ng t ăng. * Bệnh vi ện Quân y 103 Ng ưi ph n h i (Corresponding): Nguy n Minh Núi (minhnuinguyen@gmail.com) Ngày nh n bài: 14/09/2016; Ngày ph n bi n đánh giá bài báo: 06/12/2016 Ngày bài báo đưc đă ng: 26/12/2016 93
2. T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 1-2017 Siêu âm kh ớp có kh ả n ăng phát hi ện - D ấu hi ệu đường đôi: là hai đường các hình ảnh gián ti ếp c ủa tình tr ạng l ắng tăng âm song song, đường t ăng âm phía đọng tinh th ể MSU t ại kh ớp, bi ểu hi ện ngoài hình thành do tinh th ể urat l ắng bằng hình ảnh đường đôi, h ạt tophi, hình đọng trên b ề m ặt s ụn kh ớp và đường khuy ết x ươ ng. T ừ n ăm 2007, Rettenbacher vi ền c ủa v ỏ x ươ ng. Gi ữa hai đường này đã nh ận th ấy siêu âm có giá tr ị ch ẩn đoán là s ụn kh ớp hyaline bi ểu hi ện b ằng m ột bệnh gout v ới độ nh ạy 96% và độ đặ c hi ệu đường gi ảm âm đồ ng nh ất [9]. 73% [8]. T ại Vi ệt Nam, vai trò c ủa siêu âm - Khuy ết x ươ ng: m ất liên t ục đường trong ch ẩn đoán b ệnh gout đã được m ột tăng âm c ủa v ỏ x ươ ng, nhìn th ấy ít nh ất số tác gi ả ti ến hành trên kh ớp bàn ngón trên hai m ặt c ắt [10]. chân cá i và kh ớp c ổ chân, b ước đầ u cho - Dày MHD: m ột vùng gi ảm âm không th ấy nh ững giá tr ị nh ất đị nh [1]. Tuy nhiên, thay đổi khi ấn đầ u dò, đánh giá dày MHD vai trò c ủa siêu âm kh ớp trong ch ẩn đoá n dựa vào b ề dày MHD ≥ 3 mm [10]. bệnh gout có tổn th ươ ng tạ i kh ớp g ối - D ịch kh ớp: m ột vùng tr ống âm t ại v ị cò n ch ưa đượ c áp dụ ng r ộng rã i. Vì v ậy, trí khe kh ớp, thay đổ i kích th ước khi ấn chúng tôi ti ến hành đề tài nà y nh ằm: đầu dò [10]. - Kh ảo sát t ổn th ươ ng kh ớp g ối ở BN * Phân tích và x ử lý s ố li ệu: số li ệu gout b ằng siêu âm. được l ưu gi ữ b ằng ph ần m ềm Excel 2007, - Tì m hi ểu m ối liên quan gi ữa m ột s ố xử lý phân tích b ằng ph ần m ềm th ống kê đặc điểm lâm sà ng và cận lâm sà ng v ới SPSS 20.0. hì nh ảnh siêu âm kh ớp g ối ở BN gout. KẾT QU Ả NGHIÊN C ỨU ĐỐI T ƯỢNG VÀ PH ƯƠ NG PHÁP Qua nghiên c ứu 84 BN gout, trong đó NGHIÊN C ỨU 54 BN bị đợt c ấp gout m ạn, 30 BN gout 1. Đối t ượng nghiên c ứu. cấp, tu ổi trung bình 58,33 ± 13,35 (31 - 87 tu ổi). Nam gi ới chi ếm ph ần l ớn 84 BN đượ c ch ẩn đoá n gout theo tiêu (82/84 BN = 97,6%). chu ẩn củ a Bennett và Wood (1968), nằm điều trị tạ i Khoa Kh ớp - N ội ti ết, Bệnh vi ện 1. Đặc điểm lâm sàng, c ận lâm sàng Quân y 103 từ thá ng 9 - 2015 đến 6 - 2016. của nhóm nghiên c ứu. BN được khám lâm sàng, xét nghi ệm c ận * Phân b ố BN theo th ời gian m ắc b ệnh lâm sàng để đánh giá tình tr ạng viêm và (n = 84): nồng độ axít uric máu. ≤ 1 n ăm: 22 BN (26,2%); 2 - 5 n ăm: 2. Ph ươ ng pháp nghiên c ứu. 27 BN (32,1%): 6 - 10 n ăm: 24 BN (28,6%); Nghiên c ứu phân tích mô t ả c ắt ngang. > 10 n ăm: 11 BN (13,1%). Th ời gian m ắc Th ực hi ện siêu âm kh ớp g ối c ả hai bên bệnh trung bình 6,08 ± 5,53 năm, khá c bi ệt (168 kh ớp). Trên mode 2D, đánh giá các theo th ời gian m ắc b ệnh không có ý nghĩ a thông s ố c ụ th ể nh ư sau: th ống kê (p > 0,05). 94
3. T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 1-2017 Bi ểu đồ 1: Phân b ố theo v ị trí kh ởi phát c ơn gout đầu tiên (n = 84). Ph ần l ớn BN kh ởi phát c ơn gout đầu tiên ở ngón chân cái. Bảng 1: Đặc điểm axít uric máu (n = 84). Giai đoạn Gout c ấp (n = 34) Đợt c ấp gout m ạn (n = 50) Tổng (n = 84) Axít uric máu n % n % n % Bình th ường 13 38,2 15 30 28 33,3 Tăng 21 61,8 35 70 56 66,7 X ± SD (µmol/l) 471,6 ± 179,8 484,2 ± 123,0 479,1 ± 147,8 p > 0,05 66,7% BN có t ăng axít uric máu. Nồng độ axít uric máu trung bình c ủa nhóm BN nghiên c ứu là 479,1 ± 147,8 µmol/l. Sự khá c bi ệt v ề giá trị trung bì nh củ a n ồng độ axít uric ở nhó m BN gout c ấp và đợt c ấp gout m ạn không có ý nghĩ a th ống kê (p > 0,05). 2. Đặc điểm t ổn th ươ ng trên siêu âm 2D và m ối liên quan v ới đặ c điểm lâm sà ng ở BN gout. Bảng 2: Dấu hi ệu đường đôi trên siêu âm kh ớp g ối (n = 168). Nhóm kh ớp g ối không Nhóm kh ớp g ối đang viêm Nhóm chung viêm trên lâm sàng trên lâm sàng Hình ảnh đường đôi trên (n = 168) siêu âm (n = 89) (n = 79) n % n % n % Không 66 74,2 28 35,4 94 56 Có 23 25,8 51 64,6 74 44 p < 0,01 Tỷ l ệ kh ớp g ối phát hi ện được d ấu hi ệu đường đôi là 44% (trên 168 kh ớp g ối). Trong đó, t ỷ l ệ phát hi ện được hình ảnh đường đôi trên siêu âm ở nhóm kh ớp g ối có viêm trên lâm sàng cao h ơn nhóm kh ớp g ối không viêm trên lâm sàng (p < 0,01). 95
4. T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 1-2017 Bảng 3: Hình ảnh trà n dị ch trên siêu âm kh ớp g ối (n = 168). Nhóm kh ớp g ối không Nhóm kh ớp g ối đang Nhóm chung viêm trên lâm sàng viêm trên lâm sàng Hình ảnh dịch kh ớp (n = 168) trên siêu âm (n = 89) (n = 79) n % n % n % Không 83 93,3 15 19,0 98 58,3 Có 6 6,7 64 81,0 70 41,7 p < 0,01 41,7% kh ớp g ối có dị ch trên siêu âm. Tỷ lệ kh ớp g ối có dị ch ở nhóm đang viêm trên lâm sàng cao h ơn so v ới nhóm không viêm trên lâm sàng (p < 0,01). Bảng 4: T ổn th ươ ng dày MHD trên siêu âm kh ớp g ối (n = 168). Nhóm kh ớp g ối không Nhóm kh ớp g ối đang Nhóm chung viêm trên lâm sàng viêm trên lâm sàng Hình ảnh dày màng (n = 168) ho ạt d ịch trên siêu âm (n = 89) (n = 79) n % n % n % Không 87 97,8 65 82,3 152 90,5 Có 2 2,2 14 17,7 16 9,5 p < 0,01 9,5% kh ớp g ối có hì nh ảnh dà y MHD trên siêu âm. Tỷ lệ kh ớp g ối dà y MHD ở nhóm đang viêm trên lâm sàng cao h ơn so v ới nhóm không viêm trên lâm sàng (p < 0,01). BÀN LU ẬN Siêu âm là m ột trong các ph ươ ng pháp ch ẩn đoán hình ảnh không xâm nh ập, Theo y v ăn, kh ớp viêm trong c ơn gout ngày càng có vai trò quan tr ọng trong cấp đầ u tiên được mô t ả kinh điển th ường ch ẩn đoán các b ệnh lý c ơ x ươ ng kh ớp. xu ất hi ện ở chi d ưới, trong đó kh ớp hay Sự xu ất hi ện các đầ u dò t ần s ố cao làm gặp nh ất là kh ớp bàn ngón chân cái [11]. tăng kh ả n ăng quan sát c ấu trúc nông nh ư Trong nghiên c ứu này, chúng tôi g ặp tổn th ươ ng khuy ết x ươ ng ở các kh ớp nh ỏ, 58,3% BN có t ổn th ươ ng kh ớp bàn ngón chân cái trong c ơn gout đầu tiên, ti ếp đồng th ời cho phép đánh giá chi ti ết t ổn theo là kh ớp g ối (19%) và kh ớp c ổ chân th ươ ng ph ần m ềm. Trong nghiên c ứu này, (10,7%). K ết qu ả này t ươ ng đươ ng v ới chúng tôi s ử d ụng đầ u dò nông t ần s ố 5 - nghiên c ứu củ a Tr ần Huy ền Trang (2014): 13 MHz, các t ổn th ươ ng được phát hi ện trong c ơn gout đầu tiên, tỷ lệ xu ất hi ện ở trên mode 2D bao g ồm: hình ảnh đường kh ớp bà n ngó n chân cá i 50,8%, kh ớp g ối đôi, tràn d ịch kh ớp, dày MHD. D ấu hi ệu 15,9% [2] . đường đôi trên siêu âm là hai đường t ăng 96
5. T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 1-2017 âm song song, đường t ăng âm phía ngoài đợt c ấp c ủa b ệnh. Chúng tôi th ấy 41,7% hình thành do tinh th ể urat l ắng đọ ng trên kh ớp g ối phát hi ện có d ịch trên siêu âm bề m ặt s ụn kh ớp và đường vi ền c ủa v ỏ và tỷ lệ phá t hi ện d ịch kh ớp g ối ở nhóm xươ ng. Gi ữa hai đường này là s ụn kh ớp khớp g ối có bi ểu hi ện viêm trên lâm sàng hyalin bi ểu hi ện bằng m ột đường gi ảm (81%) cao h ơn nhóm kh ớp g ối không có bi ểu hi ện viêm trên lâm sàng (6,7%), khá c âm đồng nh ất. Đây được coi là d ấu hi ệu bi ệt có ý nghĩ a th ống kê (p < 0,01), điều quan tr ọng có giá tr ị trong b ệnh gout. này t ươ ng t ự k ết qu ả c ủa Ph ạm Hoài Thu Chúng tôi nghiên cứu 168 kh ớp g ối, d ấu (2010) khi nghiên c ứu v ề hình ảnh siêu hi ệu đường đôi phát hi ện được trên siêu âm kh ớp c ổ chân ở 98 BN gout [3]. âm 44%. D ấu hi ệu này g ặp ở c ả 2 giai đoạn gout c ấp và gout m ạn, g ặp ở nhóm KẾT LU ẬN kh ớp gối có bi ểu hi ện viêm trên lâm sàng Nghiên c ứu đặc điểm t ổn th ươ ng kh ớp với t ỷ l ệ cao h ơn nhóm kh ớp g ối không gối b ằng siêu âm trên 168 kh ớp g ối củ a ể ệ có bi u hi n viêm trên lâm sàng (64,6% 84 BN gout c ấp và đợt c ấp c ủa mạ n tí nh, và 25,8%). K ết qu ả này th ấp h ơn nghiên điều trị tạ i Khoa Kh ớp - N ội ti ết, Bệnh vi ện cứu c ủa Ph ạm Hoài Thu (2010) trên kh ớp Quân y 103, chú ng tôi rú t ra k ết lu ận: t ỷ l ệ cổ chân. Theo tác gi ả, d ấu hi ệu đường đôi phát hi ện được d ấu hi ệu đường đôi trên gặp ở c ả giai đoạn gout c ấp và gout m ạn, siêu âm 44%; có tràn dị ch 41,7%; dà y MHD tỷ l ệ g ặp d ấu hi ệu đường đôi trên siêu âm 9,5%. Trong đó, t ỷ l ệ phát hi ện được hình kh ớp c ổ chân 52,1% [3]. Ph ạm Ng ọc Trung ảnh đường đôi, dà y MHD và dị ch kh ớp g ối nghiên c ứu hình ảnh siêu âm kh ớp bàn trên siêu âm ở nhóm kh ớp g ối viêm trên ngón chân cái ở 66 BN gout có k ết lu ận: lâm sàng cao h ơn nhóm kh ớp g ối không dấu hi ệu đường đôi không g ặp ở gout c ấp viêm trên lâm sàng. tính và g ặp 100% BN gout m ạn tính. T ỷ l ệ gặp d ấu hi ệu đường đôi trong nghiên TÀI LI ỆU THAM KH ẢO cứu c ủa Ph ạm Ng ọc Trung cao h ơn, có th ể do kh ớp bàn ngón chân I là v ị trí 1. Phạ m Ngọ c Trung. Nghiên c ứu đặc điểm kh ớp đặ c tr ưng, hay g ặp nh ất trong b ệnh tổn th ươ ng kh ớp bà n ngó n chân I trong b ệnh gout [1]. gout qua siêu âm đối chi ếu v ới lâm sà ng và hì nh ảnh X quang. Tr ườ ng Đại họ c Y Hà Nội. 2009. Nghiên c ứu c ủa chúng tôi cho th ấy 9,5% kh ớp g ối có tình tr ạng dày MHD và 2. Tr ần Huy ền Trang. Nghiên c ứu đặc điểm tỷ lệ dà y MHD trung bình ở nhóm kh ớp hì nh ảnh siêu âm Doppler n ăng l ượ ng kh ớp gối có viêm trên lâm sàng (17,7%) cao gối BN gout và một s ố yếu t ố liên quan. hơn nhóm kh ớp g ối không có viêm trên Tr ường Đại họ c Y Hà Nội. 2014. lâm sàng (2,2%), khá c bi ệt c ó ý nghĩ a 3. Ph ạm Hoài Thu. Nghiên c ứu đặ c điểm th ống kê (p < 0,01). Điều này cho th ấy, lâm sàng, c ận lâm sàng và hình ảnh siêu âm hình ảnh dày MHD là bi ểu hi ện c ủa tình kh ớp c ổ chân trong b ệnh gout. Tr ường Đạ i h ọc tr ạng viêm MHD, th ường xu ất hi ện trong Y Hà N ội. 2010. 97
6. T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 1-2017 4. Nguy ễn Vĩ nh Ngọ c. Bệnh gout. Bệnh họ c 8. Rettenbacher T, Ennemoser S, Weirich cơ x ươ ng kh ớp n ội khoa. Nhà xu ất bả n Giá o dụ c H et al. Diagnostic imaging of gout: comparison Vi ệt Nam. 2010. of high-resolution US versus conventional X-ray. 5. Stamp L.K, Chapman P.T. Gout and Eur Radiol. 2008,18 (3), pp.621-630. its comorbidities: implications for therapy. 9. Thiele R.G, Schlesinger N. Diagnosis of Rheumatology (Oxford). 2013, 52 (1), pp.34-44. gout by ultrasound. Rheumatology (Oxford). 6. Smith E.U, Diaz-Torne C, Perez-Ruiz F et al. 2007, 46 (7), pp.1116-1121. Epidemiology of gout: an update. Best Pract 10. Wakefield R.J, Balint P.V, Szkudlarek M Res Clin Rheumatol. 2010, 24 (6), pp.811-827. et al. Musculoskeletal ultrasound including 7. Annemans L, Spaepen E, Gaskin M definitions for ultrasonographic pathology. et al. Gout in the UK and Germany: prevalence, J Rheumatol. 2005, 32 (12), pp.2485-2487. comorbidities and management in general 11. Michael Doherty. New insights into the practice 2000 - 2005. Ann Rheum Dis. 2008, epidemiology of gout. Rheumatology (Oxford). 67 (7), pp.960-966. 2009, 48 (2), pp.2-8. 98