Một số đặc điểm hình thái tổn thương túi phình động mạch não trên hình ảnh chụp cắt lớp vi tính mạch máu não

Nội dung text: Một số đặc điểm hình thái tổn thương túi phình động mạch não trên hình ảnh chụp cắt lớp vi tính mạch máu não

1. T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 4-2018 MỘT S Ố ĐẶC ĐIỂM HÌNH THÁI T ỔN TH ƯƠ NG TÚI PHÌNH ĐỘNG M ẠCH NÃO TRÊN HÌNH ẢNH CH ỤP CẮT L ỚP VI TÍNH MẠCH MÁU NÃO Nguy ễn Thành B ắc*; Đồng V ăn H ệ**; Nguy ễn Th ế Hào*; V ũ V ăn Hòe* TÓM T ẮT Mục tiêu: mô t ả m ột s ố đặc điểm hình thái túi phình động m ạch não ( ĐMN) v ỡ và ch ưa v ỡ trên hình ảnh ch ụp c ắt l ớp vi tính (CLVT) m ạch máu não. Đối t ượng và ph ươ ng pháp: nghiên c ứu mô t ả ti ến c ứu và h ồi c ứu 143 b ệnh nhân (BN) túi phình ĐMN được ch ụp CLVT m ạch máu não (Computer Tomography Angiography - CTA) trong t ổng s ố 156 BN được ph ẫu thu ật k ẹp clip c ổ túi phình t ại Khoa Ph ẫu thu ật Th ần kinh, B ệnh vi ện Vi ệt Đức t ừ tháng 01 - 2011 đến 12 - 2013. Mô t ả túi phình v ề s ố l ượng, v ị trí, kích th ước, hình dáng. Kết qu ả: 156 BN túi phình động m ạch (ĐM) não được ph ẫu thu ật, chia thành 2 nhóm: túi phình đã v ỡ và túi phình ch ưa v ỡ, tu ổi trung bình 52,4 ± 12,1. 143 BN được ch ụp CTA tr ước m ổ, phát hi ện 154 túi, trong đó 132 BN có 1 túi, 8 BN có 2 túi và 2 BN có 3 túi phình, 1 BN không phát hi ện túi phình. Hình d ạng túi phình: hình túi 98,7%; hình thoi 1,3%. V ị trí túi phình ĐM thông tr ước 38,3%, ĐMN gi ữa phân chia 18,8%, ĐM thông sau 13,6%; túi phình ĐM c ảnh trong 9,7%; ĐM não gi ữa 3,9%; ĐM đốt s ống 3,2%; ĐM ti ểu não sau d ưới 2,6%; đỉnh ĐM thân n ền 2,6%; ĐM m ắt 1,3%; ĐM yên trên 0,6%; ĐM c ảnh trong đoạn phân chia 0,6%. Túi phình có kích th ước ch ủ y ếu ≤ 5 mm: 65,6%, > 5 - 10 mm: 31,8%, > 10 - 25 mm: 2,6%. Kích th ước c ổ túi < 4 mm: 59,9%; ≥ 4 mm: 40,1%. Kích th ước thân túi trung bình 4,94 ± 2,3 mm; c ổ túi trung bình 3,63 ± 1,58 mm. Chi ều sâu túi trung bình 6,13 ± 3,09 mm. 01 BN không phát hi ện túi phình được ch ụp l ại DSA và phát hi ện túi phình kích th ước nh ỏ ở v ị trí ĐM yên trên đã v ỡ. Kết lu ận: CTA là ph ươ ng pháp ch ẩn đoán hình ảnh không xâm l ấn, có giá tr ị ch ẩn đoán túi phình ĐMN, có th ể s ử d ụng nh ư m ột ph ươ ng pháp sàng tuy ển hình ảnh trong phát hi ện túi phình ĐMN. * T ừ khóa: Túi phình động m ạch não; Ch ụp c ắt l ớp vi tính m ạch mãu não. Characteristics of Intracranial Aneurysm on the Computed Tomography Angiography Summary Objectives: Review the characteristics of intracranial aneurysms (rupture, unrupture) on the computer tomography angiography. Subjects and methods: Retrospective and prospective study on 143 patients using multidetector CT angiography in total of 156 patients with aneurysms, who treated by surgical clipping in Vietduc Hospital from 1 - 2011 to 12 - 2013. We reviewed the characteristics of aneurysms, such as shape, size and location. Results: 156 patients with aneurysms * Bệnh vi ện Quân y 103 ** B ệnh vi ện Vi ệt Đức Ng ười ph ản h ồi (Corresponding): Nguy ễn Thành B ắc (bacnt103@gmail.com) Ngày nh ận bài: 06/02/2018; Ngày ph ản bi ện đánh giá bài báo: 28/03/2018 Ngày bài báo được đă ng: 02/04/2018 112
2. t¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 4-2018 were treated by surgical clipping, two groups: unruptured and ruptured; with a mean age of 75.1 ± 4.3 years. 143 patients using multidetector CT angiography, there were 154 aneurysms, including: 132 patients with one aneurysm; 7 patients with 2 aneurysms, 2 patients with 3 aneurysms, 1 patient with no aneurysm; aneurysms shape: saccular aneurysms 98.7%; fusiform aneurysms 1.3%. Aneurysms of ACoA 38.3%; MCA bifurcation 18.8%; PCoA 13.6%. Aneurysms of ICA (9.7%), MCA (3.9%), VA (3.2%), VA-PICA (2.6%), basilar tip (2.6%), carotid-ophthalmic aneurysm (ophth.a) (1.3%), superior hypophyseal artery (0.6%); ICA bifurcation (0.6%). The sizes of aneurysms ≤ 5 mm: 65.6%; > 5 - 10 mm: 31.8%, > 10 - 25 mm: 2.6%. Sizes of neck < 4 mm: 59.9%; ≥ 4 mm: 40.1%. Domes of average size 4.94 ± 2.3 mm; necks of average size 3.63 ± 1.58 mm. Deeps of average size 6.13 ± 3.09 mm. 1 patient with no aneurysm was using DSA, there was one small rupture aneurysm in superior hypophyseal artery. Conclusion: CTA is non-invasive method and offers high valuable for detection of intracranial aneurysms. It could be readily used as a screening imaging method for detection of intracranial aneurysms. * Keywords: Intracranial aneurysm; CT angiography. ĐẶT V ẤN ĐỀ số đặc điểm hình thái t ổn th ươ ng túi phình ĐMN trên hình ảnh ch ụp CTA. Túi phình ĐMN là b ệnh lý th ường g ặp của h ệ th ống ĐMN. Túi phình ĐMN chi ếm ĐỐI T ƯỢNG VÀ PH ƯƠ NG PHÁP 0,2 - 7,9% dân s ố. Bi ến ch ứng gây t ử NGHIÊN C ỨU vong th ường là do túi phình ĐMN b ị v ỡ. 1. Đối t ượng nghiên c ứu. Đến nay, trên th ế gi ới c ũng nh ư ở 143 BN túi phình ĐMN được ch ụp CTA Vi ệt Nam đã s ử d ụng các ph ươ ng pháp tr ước m ổ trong t ổng s ố 156 BN được điều tr ị túi phình m ạch máu não nh ư: vi ph ẫu ch ẩn đoán và điều tr ị vi ph ẫu thu ật k ẹp thu ật k ẹp c ổ túi b ằng clip m ạch máu, can clip c ổ túi phình t ại Khoa Ph ẫu thu ật Th ần thi ệp n ội m ạch th ần kinh. M ỗi ph ươ ng kinh, B ệnh vi ện Vi ệt Đức t ừ tháng 01 - 2011 pháp đều có nh ững ưu điểm và h ạn ch ế, đến 12 - 2013. nh ưng ph ẫu thu ật k ẹp c ổ túi phình b ằng 2. Ph ươ ng pháp nghiên c ứu. clip m ạch máu v ẫn gi ữ vai trò quan tr ọng. Mô t ả ti ến c ứu và h ồi c ứu c ắt ngang, Kết qu ả ph ẫu thu ật, t ỷ l ệ tai bi ến trong không đối ch ứng. mổ liên quan ch ặt ch ẽ v ới hình thái túi * Ch ỉ tiêu nghiên c ứu: phình. Vi ệc nghiên c ứu s ố l ượng, v ị trí, Ch ụp CTA: đặc điểm hình thái túi phình hình dáng, kích th ước, h ướng túi phình về s ố l ượng, v ị trí, hình dáng, kích th ước. cũng nh ư các y ếu t ố liên quan trên hình Ch ụp CTA trên máy Somatoma ảnh ch ụp CLVT m ạch máu não (CTA) sensations 64 dãy (Hãng Siemens, Đức). giúp cho ph ẫu thu ật viên có chi ến thu ật Thu ốc c ản quang lo ại xenetic 300 (guerbet) điều tr ị phù h ợp, tiên l ượng đúng sau m ổ, dùng 50 ml, tiêm v ới t ốc độ 5 ml/giây, hơn n ữa CTA là ph ươ ng pháp ch ẩn đoán sau đó tiêm bolus 40 ml n ước mu ối sinh hình ảnh không xâm l ấn. Do v ậy, chúng lý 0,9% (th ể tích thu ốc dùng = th ời gian tôi ti ến hành đề tài nh ằm: Đánh giá m ột phát tia X v ận t ốc tiêm thu ốc). Th ời gian 113
3. T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 4-2018 trì hoãn ph ụ thu ộc test bolus. C ắt xo ắn ốc Hình ảnh được tái t ạo dày 3,5 - 10 mm, 0,3 giây vòng quay, độ dày l ớp c ắt 1,25 mm, MIP, MPR, VRT. Các kích th ước túi phình bước nh ảy 0,75 mm, tái t ạo ảnh 0,8 mm. được xác định: kích th ước túi, thân túi, Điện th ế 120 KV, 240 mA. Chi ều cao h ộp cổ túi, chi ều sâu túi b ằng ph ần m ềm cắt t ừ ngang m ức C4 t ới h ết vòm s ọ. của máy. Hình 1: Hình dáng túi phình. (a: Hình túi; b: Hình thoi; c: Phình bóc tách) (* Ngu ồn Li Q, 2014 [1]) Phân chia kích th ước túi phình theo Yasargil M.G: nh ỏ ≤ 5 mm; trung bình > 5 - 10 mm; lớn > 10 - 25 mm; phình m ạch kh ổng l ồ > 25 mm [4]. Hình 2: Hình ảnh CTA túi phình ĐM thông sau. (*Ngu ồn: Huhtakangas J, 2017 [5]) * Ph ươ ng pháp x ử lý s ố li ệu: bằng ph ần m ềm SPSS 15.0. 114
4. t¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 4-2018 KẾT QU Ả NGHIÊN C ỨU VÀ BÀN LU ẬN 1. Đặc điểm chung c ủa đối t ượng nghiên c ứu. Bảng 1: Phân b ố BN theo tu ổi và gi ới. Nam Nữ Tổng Nhóm tu ổi p n % n % n % 13 - 20 2 2,7 1 1,2 3 1,9 0,513 21 - 55 51 68,0 35 43,2 86 55,1 0,002 56 - 77 22 29,3 45 55,6 67 43,0 0,001 Tổng 75 48,1 81 51,9 156 100,0 0,004 X ± SD 49,6 ± 11,8 55.0 ± 12,0 52,4 ± 12,1 0,001 Tu ổi trung bình 52,4 ± 12,1, cao nh ất 77 tu ổi, th ấp nh ất 13 tu ổi. T ỷ l ệ chung và ở nhóm tu ổi 56 - 77: n ữ cao h ơn nam, s ự khác bi ệt có ý ngh ĩa th ống kê v ới p = 0,001 và p = 0,004. Ở nhóm tu ổi 21 - 55: nam cao h ơn n ữ, s ự khác bi ệt có ý ngh ĩa th ống kê v ới p = 0,002. Zhao L và CS (2014) nghiên c ứu 1.256 BN có túi phình đã v ỡ, t ỷ l ệ n ữ:nam = 1,66; tỷ l ệ này gi ảm xu ống 0,5 ở nhóm BN < 35 tu ổi. Hay g ặp nh ất t ừ 50 - 59 tu ổi. Tu ổi trung bình c ủa nam th ấp h ơn c ủa n ữ (51,6 ± 11,0 tu ổi và 55,2 ± 10,2 tu ổi, p < 0,001) [6]. 2. Đặc điểm hình thái túi phình trên CTA. Bảng 2: S ố l ượng túi phình trên phim CTA. BN có túi phình BN có túi phình vỡ Tổng Số l ượng túi phình ch ưa v ỡ trên CTA Số BN S ố túi S ố BN S ố túi S ố BN S ố túi (n = 18) (n = 20) (n = 125) (n = 135) (n = 143) (n = 155) 0 0 0 1 1 1 1 1 17 17 115 115 132 142 Số túi phình 2 0 0 8 16 8 10 3 1 3 1 3 2 2 Tổng 18 20 125 134 143 154 18 BN được ch ụp CTA ở nhóm ch ưa v ỡ túi phình, trong đó 17 BN có 1 túi và 1 BN có 3 túi phình. Ở nhóm đã v ỡ, 115/125 BN phát hi ện 1 túi phình, 8 BN phát hi ện 2 túi phình, 1 BN có 3 túi phình. Theo Pradilla G (2013), CTA miêu t ả 132 túi phình, trong s ố này 27 (20,5%) d ươ ng tính gi ả. Trong s ố 27 túi phình, 18 túi âm tính hoàn toàn, nh ưng 9 túi được gi ải thích b ằng đặc điểm c ấu trúc gi ải ph ẫu mà CTA tìm th ấy, 18 túi có kích th ước nh ỏ (6 - 10 mm, 4%) ho ặc r ất nh ỏ (1 - 5 mm, 63%), 16 túi ở v ị trí ĐM thông tr ước (ACoA, 33%) ho ặc ở v ị trí đỉnh ĐM thân n ền (26%). DSA còn miêu t ả 29 túi phình (21,6%) b ị b ỏ sót trên CTA. 115
5. T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 4-2018 Ph ần l ớn các v ị trí này th ường g ặp ở đoạn xoang hang c ủa ĐM c ảnh trong (24%) và ĐM não gi ữa (24%). Tác gi ả đặt ra v ấn đề, CTA có độ chính xác th ấp h ơn so v ới các báo cáo, CTA th ường ít chính xác trong ch ẩn đoán túi phình có kích th ước ≤ 5 mm và khu v ực ĐM thông tr ước [7]. Li Q và CS (2013) nghiên c ứu 145 túi phình/118 BN được ch ẩn đoán b ằng DSA d ựng hình 3D; ch ụp CLVT 64 dãy phát hi ện 139/145 túi phình v ới giá tr ị ch ẩn đoán 95,8%; CLVT 64 dãy là m ột ph ươ ng pháp ch ẩn đoán hình ảnh sàng tuy ển v ới túi phình ĐMN [3]. Bảng 3: Đặc điểm hình d ạng túi phình trên phim CTA. Đặc điểm túi phình Túi ch ưa v ỡ (n = 20) Túi vỡ (n = 134) Tổng (n = 154) p trên CTA n % n % n % Hình Hình túi 20 100,0 132 98,5 152 98,7 0,756 dạng Hình thoi 0 0,0 2 1,5 2 1,3 Trong nhóm BN ch ưa v ỡ, không g ặp túi phình hình thoi. Không có s ự khác bi ệt gi ữa nhóm túi phình ch ưa v ỡ và đã v ỡ v ới p = 0,756. Theo Ph ạm Đình Đài (2011), phình m ạch d ạng túi 98,2%; hình thoi 1,8%, túi phình nhi ều thùy 81,6%, m ột thùy 16,5%, có nhánh xiên 89,7% [1]. Bảng 4: Đặc điểm v ị trí túi phình trên phim CTA. Túi ch ưa v ỡ Túi vỡ Tổng Vị trí túi phình (n = 20) (n = 134) (n = 154) Ph ải Trái Ph ải Trái n % ĐM yên trên 0 0 0 1 1 0,6 ĐM m ắt 1 0 0 1 2 1,3 ĐM m ạch m ạc tr ước 0 0 0 0 0 0,0 ĐM thông sau 2 2 8 9 21 13,6 ĐM c ảnh trong đoạn phân chia 0 0 0 1 1 0,6 Hệ tu ần hoàn ĐM c ảnh trong 2 1 6 6 15 9,7 tr ước ĐM não gi ữa 1 0 2 3 6 3,9 ĐM não gi ữa phân chia 1 3 13 12 29 18,8 ĐM não tr ước 0 0 1 2 3 1,9 ĐM quanh vi ền trai 1 0 1 2 4 2,6 ĐM thông tr ước 4 0 55 0 59 38,3 ĐM đốt s ống 1 1 3 0 5 3,2 Hệ tu ần hoàn sau ĐM ti ểu não sau d ưới 0 0 0 4 4 2,6 Đỉnh động m ạch thân n ền 0 0 4 0 4 2,6 Tổng 13 7 93 41 154 100,0 116
6. t¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 4-2018 Túi phình th ường g ặp ở v ị trí ĐM thông tr ước (38,3%). G ặp ít nh ất ở v ị trí ĐM yên trên, ĐM c ảnh trong đoạn phân chia v ới t ỷ l ệ 0,6%. Nguy ễn Kim Chung (2014) và CS nghiên c ứu 292 BN và 321 túi phình, g ặp ch ủ y ếu túi phình thông tr ước 136/292 BN (46,6%); BA: 1 BN (0,3%) [2]. Bảng 5: Đặc điểm kích th ước túi phình trên phim CTA. Túi ch ưa v ỡ Túi v ỡ Tổng Kích th ước túi trên CTA (n = 20) (n = 134) (n = 154) p n % n % n % ≤ 5 mm 10 50,0 91 67,9 101 65,6 Kích th ước > 5 - 10 mm 9 45,0 40 29,9 49 31,8 0,27 > 10 - 25 mm 1 5,0 3 2,2 4 2,6 < 4 mm 9 45,0 82 62,1 91 59,9 Cổ túi 0,145 ≥ 4 mm 11 55,0 50 37,9 61 40,1 Thân túi trung bình 5,95 ± 2,5 4,79 ± 2,24 4,94 ± 2,3 0,022 Cổ túi trung bình 4,38 ± 1,42 3,52 ± 1,58 3,63 ± 1,58 0,008 Chi ều sâu túi trung bình 7,34 ± 3,74 5,95 ± 2,96 6,13 ± 3,09 0,098 Túi phình có kích th ước ch ủ y ếu ≤ 5 mm (65,6%), s ự khác bi ệt gi ữa 2 nhóm không có ý ngh ĩa th ống kê v ới p = 0,27. Kích th ước c ổ túi < 4 mm: 59,9%; ≥ 4 mm: 40,1%, sự khác bi ệt gi ữa 2 nhóm không có ý ngh ĩa th ống kê v ới p = 0,145. Kích th ước thân túi trung bình 4,94 ± 2,3 mm; c ổ túi trung bình 3,63 ± 1,58 mm, s ự khác bi ệt gi ữa 2 nhóm có ý ngh ĩa th ống kê v ới p l ần l ượt là 0,022; 0,008. Chi ều sâu túi trung bình 6,13 ± 3,09 mm, gi ữa 2 nhóm khác bi ệt không có ý ngh ĩa th ống kê v ới p = 0,098. Theo J. Pablo Villablanca (2002), độ nh ạy c ủa CTA v ới vi túi phình t ừ 98 - 100%, độ đặc hi ệu so v ới DSA là 100%, giá tr ị d ự đoán d ươ ng tính 98 - 100%, giá tr ị d ự đoán âm tính 96 - 100% [8]. KẾT LU ẬN có giá tr ị ch ẩn đoán túi phình ĐMN, có th ể Tu ổi trung bình phát hi ện túi phình sử d ụng nh ư m ột ph ươ ng pháp sàng ĐMN 52,4 ± 12,1. Tu ổi cao nh ất 77, th ấp tuy ển hình ảnh trong phát hi ện túi phình nh ất 13 tu ổi. Độ tu ổi 21 - 55 chi ếm t ỷ l ệ ĐMN. ư cao nh ất (55,1%). Trên CTA ch ủ y ếu g ặp TÀI LI ỆU THAM KH ẢO 1 túi phình (132/143 BN). Phình ĐMN ch ủ 1. Ph ạm Đình Đài. Nghiên c ứu đặc điểm yếu là hình túi (98,7%). V ị trí th ường g ặp lâm sàng, c ận lâm sàng, k ết qu ả điều tr ị sau là ĐM thông tr ước (38,3%). Kích th ước can thi ệp n ội m ạch ở BN đột qu ỵ ch ảy máu do ch ủ y ếu ≤ 5 mm (65,6%). CTA là ph ươ ng vỡ phình m ạch não. Lu ận án Ti ến s ỹ Y h ọc. pháp ch ẩn đoán hình ảnh không xâm l ấn, Học vi ện Quân y. 2011. 117
7. T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 4-2018 2. Nguy ễn Kim Chung, Nguy ễn Phong, 6. Zhao L, Zhang L, Zhang X et al. An Võ Thanh Tùng. Vi ph ẫu thu ật túi phình ĐMN: analysis of 1256 cases of sporadic ruptured kết qu ả 292 tr ường h ợp. Y h ọc Thành phố cerebral aneurysm in a single Chinese Hồ Chí Minh. 2015, 19 (6), tr.326-331. institution. PLoS One. 2014, 9 (1): e85668. 3. Li Q, Lv F, Yao G et al. 64-section 7. Pradilla G, Wicks R.T, Hadelsberg U multidetector CT angiography for evaluation of et al. Accuracy of computed tomography intracranial aneurysms: comparison with 3D angiography in the diagnosis of intracranial rotational angiography. Acta Radiol. 2014, 55 aneurysms. World Neurosurg, 2013, 80 (6), (7), pp.840-846. pp.845-852. 4. M.G Yasargil. Microneurosurgery. Thieme 8.Villablanca J.P, Duckwiler G.R, Jahan R Stratton Inc, Stuttgart. 1987. et al. Natural history of asymptomatic 5. Huhtakangas J, Lehecka M, Lehto H unruptured cerebral aneurysms evaluated et al. CTA analysis and assessment of at CT angiography: growth and rupture morphological factors related to rupture in 413 incidence and correlation with epidemiologic posterior communicating artery aneurysms. risk factors. Radiology. 2013, 269 (1), pp.258- Acta Neurochir (Wien). 2017. 265. 118