Liên quan nồng độ hormon tuyến giáp ft3, ft4 và tsh máu với một số chỉ số hóa sinh máu và nước tiểu ở bệnh nhân hội chứng thận hư nguyên phát

Nội dung text: Liên quan nồng độ hormon tuyến giáp ft3, ft4 và tsh máu với một số chỉ số hóa sinh máu và nước tiểu ở bệnh nhân hội chứng thận hư nguyên phát

1. TẠP CHÍ Y - DƯỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 9-2013 LIÊN QUAN NỒNG ĐỘ HORMON TUYẾN GIÁP FT3, FT4 VÀ TSH MÁU VỚI MỘT SỐ CHỈ SỐ HÓA SINH MÁU VÀ NƢỚC TIỂU Ở BỆNH NHÂN HỘI CHỨNG THẬN HƢ NGUYÊN PHÁT Phạm Thị Phương*; Lê Việt Thắng** TÓM TẮT Nghiên cứu liên quan nồng độ hormon tuyến giáp FT3, FT4 và TSH máu với albumin, protein máu; protein niệu 24 giờ ở 61 bệnh nhân (BN) hội chứng thận hƣ (HCTH) nguyên phát so với 38 ngƣời khỏe mạnh, kết quả cho thấy: nồng độ FT3, FT4 máu trung bình nhóm bệnh thấp hơn, TSH máu trung bình nhóm bệnh cao hơn nhóm chứng có ý nghĩa (p < 0,05 và < 0,01). Tỷ lệ BN HCTH có giảm FT3: 27,9%, giảm FT4 29,5% và tăng TSH 21,3%. FT3, FT4 máu thấp và TSH máu cao liên quan đến giảm albumin, protein máu (p < 0,05 và < 0,01). FT3, FT4 tƣơng quan nghịch, TSH tƣơng quan thuận có ý nghĩa với lƣợng protein niệu 24 giờ (r = -0,4; -0,36; 0,39, p < 0,01). * Từ khóa: Hội chứng thận hƣ nguyên phát; Hormon tuyến giáp; Protein niệu. THE RELATION BETWEEN SERUM THYROID HORMONES FT3, FT4 AND TSH AND SOME BIOCHEMICAL PARAMETERS AND URINA IN PATIENT WITH PRIMARY NEPHROTIC SYNDROME Summary Studying relation between serum thyroid hormones FT3, FT4 and TSH with serum albumin, protein; 24h proteinuria of 61 primary nephrotic syndrome patients compared to 38 healthy people, the results showed that: average serum FT3, FT4 of patients was lower, TSH was significantly higher than control group (p < 0.05 and < 0.01). The rate of patients reducing FT3 was 27.9%, FT4 was 29.5% and increasing TSH was 21.3%. Low serum FT3, FT4 and high serum TSH related to reducing serum albumin, protein (p < 0,05 and < 0,01). A negative correlation of FT3; FT4, a positive correlation of TSH significantly with 24h proteinuria were detected (r= -0.4; -0.36; 0.39, p < 0.01). * Key words: Primary nephrotic syndrome; Thyroid hormone; Proteinuria. * Trường Đại học Y Thái Bình ** Bệnh viện 103 Người phản hồi (Corresponding): Phạm Thị Phương (phuongytb1808@yahoo.com) Ngày nhận bài: 11/9/2013; Ngày phản biện đánh giá bài báo: 24/10/2013 Ngày bài báo được đăng: 5/11/2013 128
2. TẠP CHÍ Y - DƯỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 9-2013 ĐẶT VẤN ĐỀ - Nhóm chứng: 38 ngƣời khỏe Hội chứng thận hƣ đặc trƣng bởi tổn mạnh, tuổi tƣơng đồng nhóm nghiên thƣơng màng lọc cầu thận gây mất nhiều cứu. protein qua nƣớc tiểu, giảm protein và * Tiêu chuẩn lựa chọn: albumin máu, tăng lipid máu và có phù. - BN đƣợc chẩn đoán xác định HCTH HCTH hay gặp trên lâm sàng, có khả nguyên phát, chẩn đoán lần đầu ≥ 18 năng điều trị khỏi, tuy nhiên tỷ lệ tái phát cao. HCTH có nhiều biến chứng, trong đó tuổi. biến chứng suy chức năng tuyến giáp, - BN không có bệnh lý tuyến giáp: giảm nồng độ hormon tuyến giáp do mất Basedow, suy giáp.... những hormon này qua nƣớc tiểu gặp - BN không có rối loạn chức năng khoảng 30% BN HCTH. Những BN vùng dƣới đồi - tuyến yên. HCTH có giảm nồng độ hormon tuyến - BN không sử dụng thuốc kháng giáp giáp làm tiến triển lâm sàng BN nặng lên, đáp ứng điều trị kém đi. Đánh giá mối liên tổng hợp. quan giữa giảm nồng độ hormon tuyến * Tiêu chuẩn loại trừ: giáp với mức thải protein qua nƣớc tiểu, - BN HCTH thứ phát do đái tháo mức giảm protein và albumin máu là cơ đƣờng, lupus sở cho việc giải thích cơ chế bệnh sinh - BN có rối loạn chức năng tuyến nội suy giáp ở BN HCTH. Tại Việt Nam, tiết: rối loạn chức năng vùng dƣới đồi - chƣa có một nghiên cứu nào về nồng độ hormon tuyến giáp FT3, FT4 và TSH máu tuyến yên, rối loạn chức năng tuyến giáp. và mối liên quan với một số đặc điểm BN - BN điều trị tia xạ hay hóa liệu pháp. HCTH nguyên phát. Vì vậy, chúng tôi - BN đang sử dụng thuốc kháng giáp thực hiện đề tài này nhằm: tổng hợp. - Khảo sát nồng độ hormon tuyến - BN không hợp tác nghiên cứu. giáp FT3, FT4 và TSH máu ở BN HCTH nguyên phát. 2. Phƣơng pháp nghiên cứu. - Tìm hiểu mối liên quan giữa nồng Nghiên cứu tiến cứu mô tả cắt ngang, độ FT3, FT4 và TSH máu với albumin, có so sánh nhóm BN và nhóm chứng. protein máu và protein niệu ở những BN này. * Nội dung nghiên cứu: ĐỐI TƢỢNG PHƢƠNG PHÁP - BN đƣợc khám lâm sàng và làm các NGHIÊN CỨU xét nghiệm cận lâm sàng huyết học và 1. Đối tƣợng nghiên cứu. sinh hóa máu thƣờng quy. Chẩn đoán - Nhóm nghiên cứu: 61 BN đƣợc chẩn HCTH khi protein niệu 24 giờ ≥ 3,5 g, đoán xác định có HCTH nguyên phát. albumin máu giảm < 30 g/l, protein máu giảm < 60 g/l, mỡ máu tăng và có phù. 129
3. TẠP CHÍ Y - DƯỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 9-2013 - Định lƣợng hormon FT3, FT4, TSH * Tỷ lệ BN có nồng độ FT3, FT4 máu máu ở cả nhóm bệnh và nhóm chứng. giảm, TSH máu tăng (n = 61): Giá trị các chỉ số ở BN trong khoảng X ± SD nhóm chứng đƣợc coi là bình FT3 < 1,46 pg/ml: 17 BN (27,9%); thƣờng. Ở nhóm bệnh so với X + hoặc - FT4 < 1,01 ng/dl: 18 BN (29,5%); TSH SD của nhóm chứng đánh giá mức tăng > 2,75 IU/ml: 13 BN (21,3%). hoặc giảm. 27,9% BN có FT3, 29,5% BN có FT4 - Định lƣợng protein niệu 24 giờ. giảm và 21,3% BN có TSH tăng so với * Xử lý số liệu: bằng phần mềm thống kê SPSS và Excel. nhóm chứng. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU K ết quả này là hợp lý, vì BN HCTH BÀN LUẬN thải nhiều protein qua nƣớc tiểu kéo theo Tuổi trung bình nhóm nghiên cứu mất nhiều hormon FT3 và FT4. Tuy 35,5 ± 14,0, tỷ lệ nam/nữ 2,4. nhiên, khi lƣợng FT3 và FT4 trong máu 1. Nồng độ FT3, FT4, TSH máu ở giảm, cơ thể phản ứng bằng cách tăng nhóm BN. tiết TSH từ tuyến yên làm nồng độ TSH Bảng 1: Nồng độ FT3, FT4, TSH máu ở nhóm bệnh và nhóm chứng. tăng lên trong máu. Bản chất FT3 và FT4 đều là các protein, khi cầu thận bị NHÓM NHÓM p tổn thƣơng, protein thoát qua màng lọc CHỈ SỐ BỆNH CHỨNG cầu thận ra nƣớc tiểu qua 3 cơ chế: tổn (n = 61) (n = 38) thƣơng màng đáy, rối loạn điện tích FT3 1,86 ± 2,06 ± < 0,05 màng và thay đổi huyết động học. Quá (pg/ml) 0,70 0,60 trình bệnh sinh của HCTH thể hiện quá FT4 0,75 ± 1,17 ± trình hoạt động của bệnh, tổn thƣơng lan < 0,05 (ng/dl) 0,24 0,16 tỏa cầu thận và các vị trí của cầu thận. TSH 3,96 ± 1,58 ± Khi mất protein qua nƣớc tiểu sẽ dẫn < 0,01 (IU/ml) 2,45 1,17 đến mất hormon qua nƣớc tiểu, trong đó có hormon tuyến giáp. Một số nghiên - Các chỉ số FT3, FT4 ở nhóm BN cứu cho thấy, nồng độ hormon tuyến nghiên cứu đều thấp hơn có ý nghĩa khác nhƣ sinh dục trong máu BN HCTH thống kê so với nhóm chứng (p < 0,05). cũng giảm so với nhóm chứng. Nhƣ vậy, - Nồng độ TSH nhóm BN cao hơn có cơ chế chính của quá trình giảm hormon ý nghĩa thông kê so với nhóm chứng tuy ế n giáp trong máu ở BN HCTH là (p < 0,01). quá trình mất qua nƣớc tiểu. Ở đây tuyến giáp vẫn hoạt động bình thƣờng, không 130
4. TẠP CHÍ Y - DƯỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 9-2013 có suy chức năng tuyến, do vậy khi điều bình thấp hơn nhóm có nồng độ FT3 trị HCTH ổn định, nồng độ hormon bình thƣờng, p < 0,05. tuyến giáp trong máu sẽ trở lại bình Bảng 3: Liên quan giữa FT4 với protein thƣờng. Khi đó tuyến yên sẽ giảm tiết và albumin máu. TSH, nên nồng độ TSH máu cũng trở lại bình thƣờng. Ở BN HCTH tái phát hoặc THÔNG SỐ ALBUMIN PROTEIN SINH HÓA MÁU (g/l) (g/l) phụ thuộc corticoid có thể có tình trạng suy giáp do quá trình mất trƣờng diễn, ( ± SD) hơn nữa sẽ có quá trình ảnh hƣởng đến FT4 máu < 16,72 ± 1,90 38,17 ± 2,92 cấu trúc tuyến giáp. Một số nghiên cứu 1,01 ng/dl chỉ ra rằng BN suy thận mạn tính có tình (n = 17) trạng giảm FT3, FT4, tăng TSH máu, cơ FT4 máu ≥ 19,81 ± 3,40 42,35 ± 2,69 chế đƣợc giải thích là do tổn thƣơng 1,01 ng/dl thực thể tại tuyến nhƣ thiếu máu, xơ và (n = 44) vôi hóa tổ chức tuyến p < 0,01 < 0,01 2. Liên quan giữa FT3, FT4, TSH máu với nồng độ protein, albumin máu và Nhóm BN có nồng độ FT4 giảm có mức thải protein niệu. nồng độ albumin và protein máu trung bình thấp hơn nhóm có nồng độ FT3 Bảng 2: Liên quan giữa FT3 với bình thƣờng, p < 0,01. protein và albumin máu. THÔNG SỐ ALBUMIN PROTEIN Bảng 4: Liên quan giữa TSH với protein SINH HÓA MÁU (g/l) (g/l) và albumin máu. ( X ± SD) THÔNG SỐ ALBUMIN PROTEIN FT3 máu < 17,59 ± 2,03 39,65 ± 2,52 SINH HÓA MÁU (g/l) (g/l) 1,46 pg/ml ( ± SD) (n = 18) TSH máu > 17,54 ± 3,28 39,69 ± 4,35 FT3 máu ≥ 19,41 ± 3,62 41,68 ± 3,47 1,46 pg/ml 2,75 IU/ml (n = 43) (n = 13) p < 0,05 < 0,05 TSH máu ≤ 19,27 ± 3,29 41,50 ± 2,95 2,75 IU/ml (n = 48) Nhóm BN có nồng độ FT3 giảm có nồng độ albumin và protein máu trung p < 0,05 < 0,05 131
5. TẠP CHÍ Y - DƯỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 9-2013 Nhóm BN có nồng độ TSH tăng có giáp và tăng hormon tuyến yên TSH ở nồng độ albumin và protein máu trung BN HCTH nguyên phát. Hormon tuyến bình thấp hơn nhóm có nồng độ FT3 giáp bản chất là các protein, bệnh sinh bình thƣờng, p < 0,05. của HCTH là giảm protein và albumin máu do mất hai chất này qua nƣớc tiểu. Bảng 5: Tƣơng quan giữa FT3, FT4, Lƣợng TSH cũng thải qua nƣớc tiểu, có TSH với protein niệu 24 giờ ở nhóm bệnh. thể trong một thời điểm nào đó, BN CHỈ SỐ PROTEIN giảm TSH máu. Tuy nhiên, khi hormon ĐÁNH NIỆU 24 GIỜ PHƢƠNG TRÌNH tuyến giáp giảm, theo cơ chế sẽ kích GIÁ (g/24 giờ) TƢƠNG QUAN TƢƠNG thích tuyến yên tăng tiết TSH để hormon QUAN r p này kích thích tuyến giáp tiết bù lƣợng FT3 = -0,1197 x hormon tuyến giáp đã mất qua nƣớc FT3 -0,4 < 0,01 protein niệu + tiểu. Chính vì vậy có hiện tƣợng giảm pg/ml ) 2,4757 hormon tuyến giáp và tăng TSH trong FT4 = -0,0371 x máu. Kết quả của chúng tôi cho thấy tỷ FT4 -0,36 < 0,01 protein niệu + (ng/ml ) lệ BN giảm FT3, FT4 máu cao hơn tỷ lệ 0,941 TSH máu tăng. TSH = 0,3126 x TSH 0,39 < 0,01 protein niệu + (µUI/ml ) 2,3649 Nồng độ FT3, FT4 tƣơng quan nghịch, TSH có mối tƣơng quan thuận FT3 máu (pg/ml) máu FT3 mức độ vừa có ý nghĩa thống kê với protein niệu 24 giờ, p < 0,05. ộ ng ng đ ồ Kết quả nghiên cứu của chúng tôi cho N thấy có mổi liên quan giữa nồng độ FT3, Protein niệu (g/24 FT4 và TSH máu với nồng độ albumin, giờ) protein máu và mức thải protein niệu. Đồ thị 1: Tƣơng quan giữa FT3 máu với Nồng độ FT3, FT4 máu liên quan thuận protein niệu 24 giờ. với nồng độ protein và albumin máu, còn nồng độ TSH máu liên quan nghịch với nồng độ albumin và protein máu. Điều này là hợp lý vì trong cơ chế bệnh sinh liên quan đến giảm hormon tuyến 132
6. TẠP CHÍ Y - DƯỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 9-2013 hormon mang bản chất protein sẽ bị mất qua nƣớc tiểu ở BN có tổn thƣơng cầu thận. Tuy nhiên, nghiên cứu này chƣa định lƣợng đƣợc FT3, FT4 và TSH trong nƣớc tiểu để làm rõ hơn cơ chế bệnh sinh giảm hormon tuyến giáp và tăng FT4 máu (ng/ml) máu FT4 TSH máu ở BN HCTH nguyên phát. ộ KẾT LUẬN ng ng đ ồ N Nghiên cứu liên quan nồng độ hormon tuyến giáp FT3, FT4 và TSH Protein niệu (g/24 máu với một số chỉ số sinh hóa máu và Đồ thị 2: Tƣơng quangiờ )gi ữa FT4 máu với nƣớc tiểu ở 61 BN HCTH nguyên phát protein niệu 24 giờ. so với 38 ngƣời khỏe mạnh, chúng tôi rút ra nhận xét sau: - Nồng độ FT3, FT4 máu trung bình nhóm bệnh thấp hơn, TSH máu trung bình nhóm bệnh cao hơn nhóm chứng có ý nghĩa (p < 0,05 và < 0,01). 27,9% BN HCTH giảm FT3, 29,5% giảm FT4 và TSH máu (µUI/ml) máu TSH ộ 21,3% tăng TSH. ng ng đ - Nhóm BN nồng độ FT3, FT4 máu ồ N giảm; TSH máu tăng có nồng độ Protein niệu (g/24 albumin, protein máu trung bình thấp Đồ thị 3: Tƣơng quangiờ gi) ữa TSH máu với hơn nhóm BN có nồng độ FT3, FT4, protein niệu 24 giờ. TSH bình thƣờng (p < 0,05 và < 0,01). FT3, FT4 tƣơng quan nghịch, TSH Chúng tôi đã tìm thấy mối tƣơng tƣơng quan thuận mức độ vừa có ý nghĩa quan giữa nồng độ FT3, FT4 và TSH với lƣợng protein niệu 24 giờ, r = -0,4; máu với hàm lƣợng protein niệu 24 giờ -0,36; 0,39, p < 0,01. ở 61 BN HCTH nguyên phát. Kết quả cho thấy có mối tƣơng quan nghịch mức TÀI LIỆU THAM KHẢO độ vừa có ý nghĩa giữa nồng độ FT3, 1. Mai Thế Trạch. Bệnh lý tuyến giáp FT4 với lƣợng protein niệu 24 giờ và dƣới lâm sàng. Nội tiết học đại cƣơng. NXB tƣơng quan thuận mức độ vừa có ý nghĩa Y học. 1999, tr.175-184. giữa nồng độ TSH với protein niệu 24 2. Hà Hoàng Kiệm. Hội chứng thận hƣ. Thận giờ, hệ số tƣơng quan lần lƣợt là -0,4; học lâm sàng. NXB Y học. 2010, tr.336-343. -0,36; 0,39, p < 0,01. Nhƣ vậy, một lần nữa mối tƣơng quan này cho thấy 133
7. TẠP CHÍ Y - DƯỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 9-2013 3. Afroz S. Thyroid function in children 6. Van Hoek I, Daminet S. Interactions with nephrotic syndrome. Mymensingh Med between thyroid and kidney function in J. 2011, 20 (3), pp.407-411. pathological conditions of these organ systems: a review. Gen Com Endocrinol. 2009, 160 4. Iglesias P et al. Thyroid dysfunction (3), pp.205-215. and kidney disease. European Journal of Endocrinology. 2009, 160, pp.503-515. 7. Zahoor Ahmed, Mudassir Ahmad Khan. Effect of race, gender and age on thyroid 5. Ito S, Kano K et al. Thyroid function and thyroid stimulating hormone levels in north in children with nephrotic syndrome. Pediatr west Frontier province. Pakistan J Ayub Med Nephrol. 1994, 8 (4), pp.412-415. Coll Abbottabad. 2009, 21 (3), pp.154-169. 134
8. TẠP CHÍ Y - DƯỢC HỌC QUÂN SỰ SỐ 9-2013 135