Khảo sát khả năng gắn sắt toàn phần trong huyết tương ở bệnh nhân suy thận mạn tính

Nội dung text: Khảo sát khả năng gắn sắt toàn phần trong huyết tương ở bệnh nhân suy thận mạn tính

1. T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 1-2018 KH ẢO SÁT KH Ả N ĂNG G ẮN S ẮT TOÀN PH ẦN TRONG HUY ẾT T ƯƠ NG Ở B ỆNH NHÂN SUY TH ẬN M ẠN TÍNH Nguy ễn V ăn Hùng*; Nguy ễn Cao Lu ận**; Lê Vi ệt Th ắng*** TÓM T ẮT Mục tiêu: kh ảo sát kh ả n ăng g ắn s ắt toàn ph ần (Total iron binding capacity - TIBC) trong huy ết t ươ ng và m ối liên quan v ới giai đoạn b ệnh th ận, n ồng độ hemoglobin máu ở b ệnh nhân (BN) suy th ận m ạn (STM) ch ưa điều tr ị thay th ế. Đối t ượng và ph ươ ng pháp: nghiên c ứu mô t ả cắt ngang trên 175 BN được ch ẩn đoán STM ch ưa l ọc máu và 51 ng ười bình th ường làm nhóm ch ứng. T ất c ả các đối t ượng đều được định l ượng TIBC trong huy ết t ươ ng b ằng ph ươ ng pháp ELISA. Kết qu ả: giá tr ị TIBC trung bình nhóm b ệnh (55,90 ± 18,94 µmol/l) th ấp h ơn có ý ngh ĩa th ống kê so v ới nhóm ch ứng (65,42 ± 10,56 µmol/l), p < 0,001. T ỷ l ệ BN gi ảm TIBC huy ết tươ ng chi ếm 35,4%. TIBC huy ết t ươ ng gi ảm d ần theo các giai đoạn b ệnh th ận m ạn tính, có ý ngh ĩa (p < 0,05). TIBC huy ết t ươ ng t ươ ng quan ngh ịch, m ức độ y ếu v ới n ồng độ ure, creatinin máu, t ươ ng quan thu ận, m ức độ y ếu v ới n ồng độ hemoglobin máu ngo ại vi, v ới h ệ s ố t ươ ng quan l ần l ượt là: -0,212, -0,293, 0,151, p < 0,05. Kết lu ận: gi ảm TIBC huy ết t ươ ng là ph ổ bi ến và liên quan đến m ức độ n ặng c ủa suy th ận. * T ừ khoá: Suy th ận m ạn; Kh ả n ăng g ắn s ắt toàn ph ần; Thi ếu máu. Survey on Serum Total Iron Binding Capacity in Chronic Renal Failure Patients Summary Objectives: To evaluate the serum total iron binding capacity (TIBC) and its relation with stage of chronic kidney disease (CKD), hemoglobine in chronic renal failure patients, predialysis. Subjects and methods: A cross-sectional study was conducted on a study group of 175 chronic renal failure patients (predialysis), and a control group of 51 healthy people. All above people had done measurement serum TIBC by ELISA method. Results: The average value of serum TIBC in study group (55.9 ± 18.94 µmol/L) was significantly lower than control group (65.42 ± 10.56 µmol/L), p < 0.001. Rate of decrease of serum TIBC was 35.4%. Serum TIBC was significantly associated with the stage of CKD (p < 0.05). TIBC was negatively correlated with serum ure (r = -0.212); serum creatinine levels (r = -0.293) and positively correlated with hemoglobine (r = 0.151), p < 0.05. Conclusion: Decrease of serum TIBC is common and related to stage of chronic renal failure. * Keywords: Chronic renal failure; Total iron binding capacity; Anemia. * B ệnh vi ện Giao thông Vận t ải ** Bệnh vi ện B ạch Mai *** Bệnh vi ện Quân y 103 Ng ười ph ản h ồi (Corresponding): Nguy ễn V ăn Hùng (hunggttw@gmail.com) Ngày nh ận bài: 20/09/2017; Ngày ph ản bi ện đánh giá bài báo: 09/12/2017 Ngày bài báo được đă ng: 19/12/2017 43
2. T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 1-2018 ĐẶT V ẤN ĐỀ ĐỐI T ƯỢNG VÀ PH ƯƠ NG PHÁP NGHIÊN C ỨU Thi ếu máu là bi ểu hi ện th ường g ặp ở BN STM tính, suy th ận càng n ặng thì t ỷ l ệ 1. Đối t ượng nghiên c ứu. thi ếu máu càng cao và m ức độ thi ếu máu 226 BN chia 2 nhóm: càng n ặng. Đặc điểm thi ếu máu trong suy - Nhóm b ệnh: 175 BN được ch ẩn đoán th ận là thi ếu máu đẳng s ắc, h ồng c ầu STM (BN có m ức l ọc c ầu th ận < 60 ml/phút) trung bình. Tuy nhiên, BN suy th ận càng gồm c ả BN được ch ẩn đoán l ần đầu ho ặc nặng, càng có xu h ướng thi ếu s ắt [3]. đã t ừng được ch ẩn đoán và điều tr ị. Theo H ội Th ận h ọc Th ế gi ới [4], đánh giá thi ếu máu ph ải d ựa vào n ồng độ ferritin - Nhóm ch ứng: 51 ng ười bình th ường (m ột protein mang s ắt d ạng d ự tr ữ) và độ có tu ổi và gi ới t ươ ng đồng nhóm b ệnh. bão hoà transferrin ( được tính b ằng t ỷ l ệ * Tiêu chu ẩn ch ọn nhóm b ệnh: nồng độ s ắt trong huy ết t ươ ng và kh ả - BN STM do nhi ều nguyên nhân khác năng g ắn s ắt toàn ph ần). nhau. Kh ả n ăng g ắn s ắt toàn ph ần hay còn - Tu ổi ≥ 18. gọi t ổng l ượng s ắt được g ắn (TIBC) là protein mang s ắt bao g ồm transferrin - Không có s ử d ụng s ắt ho ặc ch ế (protein v ận chuy ển s ắt đặc hi ệu) và m ột ph ẩm s ắt ít nh ất 7 ngày tr ước. số protein mang s ắt khác. Kh ả n ăng g ắn - Đồng ý tham gia nghiên c ứu. sắt toàn ph ần cho bi ết th ực ch ất s ố s ắt * Tiêu chu ẩn lo ại tr ừ nhóm b ệnh: trong c ơ th ể được v ận chuy ển đến các c ơ - BN đợt c ấp c ủa STM. quan có s ử d ụng s ắt. T ừ tr ước đến nay, - Đang có bi ểu hi ện xu ất huy ết, ch ảy khi tính độ bão hoà transferrin, các nhà máu. lâm sàng th ường d ựa vào s ắt huy ết thanh - BN STM kèm theo ung th ư. và n ồng độ transferrin, do đó s ẽ thi ếu một l ượng protein khác không ph ải là - BN đang m ắc b ệnh c ấp tính ho ặc transferrin v ẫn có ch ức n ăng v ận chuy ển nghi ng ờ m ắc b ệnh ngo ại khoa. sắt làm k ết qu ả độ bão hoà transferrin sai - BN n ữ đang có kinh nguy ệt. lệch. Chính vì v ậy, c ần định l ượng kh ả * Tiêu chu ẩn ch ọn nhóm ch ứng: năng g ắn s ắt trong c ơ th ể để tính độ bão - Nam và n ữ tu ổi ≥ 18. hoà transferrin. T ại Vi ệt Nam, ch ưa có - Không s ử d ụng s ắt ho ặc ch ế ph ẩm nghiên c ứu đánh giá n ồng độ kh ả n ăng sắt ít nh ất trong 7 ngày tr ước đó. gắn s ắt toàn ph ần trong huy ết t ươ ng trên - N ữ không trong th ời gian có kinh đối t ượng BN STM tính ch ưa l ọc máu. Vì nguy ệt. vậy, chúng tôi th ực hi ện đề tài v ới m ục - Đồng ý tham gia nghiên c ứu. tiêu: Kh ảo sát kh ả n ăng g ắn s ắt toàn ph ần trong huy ết t ươ ng và m ối liên quan 2. Ph ươ ng pháp nghiên c ứu. với m ột s ố đặc điểm c ận lâm sàng ở BN - Thiết k ế nghiên c ứu: mô t ả c ắt STM ch ưa điều tr ị thay th ế. ngang, so sánh b ệnh ch ứng. 44
3. T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 1-2018 - BN được khai thác ti ền s ử và b ệnh TIBC b ằng ph ươ ng pháp ELISA. Đơ n v ị sử. tính µmol/l. Ch ẩn đoán t ăng, gi ảm TIBC dựa vào k ết qu ả n ồng độ nhóm ch ứng. - Xét nghi ệm công th ức máu, sinh hoá máu. Chia giai đoạn b ệnh th ận m ạn tính BN có giá tr ị TIBC > X + 2SD được xác theo K/DOQI (2002) [5]. định là t ăng n ồng độ, v ới giá tr ị < X - 2SD - Định l ượng TIBC: l ấy máu t ĩnh m ạch được coi là gi ảm n ồng độ. cả nhóm b ệnh và ch ứng. Ch ống đông - X ử lý s ố li ệu b ằng ph ần m ềm SPSS sau đó tách huy ết t ươ ng. Định l ượng 22.0. KẾT QU Ả NGHIÊN C ỨU VÀ BÀN LU ẬN Bảng 1: So sánh tu ổi, gi ới nhóm b ệnh và ch ứng. Nữ Nam Chung Nhóm n % n % n % n, % 12 23,5 39 76,5 51 100 Nhóm ch ứng Tu ổi trung bình (n ăm) 56,00 ± 7,34 47,44 ± 17,05 49,45 ± 15,69 n, % 54 30,9 121 69,1 175 100 Nhóm b ệnh Tu ổi trung bình (n ăm) 55,56 ± 15,46 52,23 ± 18,15 53,26 ± 17,39 p > 0,05 > 0,05 Nhóm b ệnh và nhóm ch ứng có tu ổi Nhóm b ệnh ch ủ y ếu là BN b ệnh th ận trung bình, t ỷ l ệ nam/n ữ khác bi ệt không mạn tính giai đoạn V, t ức là MLCT có ý ngh ĩa th ống kê, p > 0,05. Trong < 15 ml/phút. Th ực t ế cho th ấy, b ệnh nghiên c ứu, chúng tôi s ử d ụng nhóm th ận m ạn tính ti ến tri ển âm th ầm, t ừ t ừ, bệnh và ch ứng để đạt được m ục tiêu nặng d ần, cu ối cùng d ẫn đến b ệnh th ận nghiên c ứu. Vì TIBC là m ột ch ỉ s ố ch ưa mạn tính giai đoạn cu ối. C ơ th ể thích có kh ảo sát đư a ra k ết lu ận h ằng s ố sinh nghi v ới tình tr ạng gi ảm d ần MLCT, t ăng học cho ng ười Vi ệt Nam, do v ậy vi ệc dần ure, creatinin máu. Vì v ậy, đến khi ch ọn nhóm ch ứng ng ười bình th ường có cơ th ể không thích nghi, xu ất hi ện các tươ ng đồng v ề tu ổi, gi ới để tránh nh ững bi ểu hi ện lâm sàng là bi ến ch ứng c ủa sai s ố do chênh l ệch tu ổi gi ới. suy th ận, BN m ới vào vi ện điều tr ị. Do * Phân chia giai đoạn b ệnh th ận m ạn vậy, nhóm BN c ủa chúng tôi h ầu h ết là (n = 175): bệnh th ận m ạn tính giai đoạn cu ối. Ch ỉ Giai đoạn III: 31 BN (17,7%); giai có 17,7% BN có MLCT t ừ 30 - 59 đoạn IV: 35 BN (20%); giai đoạn V: ml/phút và MLCT t ừ 15 - 29 là 20,0%. 109 BN (62,3%); mức l ọc c ầu th ận MLCT trung bình trong nghiên c ứu c ủa (MLCT) trung bình: 15,81 ± 12,56 ml/phút. chúng tôi 15,81 ml/phút. 45
4. T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 1-2018 Bảng 2: So sánh TIBC nhóm b ệnh và ch ứng. Ch ỉ s ố Nhóm ch ứng (n = 51) Nhóm b ệnh (n = 175) p Trung bình 65,42 ± 10,56 55,90 ± 18,94 < 0,001 TIBC* (µmol/l) Min 46,1 22,5 Max 83,8 98,2 (* Kho ảng giá tr ị bình th ường theo nhóm ch ứng ( X ± 2SD) c ủa TIBC: 44,3 - 86,54). Nhóm b ệnh có giá tr ị TIBC trung bình CS [7] trên 100 BN b ệnh th ận m ạn tính th ấp h ơn nhóm ch ứng có ý ngh ĩa, p < giai đoạn III - V (nh ư đối t ượng nghiên 0,001. K ết qu ả này phù h ợp v ới nghiên cứu c ủa chúng tôi) th ấy TIBC trung bình cứu c ủa các tác gi ả khác trên th ế gi ới. 62,78 µmol/l. Lý gi ải cho điều này, chúng Gupta S và CS [6] nghiên c ứu TIBC c ủa tôi cho r ằng b ản ch ất TIBC là nh ững nhóm b ệnh là 102 BN b ệnh th ận m ạn protein v ận chuy ển s ắt (g ồm transferrin tính giai đoạn V có l ọc máu và so sánh và các protein khác), do v ậy ở BN STM với 36 ng ười kho ẻ m ạnh t ươ ng đồng tu ổi th ường có gi ảm protein do ăn kiêng, và gi ới. K ết qu ả cho th ấy, TIBC nhóm gi ảm h ấp thu nên nhóm BN STM th ường bệnh (55,28 µmol/l) th ấp h ơn nhóm có t ỷ l ệ gi ảm protein chung kho ảng ch ứng (77,8 µmol/l) có ý ngh ĩa th ống kê 15 - 20%, gi ảm albumin huy ết t ươ ng t ừ với p < 0,01. Nghiên c ứu c ủa Goyal H và 25 - 45%. Bảng 3: Tỷ l ệ BN d ựa vào giá tr ị tuy ệt đối TIBC so nhóm ch ứng. Ch ỉ tiêu n Tỷ l ệ % Gi ảm 62 35,4 TIBC (µmol/l) Bình th ường 101 57,7 Tăng 12 6,9 Tỷ l ệ BN gi ảm TIBC chi ếm t ới 35,4%, trong khi đó t ăng ch ỉ 6,9%, điều này cho th ấy số BN có kh ả n ăng g ắn s ắt toàn ph ần gi ảm chi ếm t ới > 1/3 s ố BN tham gia nghiên cứu. BN STM th ường có tình tr ạng thi ếu s ắt, do m ất s ắt nhi ều, gi ảm h ấp thu s ắt. Khi s ắt vào c ơ th ể được protein mang đi đến các c ơ quan t ổ ch ức. K ết qu ả này, giúp bác s ỹ lâm sàng l ưu ý v ề tình tr ạng thi ếu protein v ận chuy ển s ắt. Phan Th ế C ường, Tr ần Th ị Thu ận c ũng cho th ấy n ồng độ transferrin c ũng gi ảm ở BN có MLCT < 10 ml/phút [1, 2]. Bảng 4: Liên quan TIBC v ới giai đoạn b ệnh th ận m ạn. pANOVA Giai đoạn b ệnh th ận m ạn tính TIBC (µmol/l), X ± SD III (n = 31) 62,17 ± 19,35 < 0,05 IV (n = 35) 60,63 ± 19,58 V (n = 109) 52,61 ± 18,00 46
5. T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 1-2018 Kết qu ả nghiên c ứu cho th ấy TIBC gi ảm d ần theo m ức độ n ặng c ủa suy th ận có ý ngh ĩa th ống kê v ới p < 0,05. Nghiên c ứu c ủa Waziri B và CS [8] trên 67 BN b ệnh th ận mạn tính giai đoạn III - V và Mercadal L và CS [9] nghiên c ứu trên 199 BN b ệnh th ận mạn tính giai đoạn I - V th ấy TIBC gi ảm theo m ức MLCT. MLCT ph ản ánh ch ức n ăng lọc c ủa th ận, được s ử d ụng để ch ẩn đoán BN có suy th ận hay ch ưa suy th ận. Ở BN bệnh th ận m ạn tính th ường tr ải qua 2 m ức độ: giai đoạn t ổn th ươ ng các c ấu trúc nhu mô nh ưng ch ưa có suy th ận, giai đoạn II là giai đoạn suy th ận trên lâm sàng. Ở BN suy th ận càng t ăng, hi ện t ượng thi ếu s ắt càng n ặng và hi ện t ượng thi ếu axít amin càng tăng. Chính vì v ậy, k ết qu ả c ủa chúng tôi phù h ợp v ới ti ến tri ển b ệnh c ủa BN STM. Bi ểu đồ 1: Tươ ng quan gi ữa TIBC và ure máu nhóm BN (n = 175). Có m ối t ươ ng quan ngh ịch, m ức độ y ếu gi ữa n ồng độ ferritin và n ồng độ ure máu có ý ngh ĩa v ới h ệ s ố t ươ ng quan r = -0,212, p < 0,01. Ure là ch ỉ s ố th ường đi kèm v ới gi ảm MLCT ở BN STM. M ột s ố tr ường h ợp t ăng ure ngoài th ận, tuy nhiên chúng tôi đã lo ại tr ừ h ết nh ững BN này ra kh ỏi nghiên c ứu. Do v ậy, m ối t ươ ng quan này càng th ể hi ện rõ liên quan c ủa TIBC v ới m ức độ suy th ận. Bi ểu đồ 2: Tươ ng quan gi ữa TIBC và creatinin huy ết thanh nhóm b ệnh (n = 175). 47
6. T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 1-2018 Có m ối t ươ ng quan ngh ịch, m ức độ y ếu gi ữa n ồng độ TIBC và creatinin huy ết thanh có ý ngh ĩa v ới h ệ s ố t ươ ng quan r = -0,293, p < 0,01. T ăng creatinin máu ph ản ánh trung th ực nh ất gi ảm MLCT ở BN b ệnh th ận m ạn tính. M ối t ươ ng quan ngh ịch ph ản ánh m ức độ suy th ận càng n ặng thì TIBC càng gi ảm, phù h ợp v ới k ết qu ả nghiên c ứu của các tác gi ả khác. Bi ểu đồ 3: Tươ ng quan gi ữa TIBC và hemoglobin nhóm b ệnh (n = 175). Có m ối t ươ ng quan thu ận, m ức độ y ếu axít folic và vitamin B12 c ũng thay đổi ở gi ữa n ồng độ ferritin và n ồng độ ure máu BN STM. TIBC v ừa ph ản ánh tình tr ạng có ý ngh ĩa v ới h ệ s ố t ươ ng quan r = 0,151, protein, v ừa ph ản ánh kh ả n ăng g ắn s ắt p < 0,05. Quá trình t ạo máu là m ột quá toàn ph ần c ủa c ơ th ể. N ếu TIBC bình trình ph ức t ạp, do nhi ều y ếu t ố ảnh th ường, kh ả n ăng g ắn s ắt đảm b ảo đủ hưởng. Ngoài ch ức n ăng c ơ quan t ạo sắt đến các c ơ quan t ạo máu. Nh ư v ậy, máu bình th ường, c ần có đủ nguyên li ệu TIBC được coi nh ư m ột nguyên nhân liên tạo máu, trong đó có s ắt và axít amin. quan đến gi ảm n ồng độ hemoglobin máu Nhóm BN nghiên c ứu c ủa chúng tôi là BN ngo ại vi. bệnh th ận m ạn tính giai đoạn III - V (có KẾT LU ẬN STM), có nhi ều y ếu t ố ảnh h ưởng đến quá trình t ạo h ồng c ầu. Trong nghiên c ứu Nghiên c ứu TIBC huy ết t ươ ng c ủa 175 này, có t ới 41,7% BN gi ảm albumin huy ết BN STM so sánh v ới 51 ng ười bình thanh, 19,4% BN có protein máu < 60 g/l. th ường t ươ ng đồng tu ổi và gi ới, chúng tôi Nh ư v ậy, nguyên li ệu chính t ổng h ợp rút ra m ột s ố nh ận xét: hồng c ầu thi ếu và đặc bi ệt 29,7% BN có - TIBC trung bình nhóm b ệnh (55,90 ± nồng độ hs-CRP t ăng cao h ơn bình 18,94 µmol/l) th ấp h ơn có ý ngh ĩa th ống th ường, s ẽ tham gia ức ch ế quá trình t ạo kê so v ới nhóm ch ứng (65,42 ± 10,56 hồng c ầu t ừ tu ỷ x ươ ng (s ố li ệu không th ể µmol/l), p < 0,001. T ỷ l ệ BN gi ảm TIBC hi ện ở k ết qu ả). Các y ếu t ố vi l ượng nh ư huy ết t ươ ng chi ếm 35,4%. 48
7. T¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 1-2018 - TIBC huy ết t ươ ng gi ảm d ần theo các 4. NKF/KDIGO. Clinical practice guideline giai đoạn b ệnh th ận m ạn tính có ý ngh ĩa, for anemia in chronic kidney disease. Kidney Int. 2012, 2, pp.279-335. p < 0,05. TIBC huy ết t ươ ng t ươ ng quan ngh ịch, m ức độ y ếu v ới n ồng độ ure, 5. NKF/ KDOQI. Clinical practice guidelines for chronic kidney disease: Evaluation, creatinin máu, v ới h ệ s ố t ươ ng quan l ần classification and stratification. Am J Kidney lượt là: -0,212, -0,293, p < 0,05. TIBC Dis. 2002, 39, S1-S266. huy ết t ươ ng t ươ ng quan thu ận, m ức độ 6. Gupta S, Uppal B, Pawar B. Is soluble yếu v ới n ồng độ hemoglobin máu ngo ại vi transferrin receptor a good marker of iron với h ệ s ố t ươ ng quan: 0,151, p < 0,05. deficiency anemia in chronic kidney disease patients?. Indian J Nephrol. 2009, 19 (3), TÀI LI ỆU THAM KH ẢO pp.96-100. doi: 10.4103/0971-4065.57105. 7. Goyal H, Mohanty S, Sharma M et al. 1. Phan Th ế C ường, Nguy ễn Anh Trí, Study of anemia in non-dialysis dependent Hoàng Trung Vinh. Đánh giá bi ến đổi n ồng độ chronic kidney disease with special reference ferritin và độ bão hòa transferrin huy ết thanh to serum hepcidin. Indian J Nephrol. 2017, 27 ở BN STM tính l ọc máu chu k ỳ. Tạp chí Y h ọc (1), pp.44-50. doi: 10.4103/0971-4065.179301. Vi ệt Nam. 2015, 433 (2), tr.18-23. 8. Waziri B, Mabayoje M, Bello B. 2. Tr ần Th ị Thu ận. Nghiên c ứu s ự thay đổi Comparison of intravenous low molecular nồng độ s ắt, ferritin, transferrin huy ết thanh ở weight iron dextran and intravenous iron BN STM giai đoạn III - IV. Lu ận v ăn Th ạc s ỹ Y sucrose for the correction of anaemia in pre- học. H ọc vi ện Quân y. Hà N ội. 2010. dialysis chronic kidney disease patients: a randomized single-centre study in Nigeria. 3. Ryu S.R, Park S.K, Jung J.Y et al. The Clin Kidney J. 2016, 9 (6), pp.817-822. prevalence and management of anemia in 9. Mercadal L, Metzger M, Haymann J.P et chronic kidney disease patients: Result from al. The relation of hepcidin to iron disorders, the Korea cohort study for outcomes in patients inflammation and hemoglobin in chronic with chronic kidney disease (KNOW-CKD). J kidney disease. PLoS One. 2015, 9 (6): Korean Med Sci. 2017, 32 (2), pp.249-256. e99781. doi: 10.1371/journal.pone.0099781. doi: 10.3346/jkms. 2017, 32.2.249. eCollection 2014. 49