Chăm sóc, hỗ trợ và điều trị cho người nhiễm HIV/AIDS tại huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh

Nội dung text: Chăm sóc, hỗ trợ và điều trị cho người nhiễm HIV/AIDS tại huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh

1. | TỔNG QUAN & NGHIÊN CỨU | Chăm sóc, hỗ trợ và điều trị cho người nhiễm HIV/AIDS tại huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh Phạm Thị Cầm Giang (*) và Đỗ Mai Hoa (***) Chăm sóc, hỗ trợ và điều trị cho người nhiễm HIV/AIDS đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao chất lượng cuộc sống của người nhiễm HIV và góp phần giảm hậu quả do HIV/AIDS gây ra. Để tìm hiểu thực trạng công tác chăm sóc, hỗ trợ và điều trị cho người nhiễm HIV/AIDS tại Tiên Du, Bắc Ninh, nghiên cứu đã sử dụng số liệu hồi cứu và phương pháp nghiên cứu định tính với các cán bộ y tế tham gia công tác phòng chống HIV/AIDS và người nhiễm HIV. Kết quả cho thấy, với nguồn lực hạn chế, Tiên Du đã cung cấp các dịch vụ chăm sóc, hỗ trợ cấp thiết cho người nhiễm HIV/AIDS, chủ yếu thông qua y tế tuyến xã. Tuy nhiên các dịch vụ này vẫn còn nhiều bất cập, tồn tại như: cơ chế phối hợp chuyển gửi giữa các dịch vụ có liên quan chưa chặt chẽ; Không có sự kết nối với Phòng khám ngoại trú tỉnh - nơi duy nhất thực hiện điều trị thuốc kháng virut (ARV) tại Bắc Ninh; Chất lượng hoạt động tại tuyến xã chưa đồng đều và chưa đi vào chiều sâu; Dịch vụ chăm sóc, hỗ trợ cho người nhiễm chưa tận dụng nguồn lực từ cộng đồng và người nhiễm HIV; Công tác chăm sóc, hỗ trợ, điều trị cho người nhiễm HIV/AIDS chưa được chính quyền và các ban ngành quan tâm. Kết quả trên cho thấy Tiên Du cần xây dựng kế hoạch cụ thể cho chương trình chăm sóc và điều trị HIV/AIDS trong thời gian tới nhằm huy động thêm các nguồn lực cho việc chăm sóc hỗ trợ cho người nhiễm. Việc thiết lập mạng lưới chăm sóc của những người có H+ là việc nên sớm được thực hiện. Sự gắn kết giữa các dịch vụ không chỉ trong phạm vi huyện mà với cả những huyện lân cận và tuyến tỉnh sẽ tạo thuận lợi cho người nhiễm HIV tiếp cận với những dịch vụ chăm sóc, hỗ trợ và điều trị HIV/AIDS phù hợp và cần thiết. Từ khóa: HIV/AIDS, Tiên Du, chăm sóc, hỗ trợ, điều trị Care, support and treatment for people living with HIV/AIDS in Tien Du district, Bac Ninh province Pham Thi Cam Giang (*); Do Mai Hoa (**) Care, support and treatment for people living with HIV/AIDS (PLHA) play a very important role in improving PLHA quality of life and reducing HIV/AIDS consequences. In order to assess the HIV/AIDS care, support and treatment program in Tien Du, Bac Ninh, retrospective data and qualitative techniques were used in this study with HIV/AIDS health care providers and PLHA. Findings show Tạp chí Y tế Công cộng, 7.2011, Số 20 (20) 29
2. | TỔNG QUAN & NGHIÊN CỨU | that most of HIV/AIDS care, support and treatment services in Tien Du were offered through commune health facilities with limited resources. There still remain many difficulties and gaps such as the loose referral service coordination and mechanism among related facilities, no linkages with the provincial Outpatient Clinic (OPC) - the unique OPC offering antiretroviral therapy (ARV) in Bac Ninh; poor operational activity quality at commune level, no mobilization of resources from the community and PLHA, little concern shown by the local authorities and relevant sectors to care, support and treatment of PLHA. This study recommends that Tien Du needs to develop a more concrete plan for care and treatment of PLHA in the coming time to mobilize resources for HIV/AIDS care and treatment. A network of PLHA should be established in Tien Du as soon as possible. HIV/AIDS care and treatment services connected to other services should be established not only within the district but also with the adjacent districts and at the provincial level which will greatly facilitate the PLHA in Tien Du to access to the needed and appropriate care, support and treatment services. Key words: HIV/AIDS, Tien Du, care, support, treatment. Tác giả: (*) Ths. Phạm Thị Cầm Giang - cán bộ Khoa tư vấn chăm sóc và điều trị - Trung tâm Phòng, chống HIV/AIDS thành phố Cần Thơ. Địa chỉ: Số 04 Châu Văn Liêm, P. An Lạc, Q. Ninh Kiều, TP. Cần Thơ; Điện thoại: 0710. 3820683; Email: camgiangct@gmail.com (**) TS. Đỗ Mai Hoa - Trưởng Bộ môn Quản lý hệ thống y tế - Trường Đại học Y tế công cộng. Địa chỉ: 138 Giảng Võ - Ba Đình - Hà Nội. Điện thoại: 04 62662349. E.mail: dmh@hsph.edu.vn. 1. Đặt vấn đề về mặt thể xác, người nhiễm HIV/AIDS và gia đình Tiên Du là một huyện đồng bằng nằm ở phía của họ còn phải chịu sự kỳ thị và phân biệt đối xử Tây Nam của tỉnh Bắc Ninh, được mệnh danh là của cộng đồng. Do đó, để đảm bảo chất lượng cuộc vương quốc lễ hội với nhiều lễ hội truyền thống sống, giảm nguy cơ lây nhiễm cho cộng đồng và có được tổ chức hàng năm. Ngành nghề của người dân khả năng đóng góp cho xã hội, họ cần được chăm nơi đây chủ yếu là nông nghiệp, cơ cấu nông nghiệp sóc, hỗ trợ cả về mặt thể chất và tinh thần [4,6,7]. đan xen với các khu công nghiệp làng nghề. Hiện Với sự gia tăng số trường hợp nhiễm HIV hàng nay, huyện đã hình thành một số khu, cụm công năm, nhu cầu được chăm sóc, hỗ trợ và điều trị cho nghiệp, tạo việc làm cho người dân. người nhiễm HIV tại Tiên Du ngày càng cao. Do đó, Kể từ trường hợp phát hiện nhiễm HIV đầu tiên việc đánh giá, tìm hiểu hiện trạng chăm sóc, hỗ trợ tại huyện năm 1996, tính đến cuối năm 2009 huyện và điều trị cho người nhiễm HIV/AIDS là việc cần Tiên Du đã có 178 người nhiễm HIV, trong đó 79 thiết để có những định hướng phù hợp cho chương trường hợp chuyển sang giai đoạn AIDS và 69 trình trong thời gian sắp tới. trường hợp tử vong do AIDS. 12/14 xã, thị trấn đã báo cáo có người nhiễm HIV [1,2]. Tình hình dịch 2. Phương pháp nghiên cứu tại huyện mỗi năm tăng lên đi cùng với sự phức tạp Để tìm hiểu hiện trạng công tác chăm sóc, hỗ của tình hình tệ nạn ma túy, mại dâm. HIV mang lại trợ và điều trị cho người nhiễm HIV/AIDS bao gồm: nhiều tác động tiêu cực đối với bản thân người mô tả hiện trạng các dịch vụ chăm sóc, hỗ trợ và nhiễm HIV và gia đình, tới nền kinh tế xã hội và đặc điều trị HIV/AIDS; đánh giá sự tiếp cận và sử dụng biệt đối với hệ thống y tế của mỗi quốc gia. Do dịch vụ của người nhiễm HIV; tìm hiểu nhu cầu và HIV/AIDS là tình trạng bệnh mãn tính không thể mối quan tâm của người nhiễm về chăm sóc, hỗ trợ chữa khỏi hẳn và đồng thời là một vấn đề xã hội nên và điều trị, nhóm nghiên cứu sử dụng phương pháp ngoài việc phải chịu đựng những đau đớn, bệnh tật nghiên cứu định tính kết hợp hồi cứu số liệu. 30 Tạp chí Y tế Công cộng, 7.2011, Số 20 (20)
3. | TỔNG QUAN & NGHIÊN CỨU | Nghiên cứu định tính bao gồm 1 cuộc thảo luận Huyện Tiên Du có 13 xã và 1 thị trấn, 12/14 xã nhóm với cán bộ phụ trách chương trình AIDS tuyến thị trấn đã báo cáo về các trường hợp nhiễm HIV, xã, 4 cuộc phỏng vấn sâu cán bộ tuyến huyện và trong đó số trường hợp nhiễm HIV tập trung cao ở tỉnh, 10 cuộc phỏng vấn sâu người nhiễm HIV thuộc 3 xã: Lạc Vệ, Liên Bão và Tân Chi. 3 nhóm: 04 người nhiễm đang ở giai đoạn đầu, 04 người nhiễm đang ở giai đoạn sau, đang được điều trị nhiễm trùng cơ hội (NTCH) (trong đó có 02 người đang điều trị ARV) và 02 người nhiễm HIV giai đoạn cuối. Hồi cứu số liệu bao gồm việc rà soát và tổng hợp thông tin từ các sổ sách và báo cáo về tình hình chăm sóc, hỗ trợ và điều trị HIV/AIDS. Quy trình thu thập số liệu: nhóm nghiên cứu Biểu đồ 2. Tình hình nhiễm HIV theo nhóm tuổi phối hợp cùng Trung tâm y tế (TTYT) huyện Tiên Du tiến hành sắp xếp các buổi phỏng vấn sâu cán Trong số các ca nhiễm được báo cáo, nam giới bộ y tế tại huyện và tỉnh tại nơi làm việc, tổ chức chiếm 69% (120 người) (Biểu đồ 1) và 79,2% (142 thảo luận nhóm với 06 cán bộ phụ trách chương người) ở độ tuổi từ 20 -39 tuổi (Biểu đồ 2). Trong trình AIDS tuyến xã tại TTYT và phỏng vấn sâu những năm gần đây, số người trẻ nhiễm HIV có xu người nhiễm HIV tại hộ gia đình. Tất cả các cuộc hướng gia tăng và sự lây truyền qua đường tình dục thảo luận nhóm và phỏng vấn sâu đều được ghi âm, khác giới cũng bắt đầu xuất hiện nhiều hơn. gỡ băng, và phân tích theo nhóm chủ đề. Các kỹ thuật tổng hợp, so sánh và đối chiếu số liệu từ các đối tượng nghiên cứu khác nhau cũng được áp dụng nhằm tăng cường chất lượng và sự phong phú của các thông tin thu thập được. 3. Kết quả nghiên cứu Biểu đồ 3. Tình hình nhiễm HIV theo nhóm đối 3.1. Tình hình dịch HIV/AIDS tại huyện tượng xét nghiệm Tiên Du Theo báo cáo kết quả hoạt động phòng, chống Biểu đồ 3 cho thấy tiêm chích ma túy là con AIDS của Ban chỉ đạo Phòng, chống AIDS và đường lây nhiễm chính tại huyện với 47% (84 phòng chống tệ nạn ma túy, mại dâm huyện Tiên người). Theo cán bộ phụ trách chương trình AIDS Du, tính đến 31/12/2009: huyện, số trường hợp nhiễm là những người tiêm Tích lũy số người nhiễm HIV: 178 chích ma túy được dự báo là sẽ tiếp tục có ảnh Tích lũy số trường hợp hưởng đến sự gia tăng dịch HIV do tình hình ma túy chuyển thành AIDS: 79 trên địa bàn huyện đang diễn ra phức tạp. Bên cạnh Tích lũy trường hợp tử vong do AIDS: 69 đó, lây nhiễm HIV trong quần thể nam giới và nam mua dâm sẽ có chiều hướng gia tăng do sự phát Số trường hợp còn sống và được quản lý: 51 triển của các khu công nghiệp mới tại huyện. Mặc dù số lượng người bán dâm nhiễm HIV tại huyện không cao, nhưng sự lây lan từ nhóm này sang khách làng chơi sẽ thúc đẩy sự lây truyền HIV từ chồng sang vợ. 3.2. Nguồn lực cho công tác chăm sóc, hỗ trợ và điều trị HIV/AIDS tại huyện Tính đến tháng 12/2009, 100% cán bộ tham gia Biểu đồ 1. Tình hình nhiễm HIV theo giới. công tác phòng chống HIV/AIDS từ huyện đến xã Tạp chí Y tế Công cộng, 7.2011, Số 20 (20) 31
4. | TỔNG QUAN & NGHIÊN CỨU | đều là kiêm nhiệm, đặc biệt cán bộ phụ trách - Tư vấn xét nghiệm tự nguyện (VCT): phòng chương trình tại xã là các Trưởng trạm y tế. Hầu hết VCT được đặt tại Trung tâm Y tế huyện. Với sự tài các hoạt động tư vấn, chăm sóc và hỗ trợ cho tất cả trợ của dự án Life Gap tất cả bệnh nhân lao đều người nhiễm HIV trong một xã đều do Trạm trưởng được tầm soát HIV. Đối với các đối tượng nguy cơ trạm y tế xã đảm nhiệm. Với những xã có lượng (mà không phải là bệnh nhân lao) thì được tư vấn người nhiễm tập trung cao (như xã Tân Chi, Lạc Vệ) và xét nghiệm theo kinh phí của chương trình mục thì đây là một khó khăn lớn. tiêu quốc gia (CTMTQG). Số lượng cộng tác viên tuyến xã trung bình 2 - Dự phòng lây truyền HIV: Huyện chưa có các người/xã góp phần hỗ trợ công tác tiếp cận, truyền nhóm đồng đẳng viên. Nguồn BKT, BCS được phân thông tuyến cơ sở. Tuy nhiên, nhiệm vụ chính của bổ từ Trung tâm Phòng, chống HIV/AIDS, huyện cộng tác viên chỉ là truyền thông và hỗ trợ khi cần, cấp về Trạm y tế xã để cấp phát đến các đối tượng kỹ năng chăm sóc y tế không cao do đó, công tác có nguy cơ. Tuy nhiên số lượng rất hạn chế. chăm sóc, hỗ trợ, chuyển tuyến vẫn do cán bộ phụ - Dự phòng lây truyền HIV từ mẹ sang con: Bà trách tại xã đảm nhiệm chính. mẹ mang thai được tư vấn, lấy mẫu máu tại TTYT Sự tham gia của các ban ngành đoàn thể vào huyện. Điều trị dự phòng lây truyền từ mẹ sang con công tác phòng, chống HIV/AIDS tại huyện trong được thực hiện tại tuyến tỉnh. những năm gần đây được quan tâm đáng kể. Một số - Điều trị thuốc kháng virus (ARV) và nhiễm ban ngành đã chủ động liên lạc và phối hợp tổ chức trùng cơ hội: dịch vụ này được cung cấp miễn phí các cuộc truyền thông như Đoàn thanh niên, Hội tại PKNT tỉnh với sự tài trợ của CDC/Life Gap. phụ nữ, công an huyện, Tuy nhiên, ban ngành vẫn Việc hỗ trợ tuân thủ điều trị do cán bộ tư vấn tại đang dừng lại ở công tác thông tin, truyền thông và PKNT thực hiện, không có sự hỗ trợ của các nhóm giáo dục sức khỏe, chưa tham gia vào việc chăm cộng đồng khác. Tại huyện, người nhiễm bị các sóc, hỗ trợ cho người nhiễm HIV, đặc biệt là chưa bệnh NTCH chỉ được khám và điều trị miễn phí khi có hỗ trợ nghề nghiệp, hỗ trợ vốn. có thẻ bảo hiểm. Kinh phí hoạt động của Chương trình phòng, - Chăm sóc, tư vấn, hỗ trợ tại nhà và cộng đồng: chống HIV/AIDS huyện Tiên Du được hỗ trợ chính dịch vụ này do cán bộ phụ trách xã cung cấp. Hoạt từ Chương trình mục tiêu quốc gia. Bên cạnh đó, động được lồng ghép các buổi thăm hỏi tại nhà để huyện được sự hỗ trợ của dự án Life-Gap để thành tư vấn, hướng dẫn thêm cho người thân trong gia lập Phòng tư vấn xét nghiệm tự nguyện Lao-HIV. đình cách chăm sóc người nhiễm HIV, tư vấn về Theo Giám đốc Trung tâm y tế huyện Tiên Du, dinh dưỡng. nguồn kinh phí cho chương trình hiện nay quá thấp gây nhiều khó khăn trong việc thúc đẩy các hoạt - Các biện pháp chăm sóc y tế bổ sung và thay động, đặc biệt là kinh phí hỗ trợ cán bộ y tế và kinh thế (nhóm hỗ trợ người nhiễm, hỗ trợ xã hội, .): một phí hỗ trợ chăm sóc người nhiễm HIV. vài người nhiễm HIV tại Tiên Du đang tham gia nhóm Vì ngày mai tươi sáng của tỉnh Bắc Ninh tuy 3.3. Hiện trạng các dịch vụ chăm sóc, hỗ nhiên hoạt động hỗ trợ nhóm vẫn chưa được hình trợ và điều trị HIV/AIDS tại huyện (phía thành tại huyện. Các hỗ trợ xã hội khác như: hỗ trợ cung cấp dịch vụ) phát triển sinh kế, dinh dưỡng, hỗ trợ mai táng, Với nguồn lực hạn hẹp, những năm gần đây cũng chưa được triển khai mạnh mẽ. Trung tâm y tế huyện Tiên Du đã nỗ lực đưa các Với nguồn lực hạn chế, huyện đã cố gắng cung dịch vụ y tế cần thiết đến với người nhiễm HIV trên cấp nhiều dịch vụ cần thiết đến với người nhiễm địa bàn. Tuy nhiên, theo báo cáo tổng kết chương HIV, tuy nhiên hoạt động của các dịch vụ vẫn còn trình phòng, chống AIDS năm 2009 của huyện, tỉ nhiều hạn chế và nhiều vấn đề tồn tại: lệ người nhiễm HIV được tiếp cận và sử dụng dịch Như đã đề cập ở trên, các hoạt động chăm sóc, vụ chăm sóc, hỗ trợ và điều trị tại huyện Tiên Du hỗ trợ và điều trị những người nhiễm HIV/AIDS vẫn chưa cao, với tổng số 109 người nhiễm HIV tại chủ yếu do trạm trưởng các trạm y tế xã đảm nhiệm địa phương, huyện chỉ quản lý được 60 người và lập nên họ ít có thời gian để tư vấn, chăm sóc cũng như sổ theo dõi sức khỏe cho 51 người. theo dõi tình trạng bệnh của người nhiễm. Các buổi Cụ thể, các dịch vụ đã được cung cấp như sau: tư vấn, hỗ trợ chưa đi vào chiều sâu và thường chỉ 32 Tạp chí Y tế Công cộng, 7.2011, Số 20 (20)
5. | TỔNG QUAN & NGHIÊN CỨU | tập trung nhiều cho những người mới phát hiện bị viên (CTV) và cán bộ phụ trách tuyến xã giới thiệu nhiễm HIV/AIDS. đến, tuy nhiên việc chuyển gửi này thực hiện khá "Đối với những đối tượng mới, chúng tôi tiếp hình thức, sự phối hợp giữa bên chuyển và bên nhận cận, tư vấn nhiều lần, giới thiệu đến VCT, PKNT. chưa nhịp nhàng và đồng nhất do chưa có cơ chế Những đối tượng cũ, đã quen nên thường khi họ có phối hợp rõ ràng. vấn đề gì sẽ liên lạc với chúng tôi."(cán bộ y tế xã) " CTV hay cán bộ trạm y tế có giới thiệu đối Với tình trạng trên, việc tư vấn, chăm sóc hỗ trợ tượng có nguy cơ đến phòng VCT của chúng tôi, tại xã cho những người đã được phát hiện nhiễm nhưng số lượng ít lắm nhiều khi gần cuối tháng HIV/AIDS lâu thường bị bỏ ngỏ. Bên cạnh đó, cán chúng tôi phải gọi xuống trạm để nhờ họ dẫn người bộ y tế tuyến huyện và xã chưa được tập huấn về lên vì ít người đến phòng VCT quá " (Cán bộ phụ thuốc ARV và kỹ năng tư vấn tuân thủ điều trị tại trách phòng VCT) cộng đồng, do đó vẫn còn gặp nhiều khó khăn khi Phòng khám ngoại trú (PKNT) tỉnh Bắc Ninh là cần tư vấn, hỗ trợ cho những người nhiễm đang điều nơi duy nhất trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh thực hiện trị ARV. điều trị ARV cho toàn tỉnh. Phòng khám làm việc "Khi biết bệnh nhân đang điều trị ARV, cán bộ khá độc lập và không có sự liên kết với phòng VCT, chuyên trách xã đôi khi muốn hỗ trợ tuân thủ điều cán bộ phụ trách chương trình AIDS tại tuyến trị cũng gặp khó khăn vì họ chưa được tập huấn về huyện/xã và các cơ sở khác. Tất cả các thông tin thuốc và cách tư vấn như thế nào" (Cán bộ phụ trách liên quan đến bệnh nhân đều được bảo mật kể cả số chương trình AIDS huyện). liệu thống kê. Nguồn thuốc NTCH miễn phí tại huyện chưa có, "Không cần biết bệnh nhân từ đâu đến, cứ nhiễm người nhiễm khi có vấn đề về sức khỏe thường đến HIV là chúng tôi tiếp nhận. Chúng tôi không quan Trạm y tế xã gặp cán bộ phụ trách để được khám tâm bệnh nhân được ai giới thiệu đến. Bệnh nhân đến và kê đơn, sau đó phải tự đi mua thuốc nếu không đây được bảo mật thông tin hoàn toàn, chúng tôi có thẻ bảo hiểm. không cung cấp hay trao đổi thông tin với bất cứ đơn "Tại xã không có thuốc NTCH miễn phí, thường vị nào khác ngoài Ban quản lý dự án"(Bác sĩ phụ thì chị khám và kê toa miễn phí, nếu người bệnh có trách PKNT) thẻ bảo hiểm thì mới được lấy thuốc không trả tiền, Theo cán bộ phụ trách PKNT, mỗi bệnh nhân không thì vẫn phải mua thuốc"(Cán bộ phụ trách khi đến đây đều được ký vào bản cam kết bảo mật chương trình AIDS tại xã) thông tin, dựa vào bản cam kết này, phòng khám có May mắn là tại một số xã đã kết hợp với các chủ trương hoạt động hoàn toàn độc lập, không có chương trình khác cấp thẻ bảo hiểm cho người sự liên kết, phối hợp, trao đổi thông tin nào giữa nghèo đã chọn một số người nhiễm có gia cảnh khó PKNT với các tuyến quận/huyện hoặc các đơn vị có khăn để cấp thẻ. liên quan. Sự cứng nhắc trong việc phối hợp dẫn "Khi có đợt cấp thẻ bảo hiểm cho người nghèo, đến sự khó khăn trong công tác hỗ trợ tuân thủ điều tôi cũng để ý ưu tiên cho một số người nhiễm nghèo trị tại phòng khám cũng như công tác chăm sóc hỗ tại xã, nhưng tất nhiên không phải ai cũng được, số trợ tại cộng đồng. lượng cũng hạn chế lắm" (cán bộ phụ trách chương "Chúng tôi không trao đổi hay phối hợp gì với trình AIDS tại xã) các nhóm hay cán bộ ngoài PKNT vì như thế là vi Các dịch vụ có liên quan tại huyện cũng như phạm cam kết bảo mật thông tin với bệnh nhân. Bệnh tỉnh đang hoạt động khá độc lập, chưa có sự kết nối nhân ra khỏi PKNT muốn thông báo cho ai nữa thì chặt chẽ để hỗ trợ cho nhau. Vai trò điều phối trong đó là quyền cá nhân của họ, chúng tôi không can công tác chuyển gửi, chuyển tuyến chưa được quan thiệp vào" (Bác sĩ phụ trách PKNT) tâm dẫn đến hoạt động của các dịch vụ rời rạc, chất Hiện nay, vấn đề tuân thủ điều trị của bệnh lượng chưa cao. nhân tại PKNT đang là một tồn tại lớn, tỉ lệ không Phòng tư vấn xét nghiệm tự nguyện (VCT) đặt tuân thủ điều trị tại PKNT hơn 40%, tập trung cao tại TTYT huyện Tiên Du với số lượng khách hàng ở đối tượng tiêm chích ma túy. Tư vấn tuân thủ điều 4-5người/tháng, quá thấp so với chỉ tiêu 40 khách trị tại PKNT dường như chưa đủ về chất lẫn về hàng/tháng. Nguồn khách hàng chủ yếu do cộng tác lượng để hỗ trợ bệnh nhân tuân thủ điều trị. Tạp chí Y tế Công cộng, 7.2011, Số 20 (20) 33
6. | TỔNG QUAN & NGHIÊN CỨU | "Người nhiễm HIV có tiêm chích ma túy thường 3.4 . Nhu cầu, mối quan tâm và sự tiếp cận không tuân thủ điều trị, chúng tôi ở đây cũng tư vấn dịch vụ chăm sóc, hỗ trợ và điều trị của nhiều lần, nhắc đi nhắc lại nhưng họ vẫn thế, lâu lâu người nhiễm HIV lại hết thuốc không đúng ngày. Chúng tôi cũng đành Nhu cầu về hỗ trợ tinh thần: nhu cầu được chia chịu, không thể không phát thuốc tiếp cho họ" (Bác sẽ, đồng cảm từ những người cùng cảnh ngộ được sĩ phụ trách PKNT) người nhiễm quan tâm. Một số người nhiễm đã và Với hoạt động khép kín như vậy, tuyến huyện đang sinh hoạt tại các câu lạc bộ/nhóm bạn giúp bạn hầu như không nắm bắt được số lượng bệnh nhân đều cho rằng đây là hình thức phù hợp, mang lại sự của huyện mình đang điều trị ARV tại PKNT tỉnh thoải mái về tinh thần cho người nhiễm. là bao nhiêu. "Mình thấy những người cùng cảnh ngộ sẽ dễ "Huyện không nắm rõ chính xác số người nhiễm thông cảm với nhau hơn, mình không sinh hoạt trong đang được điều trị ARV vì huyện không trực tiếp điều nhóm nào nhưng mình cũng đã đến động viên, an ủi trị, PKNT họ mới biết nhưng chưa có sự trao đổi 1 vài người giống mình, họ gặp mình là khóc và kể rất nhiều chuyện, những chuyện đó mình đã từng trải thông tin, số liệu với họ được" (Cán bộ phụ trách qua nên rất đồng cảm" (Người nhiễm xã Hoàng Sơn) chương trình AIDS huyện) "Em có sinh hoạt trong nhóm Vì ngày mai tươi Người nhiễm HIV khi có các dấu hiệu chuyển sáng ở Bắc Ninh, thấy các anh chị trong nhóm rất giai đoạn (theo quan sát của cán bộ chuyên trách nhanh nhẹn, em cũng vài lần đi đến những người xã) cán bộ phụ trách mới chuyển gửi lên PKNT để giống mình để động viên rồi nhờ chị trưởng nhóm hỗ được chẩn đoán điều trị ARV. Khi đã chuyển bệnh trợ, giới thiệu đến những chỗ khác. Em thấy sinh nhân đến PKNT, tuyến huyện cũng như xã không hoạt vậy rất bổ ích" (Người nhiễm xã Cảnh Hưng) nắm bắt được quá trình điều trị tiếp sau đó của bệnh Hiện tại, người nhiễm ở giai đoạn mới phát hiện nhân, điều này dẫn đến việc hỗ trợ tuân thủ điều trị, thường được cán bộ chuyên trách xã đến tư vấn, hỗ chăm sóc bị hạn chế. trợ để vượt qua khủng hoảng ban đầu, giới thiệu đến "Bệnh nhân khi đã được chuyển lên PKNT, VCT huyện. Đối với người nhiễm thì cán bộ y tế xã chúng tôi không nắm được tình hình điều trị của đã trở thành một điểm tựa cho họ. bệnh nhân trên đó nữa, chỉ khi gặp bệnh nhân, họ nói "Cũng nhờ mấy anh đến khuyên giải, động viên thì mình mới biết thôi" (Cán bộ chuyên trách xã) nhiều lần tôi mới dần dần vượt qua được cú sốc này. Công tác chăm sóc, hỗ trợ cuối đời cho bệnh Bây giờ sống chỉ nghĩ đến con thôi, đó là niềm vui nhân AIDS chưa được quan tâm, chú trọng. Huyện sống của tôi" (Người nhiễm HIV xã Minh Đạo) chưa tìm được các nguồn hỗ trợ cho bệnh nhân Tư vấn về dinh dưỡng, cách chăm sóc bản thân AIDS cũng như gia đình như mai táng, hỗ trợ tâm và dự phòng lây nhiễm HIV được cán bộ y tế và linh, khi bệnh nhân tử vong. cộng tác viên tuyến xã lồng ghép và các buổi đến "Trước đây chương trình mục tiêu quốc gia cũng thăm hộ gia đình để hướng dẫn về cách ăn uống, sinh hoạt trong gia đình để tránh lây nhiễm cho có một chút chi phí hỗ trợ mai táng cho bệnh nhân người thân. Người nhiễm cũng được phát một cuốn AIDS, nhưng năm nay thì không còn. Chúng tôi cũng sổ hướng dẫn cách chăm sóc cho người nhiễm HIV gặp khó khăn trong việc huy động các ban ngành góp tại gia đình và cộng đồng. phần hỗ trợ cho gia đình bệnh nhân " (Lãnh đạo Nhìn chung, trong những năm gần đây, người TTYT huyện) nhiễm HIV tại huyện Tiên Du đã được sự quan tâm Nhìn chung, trong những năm gần đây, công tác của ngành y tế huyện. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều bất chăm sóc, hỗ trợ và điều trị cho người nhiễm HIV cập trong công tác chăm sóc, tư vấn gây nên những đã được ngành y tế huyện quan tâm hơn. Tuy nhiên hoang mang trong cuộc sống của người nhiễm. Tư với nguồn lực hạn chế, mọi hoạt động hầu hết do vấn chưa đi vào chiều sâu, tìm hiểu tâm tư, nguyện ngành y tế thực hiện, đặc biệt là cán bộ tuyến xã. vọng của người nhiễm để cung cấp dịch vụ đúng Các dịch vụ được triển khai một cách riêng lẻ, chưa nhu cầu. có sự phối hợp, sự tham gia của các ban ngành đoàn "Tôi muốn cho con đi xét nghiệm xem cháu có bị thể còn hạn chế nên chưa tạo được một mạng lưới nhiễm không, mấy chị cũng dẫn cháu đi xét nghiệm bao phủ trên địa bàn huyện. nhưng không thấy cho hay kết quả, tôi hỏi nhiều lần 34 Tạp chí Y tế Công cộng, 7.2011, Số 20 (20)
7. | TỔNG QUAN & NGHIÊN CỨU | lắm thì mấy chị mới cho biết là cháu không nhiễm, gà tại nhà kiếm thêm thu nhập"(Người nhiễm xã tôi lo mấy chị sợ tôi bị sốc nên nói cho tôi yên tâm. Tân Chi). Thế là tôi nhờ người quen dẫn cháu lên Hà Nội xét "Từ ngày biết mình bị nhiễm HIV, sức khỏe cũng nghiệm lại, may quá kết quả âm tính" (Người nhiễm không như trước nên mình không đi làm thợ hồ được xã Tân Chi) nữa, 2 vợ chồng cũng mong được vay ít vốn để mở Trẻ em nhiễm HIV và chịu ảnh hưởng bởi HIV cái tạp hóa nhỏ ở nhà để nuôi con"(Người nhiễm xã chưa được sự quan tâm của chính quyền địa phương, Minh Đạo). đa phần các em gặp nhiều khó khăn trong việc đến Ngoài ra, nhu cầu được nắm bắt các thông tin trường và dinh dưỡng. liên quan đến dịch vụ cũng được sự quan tâm của "Cháu nó học lớp 4 rồi, mấy năm trước năm nào người nhiễm, giúp họ chủ động hơn trong việc tiếp cũng được học sinh giỏi, năm nay sức khỏe cháu yếu cận và sử dụng dịch vụ. hơn, nhà cũng khó khăn không đủ điều kiện dinh "Thời gian mới phát hiện mình bị bệnh, chị dưỡng thêm cho cháu nên cháu bệnh liên tục, kết quả hoang mang lắm, tự mình đi lên Hà Nội tìm hiểu mấy học hành cũng giảm sút" (Người nhiễm xã Tân Chi). chỗ điều trị bệnh, vất vả lắm. Bây giờ thì được mấy Do huyện chưa có nguồn thuốc điều trị NTCH chị ở trạm giúp đỡ, nhưng nếu có mấy tờ rơi hay địa miễn phí nên người nhiễm HIV/AIDS tại Tiên Du chỉ những nơi chăm sóc cho người nhiễm ở địa vẫn phải tự chi trả chi phí điều trị các bệnh NTCH phương thì sẽ tiện hơn, với lại khi mình muốn giới nếu họ không có thẻ bảo hiểm, hoặc chưa được điều thiệu cho những người giống mình thì cũng biết nơi trị ARV tại PKNT tỉnh. Phần lớn người nhiễm HIV để chỉ" (Người nhiễm xã Tân Chi). tại huyện có hoàn cảnh khó khăn, không có bảo hiểm y tế, do đó họ rất mong nhận được sự hỗ trợ, 4. Bàn luận chăm sóc sức khỏe và điều trị miễn phí. Bệnh nhân Nhìn chung, hoạt động chăm sóc, hỗ trợ và điều giai đoạn cuối thường gặp khó khăn trong sinh hoạt, trị tại nhà cho người nhiễm HIV tại huyện Tiên Du đôi khi cuộc sống của họ phải hoàn toàn dựa vào sự mới đáp ứng được một phần nhu cầu chăm sóc cấp chăm sóc của người khác. thiết của người nhiễm HIV/AIDS trên địa bàn. Tỉ lệ "Lúc chồng tôi bệnh nặng, không đi lại được người nhiễm HIV được tiếp cận và sử dụng dịch vụ nữa, chỉ mỗi mình tôi chăm sóc anh ấy, nhà đơn chăm sóc, hỗ trợ và điều trị tại huyện Tiên Du vẫn chiếc quá. Giờ chồng mất, 2 mẹ con nương tựa nhau chưa cao, với tổng số 109 người nhiễm HIV tại địa sống, tôi chỉ lo sau này tôi mà trở bệnh thì không biết phương, huyện chỉ quản lý được 60 người và lập sổ phải làm sao vì con còn nhỏ quá" (Người nhiễm xã theo dõi sức khỏe cho 51 người. Nhiều bất cập và Tân Chi) tồn tại trong công tác tư vấn, chăm sóc, hỗ trợ người nhiễm dẫn đến việc hạn chế sự tiếp cận các dịch vụ. Thêm vào đó, gia đình và người thân luôn là chỗ dựa của những người nhiễm HIV, do đó, ngoài Sự điều phối, gắn kết các dịch vụ trên địa bàn việc tư vấn cho người nhiễm thì việc truyền thông, huyện và tỉnh chưa hiệu quả, từng dịch vụ đang hoạt tư vấn và chia sẻ với gia đình người nhiễm để tạo động rời rạc, không có sự liên kết hoặc có nhưng một nền tảng tinh thần vẫn chắc cho người nhiễm chưa chặt chẽ. VCT, PKNT và cả y tế tuyến xã tại gia đình là việc làm cần thiết: không có thông tin phản hồi cho nhau khi thực hiện các hoạt động chuyển gửi, đặc biệt là PKNT tuyến " nếu ba mẹ chồng mà không thông cảm, thương tỉnh - nơi duy nhất tại tỉnh Bắc Ninh thực hiện điều yêu em thì chắc em chết lâu rồi em thấy mình cũng trị ARV. HIV/AIDS luôn cần sự phối hợp thực hiện cần truyền thông cho gia đình, người thân của bệnh đa ngành, từ phòng khám đến cộng đồng. Tuy nhân để họ thông cảm, chia sẻ với bệnh nhân vì sống nhiên, sự cứng nhắc trong quản lý và điều phối của chung một nhà mà không thương yêu nhau thì sao PKNT dẫn đến việc thiếu phản hồi với các cán bộ sống nổi " (Người nhiễm xã Tân Chi). tuyến cơ sở, từ đó hạn chế việc tiếp cận và sử dụng Nhu cầu hỗ trợ về vật chất: hỗ trợ về vốn cũng dịch vụ điều trị của người nhiễm HIV. Hỗ trợ tại như hỗ trợ định hướng nghề nghiệp thật sự cần thiết cộng đồng là hoạt động cần thiết cho người nhiễm, cho người nhiễm hiện nay tại huyện. đặc biệt là những bệnh nhân điều trị ARV, tuy nhiên "Mấy lần gặp mấy chị ở trạm y tế em đều xin khi nếu không nắm được tình hình điều trị thì tuyến cơ nào có nguồn nào thì cho em vay ít vốn để em nuôi sở khó mà hỗ trợ được cho bệnh nhân. Vì vậy, một Tạp chí Y tế Công cộng, 7.2011, Số 20 (20) 35
8. | TỔNG QUAN & NGHIÊN CỨU | hội thảo chuyển tuyến là điều cần thiết thực hiện để thì việc đảm bảo 100% người nhiễm tại xã sẽ là một tìm tiếng nói chung giữa các dịch vụ liên quan, đồng thách thức đối với những xã có số người nhiễm cao thời cũng cần nâng cao vai trò điều phối của cán bộ như Tân Chi, Hoàng Sơn, Bên cạnh đó, người phụ trách chương trình AIDS tại huyện thông qua nhiễm còn có tâm lý e ngại tiếp xúc với cán bộ y tế. các buổi họp giao ban với các dịch vụ có liên quan Phỏng vấn cán bộ y tế và người nhiễm HIV đều cho tại huyện. Mạng lưới dịch vụ chăm sóc hỗ trợ và rằng nếu có nhóm bạn giúp bạn của những người điều trị cho người nhiễm cần được liên kết chặt chẽ cũng hoàn cảnh thì việc tiếp cận cũng như chăm và rộng khắp sẽ giúp tăng số lượng người nhiễm sóc, hỗ trợ sẽ dễ dàng hơn vì những người nhiễm với được tiếp cận các dich vụ này tại địa phương. nhau sẽ dễ chia sẻ, thông cảm và tạo được sự tin Chất lượng của từng dịch vụ chưa đồng đều ở tưởng cho nhau. Hiện nay tại Tiên Du mới chỉ có mỗi nơi. Tại một số xã, công tác tư vấn, chăm sóc một vài người nhiễm HIV đang là hội viên của Câu cho người nhiễm được thực hiện khá chu đáo, cán lạc bộ (CLB) Vì ngày mai tươi sáng Bắc Ninh, đây bộ trạm y tế trở thành điểm tựa của nhiều người sẽ là nguồn lực chủ chốt để Tiên Du bước đầu có thể nhiễm HIV. Tuy nhiên, vẫn có một số xã chưa có sự thành lập nhóm bạn giúp bạn tại huyện và sẽ là cầu quan tâm đến công tác này, việc tư vấn, hỗ trợ nối đắc lực cho các hoạt động chăm sóc, hỗ trợ thường chỉ được thực hiện ở giai đoạn tiếp cận tuyến xã, huyện cũng như kết nối với CLB tỉnh, từ trường hợp mới, sau đó thường khi người nhiễm có đó các dịch vụ cũng sẽ được cung cấp với độ bao vấn đề gì về sức khỏe sẽ tự tìm đến cán bộ trạm. phủ cao. Việc tư vấn, hướng dẫn cho người nhiễm HIV và gia Hoạt động phòng, chống HIV/AIDS của các ban đình cũng chưa đi vào chiều sâu, đáp ứng theo nhu ngành tại huyện vẫn đang dừng ở mức độ truyền cầu dẫn đến sự hoang mang, lo lắng cho người thông trong khi đó công tác hỗ trợ người nhiễm như: nhiễm HIV. Sự quan tâm, giám sát hỗ trợ của tuyến bảo hiểm y tế, trẻ đến trường, vay vốn, hỗ trợ mai huyện cho tuyến xã để có sự hỗ trợ kịp thời về mặt táng, rất cần sự phối hợp của ban ngành đoàn thể chuyên môn như tập huấn bổ sung, cung cấp tài có liên quan. Hội thảo chuyển tuyến với sự tham gia liệu, sẽ giúp công tác chăm sóc, hỗ trợ HIV/AIDS của đại diện ban ngành đồng thời thành lập Ban tại tuyến cơ sở có chất lượng tốt hơn. điều phối chuyển tuyến cấp huyện với sự tham gia Nguồn tiếp cận, chăm sóc và hỗ trợ người đại diện của các dịch vụ, ban ngành cũng sẽ giúp nhiễm HIV tại Tiên Du chưa đa dạng. Hiện nay ban ngành đoàn thể hiểu rõ hơn về công tác chăm nguồn tiếp cận chủ yếu dựa vào cán bộ y tế xã sóc, hỗ trợ người nhiễm và đưa ra các phương hướng nhưng với sự kiêm nhiệm của các Trưởng trạm y tế phối hợp cụ thể. Tài liệu tham khảo Thời gian truy cập: ngày 05 tháng 02 năm 2010 Tiếng Việt 6. Đỗ Mai Hoa và cộng sự (2009), Mô hình chăm sóc và hỗ trợ cho những người có H tại quân Hải Châu, thành phố Đà 1. BCĐ.PC AIDS và PC TNMT-MD huyện Tiên Du (2009), Nẵng, Tạp chí y tế công cộng, 13(1), (Trang 32-37) Báo cáo kết quả hoạt động Phòng, chống AIDS 6 tháng đầu năm 2009 và phương hướng hoạt động 6 tháng cuối năm. 7. Nguyễn Phương Thuỳ (2009), Tổng quan tài liệu: Đánh giá tổng quan về thực trạng chăm sóc liên tục toàn diện cho 2. Ban chỉ đạo phòng chống AIDS và PC TNMT-MD huyện người nhiễm HIV/AIDS tại Việt Nam và các nước đang phát Tiên Du (2009), Báo cáo kết quả hoạt động Phòng, chống triển. Hà Nội. AIDS năm 2009 và phương hướng hoạt năm 2010. 3. Bộ Y tế (2006), Luật phòng, chống nhiễm vi rút gây ra Tiếng Anh hội chứng suy giảm miễn dịch mắc phải ở người 1. Thomas Rehle, Stephen Mills, Robert Magnani (2006), (HIV/AIDS), Hà Nội. Evaluating Programs for HIV/AIDS Prevention and Care in 4. Bộ Y tế (2008), Chương trình phòng chống HIV/AIDS tại Developing Countries Family International Health Việt Nam, NXB Y học. 2. Ian J Hodgson Andrew S Furber, Alice Desclaux, David 5. Cục phòng chống HIV/AIDS (2010), Tình hình nhiễm S Mukasa (2004), Barriers to better care for people with HIV trong toàn quốc quí III/2009, AIDS in developing countries. BMJ, 329: p. 1281-1283. 36 Tạp chí Y tế Công cộng, 7.2011, Số 20 (20)