Cần hiểu đúng về thực phẩm chức năng

Nội dung text: Cần hiểu đúng về thực phẩm chức năng

1. TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC VĂN LANG Trần Minh Tâm CẦN HIỂU ĐÚNG VỀ THỰC PHẨM CHỨC NĂNG THE RIGHT UNDERSTAND FOR FUNCTIONAL FOOD TRẦN MINH TÂM TÓM TẮT: Trong phạm vi bài viết này, chúng tôi trình bày một cách rõ ràng những khái niệm, cách phân loại thực phẩm chức năng, vai trò của chúng đối với sức khỏe con người và phân tích thực trạng quản lý các sản phẩm này trong sản xuất, kinh doanh ở Việt Nam, để từ đó giúp những nhà sản xuất, nhà kinh doanh làm đúng, người tiêu dùng có sự lựa chọn đúng đắn và tốt nhất để sử dụng một cách có hiệu quả. Từ khóa: thực phẩm, thực phẩm chức năng. ABSTRACT: In this article, we clearly present the concepts, classification for functional foods and their roles to the health of people; analyze the real situations for management these products in production and business in Vietnam. It helps the producers, entrepreneurs to do right and the consumers to make the right and best choice for effective usage. Keywords: food, functional food. 1. ĐẶT VẤN ĐỀ chuyên gia đánh giá là một xu thế dinh Hiện nay, trên thị trường chúng ta dưỡng của thế kỷ XXI, đáp ứng một phần thường gặp một số sản phẩm với tên gọi là quan trọng về nhu cầu dinh dưỡng và sức thực phẩm chức năng. Tuy nhiên, hiểu như khỏe con người trong cuộc sống hiện đại. thế nào cho đúng và vai trò, tác dụng của Chúng ta cần có nhận thức đúng đắn về những sản phẩm trên ra sao là vấn đề mà tác dụng của thực phẩm chức năng, một sự các nhà khoa học vẫn đang tiếp tục làm rõ. phân biệt rõ ràng như thế nào là “thực Nhiều doanh nghiệp phân phối trên thị phẩm”, “thực phẩm dinh dưỡng”, “thực trường những sản phẩm không đúng với phẩm thuốc” với “thực phẩm chức năng” chức năng của sản phẩm hoặc lạm dụng, vô cùng cần thiết. Điều này sẽ giúp người đánh lừa người tiêu dùng, đề cao thực tiêu dùng có sự lựa chọn đúng đắn khi có phẩm chức năng như là thần dược có khả nhu cầu sử dụng, giúp những nhà nghiên năng chữa nhiều bệnh. Tất cả những hiện cứu, nhà sản xuất và kinh doanh thực phẩm tượng nêu trên khiến cho người tiêu dùng chức năng chân chính phát triển được trở nên cảnh giác, hoặc thiếu thiện cảm với những sản phẩm có lợi cho sức khỏe cộng các loại thực phẩm chức năng - Trong thực đồng. tế, thực phẩm chức năng đang được các PGS.TS. Phó Tổng Biên tập Tạp chí Khoa học Đại học Văn Lang, Email: tranminhtam@vanlanguni.edu.vn. 75
2. TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC VĂN LANG Số 04/2017 2. CÁC KHÁI NIỆM VỀ THỰC PHẨM Loại thực phẩm chức năng được kể CHỨC NĂNG [ 8,10,11] đến đầu tiên là những thực phẩm mà khi ở Trước hết, chúng ta cần hiểu những dạng tự nhiên đã có những hoạt chất có lợi khái niệm cơ bản nhất: Thực phẩm, thực với lượng lớn. Tiếp đó là nhóm thực phẩm phẩm thuốc, thực phẩm chức năng. Hiện có ít hoạt chất hơn, phải bổ sung hoặc tinh nay, trên thế giới người ta phân loại thực chế cô đặc lại ở dạng dễ sử dụng, hay gây phẩm chức năng tùy theo bản chất, tác biến đổi gene để tăng hàm lượng một số dụng hoặc nguồn gốc,... chất có lợi. Một khái quát chung nhất được nhiều Cho đến nay, chưa có một tổ chức quốc gia đề cập: “Thực phẩm chức năng là quốc tế nào đưa ra định nghĩa đầy đủ về thực phẩm dùng để hỗ trợ chức năng của thực phẩm chức năng, mặc dù đã có nhiều các bộ phận trong cơ thể người, có tác dụng hội nghị quốc tế và khu vực về thực phẩm dinh dưỡng, tạo cho cơ thể tình trạng thoải chức năng. Tuy vậy, thuật ngữ “thực phẩm mái, tăng sức đề kháng và giảm bớt nguy chức năng” lại được sử dụng rộng rãi ở cơ gây bệnh”. nhiều nước trên thế giới. Thực phẩm bao gồm tất cả đồ ăn, thức Trong một báo cáo về thực phẩm chức uống dạng tươi, sống hoặc đã qua sơ chế, năng [1], PGS.TS. Trần Đáng – Chủ tịch chế biến hoàn chỉnh và ngay cả những vật Hiệp hội thực phẩm chức năng Việt Nam, liệu dùng trong chế biến, được đưa vào đã dẫn chứng nhiều định nghĩa khác nhau: cơ thể con người nhằm duy trì dinh dưỡng, Hiệp hội thực phẩm sức khỏe và dinh cung cấp năng lượng cho mọi hoạt động, dưỡng thuộc Bộ Y tế Nhật Bản: Thực phẩm phát triển cơ thể và được hấp thu qua chức năng là các loại thực phẩm dùng cho đường tiêu hóa, chủ yếu ở ruột non, phân mục đích sức khỏe riêng biệt (Food For giải ở ruột già, sau đó được bài tiết ra Specified Health Use – FOSHU) và phải ngoài. Chúng ta có thể gia giảm về số đáp ứng những điều kiện: Được cho là có lượng trong khẩu phần thức ăn hằng ngày lợi cho sức khỏe nhờ vào một số thành mà không gây ảnh hưởng có hại. phần có trong chúng; Là các loại thực phẩm Thực phẩm, ngoài việc đem lại giá trị đã loại đi các chất gây dị ứng. Việc thêm dinh dưỡng, giá trị cảm quan cũng đóng vào hay bớt đi một số chất nào đó phải một vai trò quan trọng được thể hiện qua kỹ được đánh giá và cho phép trước khi tiêu thuật chế biến và cách trình bày các món thụ; Không gây ra bệnh tật và đảm bảo hợp ăn. vệ sinh; Khi sản xuất và trước khi sử dụng Thực phẩm chức năng không chỉ cung phải được thử nghiệm tác dụng lâm sàng. cấp dinh dưỡng cơ bản mà còn có chức Do đó, thực phẩm chức năng được chú năng phòng bệnh tật và tăng cường sức ý ngày càng nhiều từ thập niên 80, 90 ở khỏe nhờ các chất chống oxy hóa (beta- Nhật Bản. Đồng thời, nước này cũng đã carotene, lycopene, lutein, vitamin C, đưa ra những quy định pháp luật cụ thể về vitamin E,...), chất xơ và một số thành phần thực phẩm chức năng. khác. 76
3. TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC VĂN LANG Trần Minh Tâm Viện Y học thuộc viện Hàn lâm Khoa một hoặc nhiều chức phận của cơ thể ngoài học quốc gia Mỹ: “thực phẩm chức năng là các tác dụng dinh dưỡng, tạo cho cơ thể thực phẩm mang đến nhiều lợi ích cho sức tình trạng thoải mái, khỏe khoắn và giảm khỏe, là bất cứ thực phẩm nào được thay bớt nguy cơ bệnh tật” [4]. đổi thành phần qua chế biến hoặc có các Bộ Nông nghiệp, ngư nghiệp và thực thành phần của thực phẩm có lợi cho sức phẩm (MAFF) – Anh quốc: “Thực phẩm khỏe ngoài thành phần dinh dưỡng truyền chức năng là thực phẩm mà ngoài lợi ích thống của nó”. dinh dưỡng đơn thuần còn chứa một/nhiều Hiệp Hội thông tin thực phẩm quốc tế thành phần có khả năng đem lại các lợi ích (IFIC): Thực phẩm chức năng là thực phẩm về mặt sức khỏe hay sinh lý”. Định nghĩa mang đến những lợi ích cho sức khỏe vượt này nhằm giúp phân biệt thực phẩm chức xa hơn dinh dưỡng cơ bản. năng và các sản phẩm được bổ sung Nước Úc: Thực phẩm chức năng là vitamin và khoáng chất vì lợi ích dinh những thực phẩm có tác dụng đối với sức dưỡng. khỏe hơn là các chất dinh dưỡng thông Cơ quan Sức khỏe Canada: “Thực thường. Thực phẩm chức năng là thực phẩm chức năng là thực phẩm tương tự như phẩm gần giống như các thực phẩm truyền các loại thực phẩm khác, chúng được tiêu thống nhưng nó được chế biến để cho mục thụ như một phần của bữa ăn, và đã được đích ăn kiêng hoặc tăng cường các chất chứng minh là ngoài việc đem lại giá trị dinh dưỡng để nâng cao vai trò sinh lý của dinh dưỡng, chúng còn có một số lợi ích về chúng khi bị giảm dự trữ. Thực phẩm chức sức khỏe hoặc giảm nguy cơ mắc bệnh mãn năng là thực phẩm được chế biến, sản xuất tính khác”. theo công thức, chứ không phải là các thực Bộ Y tế Việt Nam: Thông tư số phẩm có sẵn trong tự nhiên. 08/2004/TT-BYT của Bộ Y tế ban hành Hiệp Hội nghiên cứu thực phẩm ngày 23/08/2004 (về quản lý các sản phẩm Leatherhead (châu Âu) cho rằng khó có thể thực phẩm chức năng) cũng đã định nghĩa định nghĩa thực phẩm chức năng vì sự đa rất rõ về thực phẩm chức năng và quy định dạng phong phú của nó. Các yếu tố “chức rằng, tùy theo công dụng, hàm lượng vi năng” đều có thể bổ sung vào thực phẩm chất bổ sung, mà thực phẩm chức năng hay nước uống. Tổ chức này cho rằng: còn có bốn tên gọi khác là: (1) Thực phẩm Thực phẩm chức năng là thực phẩm được bổ sung vi chất dinh dưỡng; (2) Thực phẩm chế biến từ thức ăn thiên nhiên, được sử bổ sung; (3) Thực phẩm bảo vệ sức khỏe; dụng như một phần của chế độ ăn hàng (4) Sản phẩm dinh dưỡng Y học. ngày và có khả năng cho một tác dụng sinh 2.1. Phân loại thực phẩm chức năng dựa lý nào đó khi được sử dụng. theo bản chất cấu tạo và tác dụng (theo Chuyên gia về thực phẩm chức năng thành phần cấu tạo nhóm các chất) [7] M. Roberfroid: “Một loại thực phẩm được Nhóm thực phẩm chức năng bổ sung coi là thực phẩm chức năng khi chứng vitamin và khoáng chất: loại này rất phổ minh được rằng nó tác dụng có lợi đối với biến ở Bắc Mỹ, châu Âu, Nhật Bản, 77
4. TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC VĂN LANG Số 04/2017 thông qua nhiều hình thức như bổ sung Các Prebiotics: các chất như iode vào muối ăn, sắt vào gia vị, vitamin A Oligosaccharide ảnh hưởng tốt đến vi vào đường, hạt, vitamin vào nước giải khát, khuẩn ở ruột, làm cân bằng môi trường vi sữa, sinh và cải thiện sức khỏe. Nhóm thực phẩm chức năng dạng viên: Synbiotics: là sự kết hợp giữa đây là nhóm đa dạng nhất, tùy theo nhà sản Probiotics và Prebiotics. Synbiotics kết hợp xuất, các hình thức như dạng viên nang, tác dụng của vi khuẩn mới và kích thích vi viên nén, viên sủi, chứa các hoạt chất sinh khuẩn của chính cơ thể người hấp thụ. học, vitamin và khoáng chất,... Nhóm thực phẩm chức năng đặc biệt: Nhóm thực phẩm chức năng “không thức ăn cho phụ nữ có thai, người cao tuổi, béo”, “không đường”, “giảm năng trẻ ăn dặm, vận động viên, phi hành gia, lượng”: những sản phẩm thông dụng như thức ăn qua ống thông dạ dày, thức ăn cho nhóm trà thảo dược (được sản xuất, chế người có rối loạn chuyển hóa bẩm sinh, biến để hỗ trợ giảm cân, giảm béo, phòng thức ăn cho người mắc bệnh tiểu đường, chống rối loạn một số chức năng sinh lý người cao huyết áp, thần kinh, tiêu hóa, để tăng cường sức lực 2.2. Phân loại thực phẩm chức năng theo và sức đề kháng,...). Các loại thực phẩm cơ chế tác động [3,12] này dành cho người muốn giảm cân, bệnh Nhóm thứ nhất: Những loại thực phẩm tiểu đường, chức năng có tác dụng chống oxy hóa như Nhóm các loại nước giải khát, tăng vitamin C, E, beta-carotene, kẽm vi lực: được sản xuất, chế biến để bổ sung lượng, Nhóm này có tác dụng giúp cơ năng lượng, vitamin, khoáng chất cho cơ thể phá hủy các gốc tự do, các tác nhân oxy thể khi vận động thể lực, thể dục thể hóa, nâng cao sức khỏe, phòng chống bệnh thao, tật. Hơn 100 chứng bệnh có nguyên nhân Nhóm thực phẩm giàu chất xơ tiêu sâu xa từ sự mất cân bằng giữa các yếu tố hóa: các polysaccharide – một loại đường tấn công và bảo vệ của hệ thống oxy hóa đặc biệt, rất hữu ích cho sức khỏe con trong cơ thể. Những chất có cấu trúc các người. gốc tự do có nguồn gốc oxy là những chất Nhóm các chất tăng cường chức năng tác động mạnh đối với các bệnh viêm đường ruột bao gồm xơ tiêu hóa sinh học nhiễm, bỏng, vết thương lâu lành, bệnh tim (Probiotics) và tiền sinh học (Prebiotics) mạch, Chính vì thế, nhóm thực phẩm đối với hệ vi khuẩn cộng sinh ruột già, chức năng thứ nhất này là nhóm chiếm số Synbiotics: lượng lớn, được sử dụng rộng rãi trong Các vi khuẩn cộng sinh (Probiotics): cộng đồng. kích thích chức phận miễn dịch bảo vệ của Nhóm thứ hai: Nhóm thực phẩm chức cơ thể. Các thực phẩm chức năng loại này năng có tác dụng thay thế, bổ sung các nội thường là chế phẩm từ sữa, tạo sự cân bằng tiết tố ở cả nam và nữ. Ở nam giới, các sản vi sinh trong đường ruột. phẩm này có tác dụng làm tăng sinh lực ở đàn ông. Ở nữ giới, các sản phẩm này có 78
5. TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC VĂN LANG Trần Minh Tâm tác dụng hạn chế tối đa các triệu chứng bất lên nên sẽ giảm bớt đau đớn từ bệnh; lợi về thần kinh, xương khớp, nhất là Người huyết áp cao là dương, sử dụng chất tăng cường hormone nữ ở những phụ nữ có bình quân âm nên sẽ đỡ bệnh. Bản thân các tuổi, giúp họ sống vui hơn, khỏe hơn, kéo sản phẩm chức năng chỉ có tác dụng hỗ trợ dài tuổi thanh xuân. quá trình điều trị chứ không có tác dụng Nhóm thứ ba: Những thực phẩm chức trực tiếp!; Nâng cao sức đề kháng của cơ năng mang tính thích nghi sinh học như các thể: khi cơ thể được nâng cao sức đề kháng loại sâm, đông trùng hạ thảo, sữa ong sẽ có khả năng chống chọi lại bệnh tật khi chúa, có tác dụng tăng cường sức khỏe, bị tấn công; Thúc đẩy sự sinh trưởng, phát tăng sức đề kháng, triển và biệt hóa của bào thai và trẻ em; Tác Nhóm thứ tư: Những thực phẩm chức dụng lên chuyển hóa chất, cải thiện mức độ năng có tác dụng tăng cường chính khí, rối loạn chuyển hóa một số bệnh; Bổ sung tăng cường miễn dịch, phòng chống ung tác nhân “quét rác, lau bụi” trong cơ thể: thư, như các sản phẩm có nguồn gốc từ thực phẩm chức năng hiện nay được xem là cúc nhím của Mỹ, sụn và dầu gan cá mập, vắc-xin phòng tránh các bệnh mãn tính nấm linh chi, xạ đen, xạ linh, chiết xuất không lây. Fucoidan từ tảo nâu, Cơ chế tác dụng của thực phẩm chức Nhóm thứ năm: Nhóm sản phẩm có tác năng không đặc hiệu. Các căn bệnh khác động lên hệ thần kinh, chống stress như cây nhau có thể sử dụng những sản phẩm giống nữ lang, nhau. Nguyên nhân là do tác dụng của các Nhóm thứ sáu: Các vitamin, axit amin, sản phẩm này đều giúp tăng cường sức các nguyên tố vi lượng. Loại thực phẩm khỏe, nâng cao sức đề kháng và tăng khả chức năng này có tác dụng bổ sung các năng loại thải độc tố, giúp bảo vệ tế bào. Vì vitamin, khoáng chất thiếu hụt cho cơ thể vậy, tác dụng của những sản phẩm này rất khi cơ thể không được cung cấp đủ các chất rộng. Khi sức khỏe tăng lên, cơ thể sẽ khỏe này từ nguồn thực phẩm tự nhiên hằng mạnh hơn, sẽ có sức mạnh để đẩy lùi bệnh ngày hoặc khi cơ thể suy nhược, hấp thu tật. Đây cũng là quan điểm hoàn toàn phù kém. hợp với y học cổ truyền, như danh y Hải Với cách hiểu và phân loại như trên, Thượng Lãn Ông đã từng nói “thân cương chúng ta có thể nhận thức được vai trò của tật nhu”. thực phẩm chức năng rất đa dạng và có tác Hiện nay, một số nhà khoa học, nghiên dụng hữu ích đối với sức khỏe con người: cứu kết hợp với các nhà sản xuất, kinh Bổ sung các chất thiếu hụt: giúp tăng doanh đưa ra thị trường những sản phẩm cường sức khỏe cho các tế bào, cân bằng thực phẩm chức năng nhằm đáp ứng nhu âm dương trong cơ thể, nâng cao sức khỏe cầu đa dạng về chăm sóc sức khỏe, khắc và đẩy lùi bệnh tật. Ví dụ, người mắc bệnh phục những bất lợi về sức khỏe do tình đau lung, thực phẩm chức năng giúp cân trạng thiếu dinh dưỡng hoặc dinh dưỡng bằng âm dương. Người bị đau lưng là âm, không hợp lý của cộng đồng, Điều này được bổ sung khoáng vào để dương tăng không chỉ đơn thuần là sự “nhạy bén trong 79
6. TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC VĂN LANG Số 04/2017 kinh doanh”, mà đã trở thành một xu thế Tóm lại, tuy có những định nghĩa và dinh dưỡng của tương lai. khái niệm khác nhau, nhưng tương đối Ngành công nghiệp thực phẩm chức thống nhất về cách phân loạivà đều cho năng đã và đang phát triển mạnh dần lên, rằng, thực phẩm chức năng là “thực phẩm” dự đoán sẽ chiếm khoảng 25% tổng sản dùng kèm trong bữa ăn hằng ngày. lượng các loại sản phẩm thực phẩm trong Trong cơ cấu bữa ăn hằng ngày hiện thập niên này. nay, chế độ ăn chủ yếu dựa vào lương thực Một cuộc khảo sát của Cơ quan nghiên gạo, ngô, khoai, rau, nguồn dinh dưỡng chủ cứu khoa học về thực phẩm chức năng tại yếu là tinh bột, (khái niệm bữa cơm) dần Mỹ tiến hành năm 2014 cho thấy khoảng chuyển sang ăn nhiều thịt, cá, trứng, sữa, 68% người trưởng thành ở Mỹ sử dụng nhiều đường, bánh kẹo, hoặc những thức ăn thực phẩm chức năng và khoảng 50% trong chế biến sẵn (khái niệm bữa ăn - daily số này sử dụng ở mức độ thường xuyên. food), việc chú trọng nhu cầu dinh dưỡng Khu vực châu Âu, Tây Âu đang là thị cho cơ thể rất quan trọng. Sự thiếu dinh trường thực phẩm chức năng lớn mạnh nhất dưỡng hoặc dinh dưỡng không hợp lý có nhưng Đông Âu được đánh giá là có tiềm thể gây ra nhiều bất lợi cho sức khỏe. Vì năng phát triển hơn trong tương lai. Tương vậy, thị trường thực phẩm chức năng bắt tự khu vực châu Á – Thái Bình Dương, sự đầu phát triển mạnh dần lên để có thể bù già hóa dân số, gia tăng tỷ lệ các bệnh do đắp phần nào nhu cầu về sức khỏe con lối sống và tăng chi phí chăm sóc y tế là người [12]. những yếu tố quan trọng thúc đẩy sự tăng Hiện nay, thị trường phát triển nhất về trưởng của thị trường này. lĩnh vực thực phẩm chức năng là Mỹ với Không nằm ngoài xu thế chung của thế doanh số khoảng 12,7 tỷ USD. Điều này giới, thị trường thực phẩm chức năng Việt cho thấy người tiêu dùng ngày càng muốn Nam đã có bước tăng trưởng mạnh mẽ kiểm soát sức khỏe tốt hơn và thực phẩm trong những năm gần đây. Từ chỗ chỉ có chức năng sẽ sớm đạt đến một chuẩn mực vài sản phẩm cuối thế kỷ XX. Đến nay, số thị trường mới khác hẳn với những quy tắc lượng thực phẩm chức năng trên thị trường hiện tại. đã đạt trên 7.000 với sự tham gia của Ở Mỹ, thực phẩm chức năng thường khoảng 3.500 doanh nghiệp sản được đóng gói giống như thực phẩm thông xuất và kinh doanh thực phẩm chức năng. thường và trên bao bì, nhà sản xuất cung Hiệp hội thực phẩm chức năng Việt cấp hai loại thông tin: xác nhận có lợi cho Nam xác định, thị trường thực phẩm chức sức khỏe (Health claims) và xác nhận về năng Việt Nam hoàn toàn có cơ hội để phát cấu trúc/chức năng (Structure/Function triển thành một ngành kinh tế – y tế mũi claims). Những thực phẩm được xác nhận nhọn với những sản phẩm chất lượng, đảm có lợi cho sức khỏe phải được cơ quan y tế bảo an toàn và hiệu quả cao trong việc chứng nhận trước khi đưa ra thị trường tiêu phòng ngừa, hỗ trợ điều trị bệnh tật thụ. Những thực phẩm có xác nhận về cấu cho người dân Việt Nam. trúc/chức năng dùng để chuyển tải những 80
7. TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC VĂN LANG Trần Minh Tâm lợi ích tiềm tàng (chưa chắc chắn) của loại tâm nhiều hơn đến mối nguy hại cho sức thực phẩm đó đối với sức khỏe con người. khỏe, đi vào phân tích lợi ích so với hại, Ví dụ “có thể giúp hỗ trợ tiêu hóa”, là nội đánh giá hiệu quả và tính độc của thực dung thuộc dạng thứ hai, không đòi hỏi có phẩm cũng như quan tâm nhiều hơn đến xác nhận của Cơ quan Quản lý thuốc và các nguyên tắc y tế. thực phẩm Mỹ (FDA), nhưng nhà sản xuất 3. VAİ TRÒ CỦA THỰC PHẨM CHỨC phải xuất trình đầy đủ tài liệu để chứng NĂNG ĐỐİ VỚİ SỨC KHỎE CON minh khi đăng ký sản phẩm. NGƯỜİ Các nước tiên tiến như Nhật Bản, Anh Thực phẩm chức năng vốn là sản phẩm và Mỹ vẫn đang nỗ lực để ngày càng hoàn tốt, không chỉ cung cấp những dưỡng chất thiện hệ thống phân loại, quản lý và phân cơ bản cho cơ thể mà còn có chức năng phối thực phẩm chức năng đến người tiêu phòng chống bệnh tật và tăng cường sức dùng. khỏe nhờ các chất chống oxy hóa (beta- Sự phát triển của các loại sản phẩm carotene, lycopene, lutein, vitamin C, thực phẩm chức năng có ích cho sức khỏe vitamin E,...), chất xơ và một số thành phần là một xu hướng phát triển còn khá mới mẻ khác. Tác dụng nổi trội của loại sản phẩm đối với nước ta. Dầu vậy, nhiều sản phẩm này là hỗ trợ điều trị bệnh, tham gia vào thực phẩm đã được sản xuất hướng đến mùi quá trình đẩy lùi bệnh tật trong cơ thể vị, trạng thái cấu trúc, giá trị dinh dưỡng, người cùng với sự tác động của các loại tính tiện dụng cho người tiêu dùng cũng thuốc Đông, Tây y, như hướng đến vai trò của việc ăn, uống Theo tổng kết của PGS.TS. Trần Đáng, đối với việc phòng và hỗ trợ trị bệnh. thực phẩm chức năng có những tác dụng Sự thay đổi về mục đích của việc phát chủ yếu sau: triển sản phẩm đã khiến các tổ chức, các Tác dụng chống lão hóa, kéo dài tuổi công ty từ chỗ chỉ quan tâm đến lợi ích đơn thọ [1,3 ]. thuần cho sức khỏe đến chỗ hiểu biết, quan Tính cá thể Chất chống oxy hóa, Sinh Hormon Điều kiện môi Vitamin, trường sống khoáng chất Lão (Quá trình lão hóa) TPCN Điều kiện làm việc, ăn uống Hoạt chất sinh học Giảm Hormon, Chất chống stress, gốc tự do Tử thoái hóa Hình 1. Sơ đồ lão hóa và các yếu tố ảnh hưởng 81
8. TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC VĂN LANG Số 04/2017 Thực phẩm chức năng cung cấp các khoáng chất. Khi cơ thể đói, suy dinh chất chống oxy hóa, các hormone, các chất dưỡng, rối loạn hấp thu, mắc các bệnh tiêu chống stress, chống thoái hóa, bổ sung chảy, các bệnh chuyển hóa, cũng như quá vitamin, bổ sung khoáng chất, bổ sung các trình lão hóa sẽ làm giảm khả năng đề hoạt chất sinh học, các hoạt chất thảo kháng của cơ thể. Thực phẩm chức năng sẽ dược, Các chất này có tác dụng chống hỗ trợ các chức năng của các bộ phận trong oxy hóa cao, làm phân hủy các gốc tự do và cơ thể, bổ sung vitamin, khoáng chất, acid như thế sẽ làm chậm quá trình lão hóa, amine, hoạt chất sinh học, làm tăng hệ giảm thiểu các tác hại của các gốc tự do lên thống đề kháng không đặc hiệu và đặc hiệu, các cơ quan, tổ chức của cơ thể, từ đó kéo từ đó làm giảm nguy cơ bệnh tật. Ví dụ bổ dài tuổi thọ của con người. sung kẽm, vitamin D, vitamin E, góp Tác dụng tăng sức đề kháng, giảm phần ngăn chặn, giảm chức năng miễn dịch nguy cơ bệnh tật. Sức đề kháng của cơ thể trong quá trình lão hóa, các sản phẩm từ phụ thuộc vào quá trình chuyển hóa của cơ nấm linh chi, nấm hương, tảo, có tác thể, đặc biệt là quá trình tổng hợp protein, dụng tăng khả năng miễn dịch của cơ thể. tổng hợp kháng thể, chế độ cung cấp các chất dinh dưỡng, các loại vitamin và TPCN Vitamin Khoáng chất Hoạt chất sinh học Acid amin Cấu tạo cơ quan, tổ chức Quá trình đồng hóa, dị hóa Phục hồi cấu tạo, chuyển hóa Phục hồi chức năng Phòng, hỗ trợ điều trị bệnh Hình 2. Sơ đồ hỗ trợ điều trị bệnh của thực phẩm chức năng (Ghi chú: TPCN: Thực phẩn chức năng) 82
9. TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC VĂN LANG Trần Minh Tâm Hỗ trợ phòng và trị bệnh. Sự sống được gọi là thực phẩm chức năng; giữa muốn được duy trì cần sự ổn định hai vấn những nhà quản lý pháp luật, quản lý chất đề cơ bản sau: Cấu tạo các cơ quan, tổ chức lượng với các nhà sản xuất và phân phối. tạo nên cơ thể; Quá trình chuyển hóa vật Tuy vậy, hiện nay cũng đã đi đến thống chất bao gồm đồng hóa và dị hóa. Nếu sự nhất những khía cạnh cơ bản về những quy rối loạn cấu tạo hoặc rối loạn chuyển hóa định, cũng như xác định đúng vị trí của dẫn tới sự mất cân bằng bình thường, gây thực phẩm chức năng trong việc phòng và rối loạn chức năng, hạn chế lao động, đó chữa bệnh ở mức độ nhất định, nhằm giúp chính là bệnh. Thực phẩm chức năng bổ cho người tiêu dùng hiểu rõ tác dụng, đồng sung cho cơ thể các vitamin, khoáng chất, thời đặt đúng chỗ trên thị trường của các hoạt chất sinh học, sẽ hỗ trợ phục chế lại sản phẩm này. cấu tạo và quá trình chuyển hóa vật chất. Ở Việt Nam, một tổ chức xã hội nghề Từ đó, các chức năng của các bộ phận nghiệp tập hợp những doanh nghiệp, doanh trong cơ thể được duy trì, phục hồi, tăng nhân sản xuất, kinh doanh và phân phối cường và góp phần phòng, điều trị bệnh thực phẩm chức năng đã chính thức được tật. thành lập: Hiệp hội thực phẩm chức năng 4. VẤN ĐỀ QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC ĐỐI Việt Nam. Nhiệm vụ chính của Hiệp hội là: VỚI THỰC PHẨM CHỨC NĂNG [6] Tham mưu, tư vấn cho cơ quan quản lý Trước đây, các quy định của pháp luật Nhà nước, những người sản xuất kinh ít được các công ty kinh doanh sản phẩm doanh nâng cao giá trị chất lượng các sản thực phẩm chức năng tuân thủ nghiêm túc. phẩm thực phẩm chức năng; Phát triển thị Họ cho rằng những quy định này cản trở trường trong nước và xuất khẩu; Bảo vệ, việc phát triển sản phẩm và tăng trưởng hướng dẫn người tiêu dùng sử dụng thực kinh tế của công ty. Nhiều người tiêu dùng phẩm chức năng một cách đúng đắn, khoa đôi lúc chỉ thấy những lợi ích trước mắt của học và có lợi ích tối đa; Là đại diện bảo vệ một vài sản phẩm mà phủ nhận những quy lợi ích chính đáng, hợp pháp của các hội định này của pháp luật. Các cơ quan chức viên, người tiêu dùng và của Nhà nước. năng cũng gặp nhiều khó khăn trong việc Theo Hiệp hội thực phẩm chức tìm hiểu tại sao các sản phẩm mới tiên tiến năng Việt Nam, thị trường thực phẩm chức thường chống lại việc cần xác định rõ thành năng Việt Nam hoàn toàn có cơ hội để phát phần có trong các sản phẩm tự nhiên và kết triển thành một ngành kinh tế – y tế mũi quả thử nghiệm của chúng trên lâm sàng,... nhọn với những sản phẩm chất lượng, đảm Nhiều tranh luận gay gắt xảy ra trong bảo an toàn và hiệu quả cao trong việc nhiều năm qua về sự hiểu biết, nhận thức phòng ngừa, hỗ trợ điều trị bệnh tật cũng như về tác dụng của những sản phẩm cho người dân Việt Nam. 83
10. TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC VĂN LANG Số 04/2017 TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Báo cáo tổng kết của Trần Đáng về tác dụng của thực phẩm chức năng. 2. FOSHU (Food For Specified Health Use) Hiệp Hội thực phẩm sức khoẻ và dinh dưỡng thuộc Bộ Y tế Nhật Bản. 3. 35 Bài giảng về thực phẩm chức năng (24/5/2013) – Hiệp hội thực phẩm chức năng Việt Nam – Hiểu đúng – làm đúng – sử dụng đúng thực phẩm chức năng. 4. M. Roberfroid (2001), Báo cáo về “Thực phẩm chức năng tại Hội nghị quốc tế lần thứ 17 về dinh dưỡng”, tại Viên - Áo. 5. Bộ Nông nghiệp, ngư nghiệp và thực phẩm (MAFF) – Anh quốc, Định nghĩa về thực phẩm chức năng. 6. Bộ Y tế (2004), Thông tư số 08/2004/TT-BYT của Bộ Y tế ban hành ngày 23/08/2004 (về quản lý các sản phẩm thực phẩm chức năng). 7. Council for Responsible Nutrition – Cơ quan nghiên cứu khoa học về thực phẩm chức năng tại Mỹ), Khảo sát của Hội đồng dinh dưỡng tiến hành năm 2014. 8. Trần Minh Tâm (2007), Cần hiểu cho đúng về thực phẩm chức năng, Bài báo số 14 tháng 6/2007, Tạp chí Thực phẩm & Đời sống. 9. Trần Minh Tâm (2015), Thực phẩm chức năng không phải thuốc chữa bệnh, Báo Người tiêu dùng số 136. 10. La Giang (2015), Người tiêu dùng cần cẩn trọng khi mua thực phẩm chức năng, Báo Người tiêu dùng số 153. 11. Anh Trinh (2015), Thực phẩm chức năng – Vàng thau lẫn lộn, Báo Người tiêu dùng. 12. Ngô Xuân Dũng, Bài giảng Thực phẩm chức năng – Bộ môn Thực phẩm dinh dưỡng, Khoa Công nghệ thực phẩm – Học viện Nông nghiệp Việt Nam. 13. Vũ Thị Ngọc An, Nguyễn Kiều Oanh, Nguyễn Thị Minh Tâm (2010), Công nghệ sinh học ứng dụng trong sản xuất và chế biến thực phẩm chức năng, Đại học Bách Khoa Thành phố Hồ Chí Minh. Ngày nhận bài: 29/6/2017. Ngày biên tập xong: 12/7/2017. Duyệt đăng: 17/7/2017 84